Azərbaycan respublikasi naxçivan muxtar respublikasi – 90
Yüklə 49,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 demoqrafik göstəriciləri ilə hazırkı demoqrafik vəziyyətin müqa- yisəli təhlili bu sahədə ciddi inkişaf meyillərinin mövcudluğunu sübuta yetirməkdədir. Gün ərzində muxtar respublikada orta hesabla doğulanların sayı 1970-ci ildə 21, 1993-cü ildə 22 nəfər olmuşdursa, 2013-cü ildə bu göstərici 27-yə çatmışdır. Ötən dövr ərzində ölümün göstəricisi xeyli azalmış və əhalinin hər min nəfərinə hesabı ilə 1970-ci ildəki 7,7 nəfərə qarşı hazırda 4,6 nəfərə düşmüşdür. Hər 1000 nəfər doğulana hesabı ilə 1 yaşa qədər ölən uşaqların sayı 1980-ci ildə 32,1 nəfər olmuşdursa, 2013-cü ildə bu göstərici azalaraq 0,4 nəfər təşkil etmişdir. Əgər 1970-ci ildə muxtar respublikada əhalinin hər min nəfərinə hesabı ilə 6,3 nikah bağlanmışdırsa, 2013-cü ildə bu göstərici 8,1 təşkil etmişdir. Təhsil. Naxçıvanda maarif və təhsil hələ orta əsrlərdən inkişaf etmiş, məktəb və mədrəsə təhsili geniş yayılmışdı. Elxanilər dövrünə aid bir fərmandan məlum olur ki, hələ XII əsrin sonlarında Naxçıvanda iki mədrəsə mövcud idi. Orta əsr mənbələrinə görə, XIII əsrin sonlarında Naxçıvanda 4 ali tipli mədrəsə, məscidlərin nəzdində mollaxana adlanan 60-a qədər ibtidai mədrəsə fəaliyyət göstərirdi. Dünyəvi fənlərin də təlim edildiyi Naxçıvan və Ordubad mədrəsələrində Yaxın Şərq ölkələrindən gəlmiş tələbələr də təhsil alırdılar. Naxçıvan şəhərində ilk dünyəvi məktəb Ehsan xan Kəngərlinin XIX əsrin 30-cu illərinin sonlarında açdırdığı rus-tatar (Azərbaycan) qəza məktəbidir. Həmin məktəb 1879-cu ildə üçsinifli şəhər məktəbinə çevrilmişdi. XIX əsrin sonunda Azərbaycanın başqa bölgələrində olduğu kimi, Naxçıvanda da üsuli-cədid məktəbləri yaranmağa başlandı. M.T.Sidqi Ordubadda “Əxtər” (1892), Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Naxçıvanda “Tərbiyə” (“Məktəbi-tərbiyə” 1894), “Qız məktəbi”ni (1896) təsis etdi. “Мəһəlli məktəblər”, “Məktəbi- xeyriyyə” və “Rüşdiyyə” kimi tədris ocaqları da fəaliyyət göstərirdi. XX əsrin əvvəllərində maarif şəbəkəsi genişləndi, diyarın şəһər və kəndlərində müxtəlif səviyyəli dünyəvi məktəblər açıldı. Naxçıvanda maarifin inkişafında M.T.Sidqi ilə yanaşı, dövrün qabaqcıl ziyalıları, Qori və İrəvan müəllimlər seminariyalarının məzunları C.Məmmədquluzadə, C.P.Sultanov, M.Ə.Süleymanov, Ə.Хəlilov, S.Xəlilov, M.Kəngərli, Ə.Sultanov, M.Qazıyev, M.C.Şürbi və başqalarının mühüm xidmətləri olmuşdur. 1920-ci ilədək Naxçıvanda təqribən 2000 şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə məşğul olan 45 məktəb fəaliyyət göstərirdi. 1920-ci illərdə tədris müəssisələrinin geniş şəbəkəsi yaradıldı, savadsızlığın aradan qaldırılması uğrunda hərəkat yeni vüsət aldı. Məktəb şəbəkəsinin genişləndirilməsi nəticəsində pedaqoji kadrlara olan ehtiyacın ödənilməsi məqsədilə 1922-ci ilin noyabrında Naxçıvan şəhərində müəllimlər seminariyası təsis edildi. 1923-1924-cü tədris ilində seminariya Naxçıvan Pedaqoji Texnikumuna çevrildi və 1923-cü ilin dekabr ayında Ordubad şəhərində fəaliyyət göstərməyə başladı. Bununla yanaşı, 1924-cü ilin oktyabrında Naxçıvanda qadın seminariyası yaradılmışdır. Sovetlər dönəmində Naxçıvan MSSR-də savadsızlığın kütləvi şəkildə aradan qaldırılması məqsədilə aparılan təhsil islahatları nəticəsində məktəblər şəbəkəsinin genişləndirilməsi davam etdirilmişdir. 1930-40-cı illərdə Naxçıvan MSSR-də 147 məktəb, 6 orta ixtisas müəssisəsi və 1939-cu ildə yaradılmış müəllimlər institutu fəaliyyət göstərirdi. Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 Naxçıvanda 1945-1946-cı illərdə 176, 1950-1951-ci illərdə 185, 1960-1961-ci illərdə isə 198 məktəb fəaliyyət göstərmişdir. Bu illər ərzində ümumicbari 7 illik, 8 illik və orta təhsil həyata keçirilmişdir. Həmçinin yerlərdə ali təhsilli pedaqoji kadrlara olan tələbatın ödənilməsi məqsədilə 1967-ci ilin iyul ayında Naxçıvan şəhərində Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan filialı yaradıldı. Ümummilli liderimizin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövründə bütün sahələrlə yanaşı, milli təhsilin inkişafında da böyük dönüş yaranmışdır. Xalqımızın böyük oğlu ötən əsrin 70-80-ci illərində ölkənin tərəqqisinin mühüm şərti kimi təhsilin inkişafının əsas götürüldüyünü xatırladaraq demişdir: “Mən 1969-cu il iyulun 14-də Azərbaycana rəhbər seçiləndən sonra dərhal birinci növbədə təhsil müəssisələri ilə məşğul olmağa başladım. Bilirsiniz ki, mən o vaxta qədər də dövlət işində işləmişdim. Azərbaycanda təhsilin, xüsusən də ali təhsilin vəziyyəti məni daim maraqlandırmışdır. Təhsilin nailiyyət- lərini də, qüsurlarını da, nöqsanlarını da bilirdim. Şübhəsiz ki, respublikanın başçısı kimi məsuliyyətimi də dərk edirdim. Ona görə də birinci növbədə təhsil məsələlərinə ciddi fikir verirdim”. Məhz bu amil hesabına təhsilin dövlət səviyyəsində himayə olunması sayəsində Azərbaycan ötən yüzillikdə sürətli Naxçıvan Muxtar Respublikası – 90 inkişaf və tərəqqi yoluna qayıtdı, elm, təhsil, mədəniyyət intibah yolunu tutdu. 1970-1980-ci illərdə muxtar respublikada məktəbəqədər tər- biyə müəssisələrinin şəbəkəsi genişlənmiş, yeni obyektlər tikil- mişdir. Belə ki, uşaq bağçalarının sayı Naxçıvan şəhəri üzrə 7-dən 13-ə, Şərur rayonu üzrə 4-dən 10-a, Babək rayonu üzrə 4-dən 6-ya, Culfa rayonu üzrə 5-dən 10-a, Şahbuz rayonu üzrə 4-dən 7-yə yüksəlmişdir. Bütövlükdə, 1970-1980-ci illərdə muxtar respublikada 3690 yerlik məktəbəqədər uşaq müəssisələri tikilmişdir. Bütün respublikada olduğu kimi, Naxçıvan MSSR-də də gənc nəslin istirahətinə dövlətin təhsil-tərbiyə sisteminin əsas həlqəsi kimi böyük diqqət yetirilirdi. 1970-1980-ci illərdə uşaq istirahət mərkəzlərinin, parkların və pioner düşərgələrinin sayı, bu sahələrə ayrılan vəsaitlərin həcmi xeyli artmışdır. Bu baxımdan “Uşaqların sağlamlığının qorunmasının vəziyyəti və onun daha da yaxşılaşdırılması tədbirləri haqqında” muxtar respublika hökumətinin 1974-cü il 14 fevral tarixli qərarı diqqətəlayiq idi. Qərarda uşaqların istirahətinin daha da səmərəli təşkil edilməsi, istirahət zonaları və pioner düşərgələrinin sayının artırılması, oradakı şəraitin yaxşılaşdırılması, günüuzadılmış müəssisələrdə uşaqların təlim-tərbiyəsinə və istirahətlərinə daha böyük diqqət yetirilməsi məsələləri müzakirə olunmuşdur. Əgər Yüklə 49,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|