Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan miLLİ konservatoriyasi
Yüklə 3,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
101 xəyallarının ifadəsi kimi yaranan musiqi və nəğməkarın sənəti öz təsir dairəsini genişləndirərək cəmiyyətin, xalqın adət və ənənəsinə ciddi təsir göstərmişdir. Əsrlərdən bəri davam edib gələn böyük musiqi irsimiz XIX əsrin II yarısından başlayaraq daha da zənginləşməyə başlamışdır. Bu dövrdə Azərbaycanda bir sıra muğamlar, müxtəlif muğam variantları, saysız- hesabsız orijinal musiqi nümunələri yaranmışdır. Əgər «zabul» və «Segah» kimi hər biri müstəqil işlənən muğamları nəzərə almasaq «Zabul-segah», «Qatar», «Kürd-Şahnaz» kimi muğamlara və xüsusən «Çoban bayatısı»na başqa Şərq ölkələrində təsadüf olunmur. Bunlar Azərbaycan xanəndə və sazəndələrinin yaradıcılıq məhsuludur. Azərbaycan musiqi sənətində xalq dühasının ən parlaq yaradıcılıq məhsulu muğamlardır. Muğamlar musiqimizin təməli, onun bünövrəsi, dayaq sütunudur. Muğamat Azərbaycan xalqının zövqünü oxşayan dərin məzmunlu musiqidir. Xalqımız onu çox sevir və asanlıqla dərk edir. Hətta musiqi təhsili olmayanlar da muğamatı müəyyən dərəcədə zümzümə edir, yaxud onu hər hansı bir çalğı alətində müstəqil olmasa da ifa edir. Bu, muğamatın Azərbaycan xalqına çox yaxın olduğunu göstərir. Azərbaycanda işlənən muğamlar özünün bir çox xüsusiyyətlərinə, ifa üsullarına, ifadə vasitələrinə görə başqa Şərq ölkələrinin muğamlarından fərqlənir. Bu belə də olmalıdır: ona görə ki, mahnı, təsnif, rəqs kimi muğamlar da xalqımızın ictimai-iqtisadi həyatı ilə sıx əlaqədə inkişaf edərək yayılmışdır. Cəmiyyətin müəyyən inkişaf dövrü ilə əlaqədar olaraq, muğamlar da müxtəlif təbədtüllata uğramış, zaman keçdikcə öz məzmun və şəklini bu və ya digər dərəcədə dəyişdirmişdir. Azərbaycan xalq musiqisinin müxtəlif janrları sırasında muğam janrı da əsas yer tutur. Öz tarixi kökləri etibarı ilə çox qədim zamanlarla bağlı olan bu musiqi növünün harada, nə vaxt və kim tərəfindən yaradıldığını konkret şəkildə demək çətindir. Çünki, muğam təkcə bir xalqa deyil, bir neçə xalqa aiddir. Hələ Orta əsrlər musiqi mədəniyyətimizdə, xüsusən muğamların inkişafında məhşur azərbaycanlı musiqişünaslardan Səfiəddin Əbdül Mömin Yusif Əl Urməvi (XII əsr), Xacə Əbdülqadir Marağalı (XIX əsr), Mirzə bəy (XVII əsr) kimi şəxslər iştirak etmişlər. Muğamı bilmək və ifa etmək müqayisə edilməz dərəcədə çətindir. Xalq yaradıcılığının bir qismini təşkil edən mahnılardan və oyun havalarından fərqli olan muğam sənəti musiqi folklorunun professionalizmə qədər inkişaf etmiş formasıdır. Muğamla dərindən məşğul olan hər hansı şəxs xüsusi hazırlıq və bilik əldə etməli və buna bir sənət kimi baxmalıdır. Əks təqdirdə muğamın 102 əsrlər boyu qorunub saxlanılmış ifaçılıq ənənələri, mürəkkəb keçid yolları və quruluş xüsusiyyətləri axıra qədər anlaşılmaz qala bilər. Xalq musiqisinin bütün növləri, o cümlədən muğama xidmət etmək kimi yüksək şərəfə nail olanları saymaqla qurtarmaq olmaz. Bunlar xalq musiqisinin gözəl nümunələrini illər boyu öz hafizələrində saxlayıb cəmləmiş, xüsusən onun səlistliyinin qeydinə qalmışdır. Azərbaycanda yayılmış muğamlar özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə xalqımızın zövqünə uyğun üslubda inkişaf etmişdir. Azərbaycan xalq musiqisi janrları içərisində şəkil etibarı ilə ən böyüyü muğamdır. Dəstgah şəkilli vokal-instrumental muğamlar müxtəlif adlar daşıyan bir sıra şöbələrdən təşkil olunmuşdur. Muğamın ifasında şöbələrin ardıcıllaşması müəyyən prinsipə tabe edilir. Yəni, hər sonra gələn şöbə əvvəlkinə nisbətən zildə ifa olunmalıdır. Uzun illərin təcrübəsinə əsasən bütövlükdə muğam və zərb muğamlarımız proqramlaşdırılaraq uşaq musiqi məktəbində, orta ixtisas musiqi kolleclərində və ali musiqi ocaqlarında geniş surətdə tədris olunur. Azərbaycanda hal-hazırda çalınıb oxunan muğamlar bunlardır: «Rast», «Şur», «Segah», «Şüştər», «Çahargah», «Bayatı-Şiraz», «Hu- mayun», «Mahur-Hindi», «Bayatı-Qacar», «Orta-Mahur», «Qatar», «Çoban-Bayatı», «Rahab», «Nəva», «Kürd-Şahnaz», «Zabul-Segah», «Xaric-Segah», «Mirzə Hüseyn Segahı». Zərb muğamlar bunlardır: «Heyratı», «Heydəri», «Kəsmə şikəstə», «Qarabağ şikəstəsi», «Mənsuriyyə», «Simayi-şəms», «Mani», «Arazbari», «Ovşarı». Qeyd etdiyim kimi Azərbaycanda 7 əsas muğam var. Bu muğamlar əsasında yaranan 11 muğam hal-hazırda əsas muğamlarla yanaşı öz şöbə və güşələri ilə xanəndə və sazəndələrimiz tərəfindən çalınıb oxunur. Muğam şöbələri arasında adətən instrumental melodiyalar da ifa olunur ki, bunlara rəng deyilir. Adətən irihəcmli muğam dəstgahlarının əvvəlində geniş instrumental melodiya ifa olunur ki, buna da «Dəraməd» deyilir. Rəqs havası xarakteri daşıyan yüngül «rəng»lərə «diringi» də deyilir. Muğam hissələri arasında bəzən həmin muğama xas olan təsniflər də çalınıb-oxunur. Muğamın tərkib hissələri olan dəraməd, təsnif, rəng və diringi kimi musiqi nümunələrinin əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, bunlar muğamın şöbələri arasında müəyyən vacib əlaqələr yaradır. Həmin musiqi nümunələri muğamın şöbələrini bir-birinə bağlamaqla bərabər muğam dəstgahı oxuyan xanəndələrə arada istirahət vermək üçün imkan yaradır. Hal-hazırda 18 muğam dəstgahımız, 9 zərb muğamlarımız yetkin Yüklə 3,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|