Azərbaycan resubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
38 təricilərin dəyişməsi ilə əlaqədardır və müəssisənin istehsal tə- sərrüfat fəaliyyətinin maliyyələşdirilməsi sahəsində bir sıra risklər yaradır. Riskin endоgen amilləri müəssisənin fəaliyyətinin mik- rоmühitini fоrmalaşdırır. Məlumdur ki, bazar subyektlərini sahibkarlıqla məşğul olmağa sövq edən ən əsas amil gəlirdir. Gəlir isə istehsal amil- lərinə çəkilən xərclər və onların dəyəri arasındakı fərqdir. Bura renta (yəni, faizə görə gəlir), əməkhaqqı və riskə görə mükafat daxildir. Riskə görə mükafat dedikdə, sahibkarın risk şəraitində qəbul etdiyi qərarın əvəzi olaraq, onun əldə etməyə çalışdığı ə lavə mənfəətdir. Beləliklə, aydın olur ki, tam məlumatlı mühitdə bazar dinamik deyil, statik olur və fərdlərin sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmağa stimulu qalmır. Çünki insanları bizneslə məşğul olmağa sövq edən əsas amil gəlir, dolayısı ilə riskdir. Amerikan professoru C.B.Klark gəliri belə izah edir: “... gəlir insanların sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olması üçün tələ yemidir. Bunun daha yaxşı forması isə maaşa olan ə lavələrdir. nkişafın baş verməsi üçün bu yem o qədər böyük olmalıdır ki, insan maneələri aşmağa və riskə getməyə hazır olsun. Gündəlik həyatda insan fəaliyyəti nəticəsində baş verən dəyişikliklərin bəzilərini əvvəlcədən bilmək olur, bəzilərini isə yox. Həmin dəyişikliklər nəticəsində itkinin baş verəcəyini, yaxud əlavə gəlirin əldə ediləcəyini də ancaq ehtimal etmək mümkündür. Gəlirlə dəyişiklik arasında dolayı əlaqə mövcud- dur ki, buna da müxtəlif amillər təsir göstərir. Dəyişikliyin baş verməsi gəlirin yaranması üçün əsas- dır. Əgər həyatda hər şey olduğu kimi davam etsəydi, yaxud gələcəkdə baş verəcək hadisələr bu gündən bilinsəydi, onda xalis rəqabət bazarda hər şeyi ideal hala gətirər və beləliklə, məhsulun qiyməti onun istehsalına çəkilən xərclərlə bərabər- 39 ləşər və sahibkarların fəaliyyət göstərməsinə heç bir maraq qalmazdı. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, xalis rəqabət ancaq müəyyənlik şəraitində mövcuddur. Reallıqda isə insan- ların gələcək haqqında tam məlumatı olmadığı üçün xalis rəqa- bət mühiti də mövcud deyildir. Məhz bu amil sahibkarlarda onların bazardakı gələcək fəaliyyətinə dair qeyri-müəyyənlik yaradır ki, bu da onların fəaliyyətini situmullaşdırır və gəlir ə ldə etməyə, inkişaf etməyə sövq edir. Qeyri-müəyyənliyin yaranmasına digər səbəb zamanla ə laqədardır. Çünki iqtisadi vəziyyətin dəyişməsi ilə gəlir ara- sında dolayısı əlaqə mövcuddur. Belə ki, gəlir o zaman yaranır ki, sahibkarın məhsul istehsal etdiyi zamanla məhsul satışı ara- sındakı zamanı fərqlənir. Bu vaxt istehsal xərcləri və satış qiy- məti bir-birindən fərqlənir ki, bu da dəyişiklik yaradır. Də- yişiklik olmasaydı, rəqabətin sayəsində istehsala çəkilmiş xərc- lərlə məhsulun satış qiyməti eyniləşərdi. Reallıqda bu mümkün olmadığından, gələcəkdəki dəyişiklik, əsasən də, onun nəti- cəsinə dair məlumat olmadığından qiymətlər ancaq proqnoz ə sasında formalaşır ki, bu da sahibkar üçün stimul yaradır. Biz daim dəyişən, qeyri-müəyyəniklərlə dolu bir dün- yada yaşayırıq, gələcəyə dair dəqiq məlumatımız çox azdır. Həyatdakı problemlərin yaranmasına da çox zaman bizim mə- lumatsızlığımız səbəb olur. Bunu həm biznesdə, həm də digər sahələrdə görmək mümkündür. Qeyri-müəyyənlik iqtisadi kateqoriya kimi müxtəlif tədqiqatçılar tərəfindən tədqiq olunmağına baxmayaraq, onun izahı zamanı fikir ayrılığı hələ də mövcuddur. Bəzi müəlliflər “qeyri-müəyyənlik” anlayışını informasiya azlığı və ya etibarsızlığı olduğu şərait kimi göstərirlər. Digərləri isə qeyri- müəyyənliyin belə bir tərifi ilə razılaşmayıb, idarəetmənin ef- fektivliyi üçün məlumatın müəyyənliyini əsas şərt hesab et- mirlər. nformasiyanın iqtisadi sistemin fəaliyyəti, iqtisadi ha- disələrin baş verməsi üçün əsas amil olmasına baxmayaraq, hər 40 hansı firmanın fəaliyyətinin davamlılığının digər amillərdən - onun ödəməqabiliyyətliliyi, təşkilatı quruluşu, idarəetmə sis- temi və digər amillərdən asılı olduğunu iddia edirlər. Lakin, o da danılmaz faktdır ki, firmanın düzgün idarə edilməsi üçün onun haqqında dolğun informasiyaya sahib olmaq gələcəkdə risklərin müəyən edilməsinə və onların azal- dılması üçün müvafiq tədbirlərin görülməsinə imkan yaradır. Bu səbəbdən inkişaf etmiş ölkələrdə iri şirkətlər müntəzəm olaraq informasiyanın toplanılması ilə bərabər marketinq və antiböhran siyasətinin həyata keçirilməsi üçün tədbirlər görür. darəetmənin əsas məqsədi obyektlərin səmərəli idarə edilməsi üçün qeyri-müəyyənlik şəraitində müxtəlif yollarla müəyyənliyin əldə edilməsidir. Bunun üçün qərar qəbulunda optimal variantların tapılması məqsədilə baş vermiş təsadüfi hadisələrin uçota alınması zəruridir. Qeyri-müəyyənlik bazar iqtisadiyyatının əsas xüsusiy- yətidir. nzibati-amirlik sistemindən fərqli olaraq, bazar iqtisa- diyyatında hər şey məlum olmur və müxtəlif nəticələrin baş verməsi mümkündür. Bu bir tərəfdən yaxşıdır ki, bazar sub- yektləri arasında fəaliyyət üçün stimul yaradır, digər tərəfdən isə gələcəyi proqnozlaşdırmaq çətinlik yaradır və nəticələrin mənfi olması ehtimalı mövcud olur. Qeyri-müəyyənliyin özünəməxsus xüsusiyyətləri də mövcuddur. Bu, iqtisadi sistemlə, təsərrüfat sisteminin fəaliy- yəti, qoyulmuş məqsədlərin müxtəlifliyi, iqtisadi parametrlərin ziddiyyətliliyi ilə əlaqədardır. Bütün bunlar bir tərəfdən müx- təlif situasiyalar yaradır, digər tərəfdən isə qeyri-müəyyənliyin müxtəlif tiplərinin yaranmasına səbəb olur. Qeyri-müəyyənliyin səviyyəsinin azaldılması fəaliyyə- tin təşkilatlanması və əlaqələndirilməsi ilə mümkündür. Çünki, məhz fəaliyyətin təşkilatlandırılması sayəsində qeyri-müəyyən proses müəyyənləşir. Bundan sonra isə tənzimləmə vasitəsilə çatışmazlıqlar aşkar olunur. Bütün bunlar qeyri-müəyyən amil- lərin, təsadüfi hadisələrin müəyyənləşməsinə şərait yaradır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|