Azərbaycan respublikasi kənd тəSƏRRÜfaтi naziRLİYİ

 
60
 
 
 

---

 
61
 
 
bilirlər (şəkil 4. 2) 
Beləliklə, toxumların basdırılma dərinliyinin standart həna 
şitillərinin  alınmasına  təsirinin  öyrənilməsindən  belə  nəticəyə 
gəldik ki, həm Şirvan bölgəsində, həm də Gəncə - Qazax bölgə-
sində  istixananın  ləmələrində  həna  toxumlarının  optimal 
basdırılma dərinliyi 3,0 mm, istixananın torpağında və parnikdə 
isə 4,0 mm - dir.
 
 
    4. 4. Həna qələmlərinin əkilmə vəziyyətinin onlardan 
alınan şitillərin yerüstü və yeraltı hissələrinin böyüməsinə 
təsiri 
 
Apardığımız təçrübələr göstərir ki, həna bitkisinin vegetativ 
yolla  (həm  örtülü,  həm  də  açıq  şəraitdə)  qələmlər  (çiliklər) 
vasitəsilə  çoxaldılması  mümkündür.  Bundan  başqa,  həna 
bitkisinin budaqlarını basdırmaqla da çoxaltmaq olar. Bu üsulla 
çoxaltma  adətən,  çoxillik  həna  bitkiləri  olan  istixanalarda 
aparılır.  Həna  bitkisi,  odunlaşmış  gövdələrindən  hazırlanmış 
qələmlərlə  yanaşı, həmçinin  yaşıl,  yarım-odunlaşmış qələmləri 
(çilikləri) ilə də çoxalır. Yarım-odunlaşmış qələmlərlə çoxaltma 
payızda  oktyabr  ayında  aparılır.  Bu  məqsədlə  açıq  sahədə 
becərilən  bitkilərin  3-5  -  ci  buğumarasından  8-10  sm  uzun-
luğunda  qələmlər  kəsilib  heteroauksin  məhlulunda  (1  litr  suya 
100  mq)  4  -  6  saat  saxlandıqdan  sonra  əkilir.  Belə  məhlul 
hazırlanıb  təcrübədə  istifadə  edilən  zaman  temperaturu  25 
0
C  
dən  yuxarı  olmalıdır  (124).  Yuxarıda  təsvir  edilən  qaydada 
hazırladığımız qələmlər, istixananın ləmələrində torpaqdan, çay 
qumundan  və  çürümüş  peyindən  1:1:1  nisbətində  hazırla-
dığımız substratlara (qida qarışığına) vurulmuşdur. Qələmlərin 
yüksək  kök  verməsinə  nail  olmaq  üçün  vurulduqdan 
(əkildikdən)  sonra  üstü  kip  şüşə  və  ya  polietilen  örtüklə 
örtülmüşdür.  Əks  halda  qələmlər  üzərində  rütubəti  saxlamaq 
olmur.  Qələmlərin  birinci göz tumurcuğu və  ya uc tərəfindən 

---

 
62
 
 
1 sm gövdəsi yer səthində qalmaqla hər kv. m-ə 600 -700 ədəd 
əkilməsi məqsədəuyğundur. 
Əkindən  2-3  həftə  sonra  ayrı-ayrı  qələmlərdə  (çiliklərdə) 
köklər  əmələ  gəlməyə  başlamışdır.  30  -  40  gündən  sonra  isə 
əksər  qələmlərdə  kök  sistemi  əmələ  gələrək  inkişaf  edir. 
Bundan  sonra  yaxşı  kök  sisteminə  malik  olan  qələmlər  qidalı 
dibçəklərə və ya birbaşa açıq sahəyə köçürülmüşdür. 
İstixanada  çoxillik  bitkilər  olduqda  qələmlə  çoxaltmanı 
bütün  il  boyu  davam  etdirmək  olur.  Açıq  sahədən  isə  qələm 
götürmək  üçün  ən  yaxşı  vaxt  axırıncı  biçindən  (oktyabr) 
qabaqdır.  Bu  dövrdə  istixanada  da  çox  keyfiyyətli  anac  bitki 
olur. Nəticədə götürülmüş qələmlər  normal kök bağlayıb yaxşı 
inkişaf edirlər (45). 
İstixana  şəraitində  müxtəlif  vəziyyətdə  əkilən  həna 
qələmlərindən  alınmış  şitillərin  yerüstü  və  yeraltı  hissələrinin 
böyümə  və  inkişafına  qələmlərin  əkilmə  vəziyyətinin  təsirini 
öyrənmək  üçün  hər  iki  bölgədə  həna  qələmlərinin  üç  isti-
qamətdə:  şaquli,  üfüqi  və  əksinə  əkilməsini  sınaqdan 
keçirmişik.  Bu  təcrübəni  aparmaqda  məqsədimiz  həna  qələm-
lərinin  (çiliklərinin)  polyarlıq  (qütblük)  qanununa  tabe  olub  - 
olmamasını  öyrənmək  olmuşdur.  Bu  qanunun  öyrənilməsi 
işində  Pfefferin  işləri  artıq  hamıya  məlumdur.  Həna 
qələmələrinin  “əksinə”  əkilməsi  dedikdə  qələmin  (çiliyin) 
apikal (təpə, yuxarı) hissəsinin aşağı, bazal (qaidə, aşağı) hissə-
sinin  isə  yuxarı  vəziyyətdə  əkini  nəzərdə  tutulur.  Həna 
bitkisinin  gövdə  hissəsi  hamar  və  parlaq  olduğundan  çiliklər 
kəsildikdən  sonra  onların  aşağı  və  yuxarı  hissələrini  bir-
birindən ayırmaq çətin olur. Тəsadüfən əksinə əkilmiş çilikdən 
əmələ  gələn  şitilləri  şaquli  və  üfiqi  əkilmiş  çiliklərdən  əmələ 
gələn  şitillərlə  müqayisə  etmək  üçün  bu  məsələni  sınaqdan 
keçirməyi lazım bildik. Sınaqlarımızın nəticələri cədvəl 4. 4 və 
4. 5 - də verilir. 
 

---

 
63
 
 
 

---

 
64
 
 
 
 

---

 
65
 
 
 Cədvəl  4.  4  -  dən  aydın  olur  ki,  Şirvan  bölgəsində  şaquli 
istiqamətdə  əkilmiş  həna  qələmlərindən  alınan  şitillər  bioloji 
xüsusiyyətləri  ilə  əlaqədar  olaraq  normal  böyürlər.  Bu  cür 
şitillərin hündürlüyü 3 aydan sonra orta hesabla 32,2 sm, çətirin 
diametri  5,0  sm,  kök  boğazının  diametri  1,9  mm,  yan  budaq-
larının  sayı  2,0  ədəd  olur.  Qütblüyü  pozulmadan  şaquli 
basdırılmış qələmlərdən alınan şitillərin əsas kökünün uzunluğu 
orta  hesabla  16,7  sm-ə,  kök  sisteminin  diametri  3,4  sm-ə,  yan 
köklərinin sayı 3,0 ədədə, aşağı hissəsində əsas kökün qalınlığı 
isə 1,9 mm-ə bərabər olmuşdur. 
Gəncə - Qazax bölgəsində şaquli istiqamətdə əkilmiş həna 
qələmlərindən 
alınmış 
şitillərin  Şirvan 
bölgəsinə 
nisbətən  hün-
dürlüyü 4,1 sm, 
çətirin  diametri 
0,5  sm,  kök 
boğazının 
diametri 0,3 sm, 
yan  budaqların 
sayı  0,6  ədəd, 
əsas  kökün  uz-
unluğu  0,5  sm, 
kök  sisteminin 
diametri  0,4  sm,  yan  köklərin  çətirin  diametri  5,0  sm,  kök 
boğazının  diametri  1,9  mm,  yan  budaqlarının  sayı  2,0  ədəd 
olur.  Qütblüyü  pozulmadan  şaquli  basdırılmış  qələmlərdən 
alınan şitillərin əsas kökünün uzunluğu orta hesabla 16,7 sm-ə, 
kök  sisteminin  diametri  3,4  sm-ə,  yan  köklərinin  sayı  3,0 
ədədə,  aşağı  hissəsində  əsas  kökün  qalınlığı  isə  1,9  mm-ə 
bərabər olmuşdur. Yan budaqların sayı 0,3 ədəd, aşağı hissədə 
əsas kökün qalınlığı isə 0,3 mm artıq olmuşdur (cədvəl 4. 5) 
Şəkil 4. 3. Şaquli istiqamətdə basdırılmış həna  
qələmlərindən alınmış şitillər 

---