Azərbaycan resubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- edilm
175 daxili möhkəmliyin təminatçısı rolunu oynayır. Şəkil 10.4-də bu dəyişiklik yüksək artım tempində mənfi nəğd axınları şə klində, aşağı artım tempində isə müsbət nəğd axınları şək- lində göstərilib (formalaşmış bazarda). Tənəzzüllə xarakterizə olunan məhsulun həyat dövründə artan təzyiqlər nəticəsində mənfəət göstəricisi aşağı düşür, lakin investisiya səviyyəsi minimal vəziyyətdə qalır. Həyat dövrünün bu mərhələsində məhsulun mövcudluğu, ancaq pul vəsaitlərinin daxil olmasına səbəbindəndir və daxil olan pul vəsaiti köhnə məhsulların ba- zardan çıxarılmasından sonra yeni məhsulların meydana çıxa- rılması üçün növbəti nəsil məhsullara yatırılır. Şə kil 10.4. Artım matrisi-xüsusi çəkiyə uyğun olaraq məhsulların inkişaf ssenariləri 176 10.4. Firmanın gəlirləri üzrə qərarların qəbulu və risklərin idarə edilməsi Bazar iqtisdiyyatında isə dövlət şirkətlərin heç bir riskinə görə məsuliyyət daşımır. Məhz bu cəhət bazar iştirak- çılarını daha sərbəst edir və inkişaf üçün şirkətlərdə stimul yaranır. Təsadüfi deyil ki, ölkəmizdə şirkətlərin özəlləşdiril- məsindən sonra ilk sahibkarlar MMC (Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyət) formasında yaranmağa başladı. Hazırda dövlət özəl şirkətlərin vəzifələri, bazarın ağır- lığı, şirkətin itkilərinə görə məsuliyyət daşımır və bütün bunlar ş irkətin maliyyə vəziyyətində, təsərrüfat üzrə nəticələrində öz ə ksini tapır. Şirkətin fəaliyyətinin əsas göstəricisi onun gəliri olduğundan, qiymətlərin idarə olunması zamanı risklərin nə- zərə alınması və onların ölçülməsi məhz maliyyə nəticələri üzrə hesablanır. Risk amili şirkətin öz fəaliyyətini aktivləşdirməkdə mühüm rol oynayır. Məhz riskin mövcudluğu şirkətləri məcbur edir ki, bazarı daha ətraflı öyrənsinlər və fəaliyyətlərini daha səmərəli qurmaq üçün digər vasitələr axtarsınlar (fəaliyyətlərini daha səmərəli qurmaq, yeni bazarlar tapmaq, yeni texnolo- giyalardan istifadə etmək, marketinq metodlarından istifadə et- mək, kadr məsələlərini nəzərə almaq və s.). Adətən peşəkar sahibkarlar risk şəraitində qiymətlərin idarəedilməsi zamanı belə bir qaydaya üstünlük verirlər – 70/30. Əgər onlar bir işin görülməsinə 70% əmindirlərsə onu həyata keçirirlər. Yerdə qalan 30% isə uğursuzluq zamanı gö- rülməli olan işlər onlar üçün stimul rolunu oynayır. Yəni, 30%- lik itki ehtimalı şirkətləri daha səmərəli yollar tapmağa, daim düşünməyə vadar edir və gözlənilməz uğursuzluqlar zamanı qərarlar qəbul etmək üçün stimul rolunu oynayır. Bu, “1/3 prin- sipi” və ya “məntiqli risk” adlanır. Sahibkar risklərlə daha çox ə mtəə və xidmətlərə qiymətlər qoyulması zamanı qarşılaşır. 177 Bu, xammalın, əməyin, enerjinin qiymətlərinin müəyyən edil- məsi zamanı da eynidir. Məsələn, şirkətin qiymətqoyma zamanı etdiyi 1%-lik səhv onun son mənfəətinin 10-12%-ində əks olunur. Həmin məhsula qarşı tələb daha elastik olduqda isə bu rəqəm iki dəfə artır. Bu da şirkətin fəaliyyətində böyük təsirdir. Həmin amil ş irkəti həm inkişaf etdirdə, həm də iflasa uğrada bilər. Həm də nəzərə almaq lazımdır ki, güclü inflyasiya zamanı məhsula olan qısamüddətli qiyməti proqnozlaşdırmaq çox çətindir və bu zaman -/+5 % həddində səhv adi haldır. Sahibkarlıq fəaliyyətində alternativ variantların risk dərə- cələrinin müqayisə edilməsi və onlardan strategiyaya uyğun olaraq ən səmərəlisinin seçilməsi riskin kəmiyyətcə qiiymətlən- dirməsini zəruri edir. Çünki bir sıra hallarda və müəyyən dərə- cədə risklərin qarşısının alınması mümkündür. Ümumilikdə isə risk nəticəsində yaranan itkilərin azaldılması üçün risklərn effektiv idarə olunmasını təmin et- mək zəruridir. Risklərin daim və istənilən şəraitdə mövcud ol- duğunu nəzərə alaraq, onların fasiləsiz proses olaraq idarə olunması idarəetmənin səmərəliliyini artıra bilər. stehsal-ticarət fəaliyyəti zamanı yarana biləcək itki- ləri əvəzləyə biləcək (kompensasiya edəcək) fondların sahibkar tərəfindən yaradılması özünüsığortalamanın əsasını təşkil edir. Özünüsığortalamanın əsas vəzifəsi maliyyə-kommersiya fəaliy- yəti zamanı yaranmış çətinliklərin operativ şəkildə aradan qaldırılmasından ibarətdir. Özünüsığortalama prosesi zamanı müxtəlif növ ehtiyat və sığorta fondları yaradılır. Bu fondlar təyinatından asılı olaraq natural və pul formasında yaradıla bilər. Beləliklə, fermerlər və kənd təsərrüfatının digər sub- yektləri, hər şeydən əvvəl, natural formada sığorta fondları ya- radırlar: toxum fondu, yem fondu və s. Bunların yaradılması baş verəcək iqlim şəraitindən asılıdır. Pul ehtiyat fondları göz- lənilməz xərclərin, kredit borclarının, sahibkarlıq fəaliyyətinin 178 likvidliyi xərclərini ödəmək üçün yaradılır. Bu fondların yaradılması səhmdar cəmiyyətləri üçün mütləqdir. Səhmdar cəmiyyətləri və xarici kapitalın iştirakı ilə fəa- liyyət göstərən müəssisələrdə qanunvericiliyə uyğun olaraq ehtiyat fondunun həcmi nizamnamə kapitalının 15%-dən az və 25%-dən çox olmamalıdır. Səhmdar cəmiyyətləri ehtiyat fon- duna, həmçinin emissiya gəlirlərini də, yəni istiqraz vərəqə- sinin satışı zamanı nominal dəyərilə satış dəyəri arasındakı yaranan fərqi də daxil edirlər. Səhmdar cəmiyyətlərin ehtiyat fondu gözlənilməyən xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün, həmçinin istiqraz vərəqə- lərinin faizlərinin və imtiyazlı səhmlərin dividendlərinin ödə- nilməsi üçün (bu məqsədlər üçün gəlir az olduğu halda) istifadə olunur. Sahibkarlar və vətəndaşlar öz əmlaklarının sığortalan- ması üçün qarşılıqlı sığortalama cəmiyyəti yarada bilərlər. 179 Test nümunələri 1. Itkilərin yaranması və mənfəətin əldə оlunmaması ehtimalı: a) müflisləşmədir; b) riskdir; c) tədiyyə qabiliyyətli оlmamaqdır. 2. Gəlirlilik nə qədər yüksəkdirsə, bir qayda оlaraq: a) əməliyyat riski yüksəkdir; b) əməliyyat riski aşağıdır; c) gəlirliliklə riskin heç bir əlaqəsi yоxdur. 3. Riskin endоgen amilləri fоrmalaşdırır: a) müəssisənin fəaliyyətinin mikrоmühitini; b) müəssisənin fəaliyyətinin makrоmühitini; c) ölkədə siyasi vəziyyət. 4. Qeyri-müəyyənliyin ekzоgen amilidir: a) əsas istehsal fоndlarının köhnəlməsi; b) inflyasiya; c) inkişafın regiоnal və sahəvi xüsusiyyətləri. 5. Riskin şüurlu оlaraq investоrun üzərində saxlanılması nədir? a) riskdən kənarlaşma; b) riskin saxlanılması; c) riskin ötürülməsi. 6. Məhsulun reallaşdırılması ilə bağlı riskdir: a) kоmmersiya riski; b) istehsal riski; c) maliyyə riski. 180 7. Maliyyə riski yaranır: a) istehsal fəaliyyəti prоsesində; b) banklarla müəssisələr arasındakı münasi- bətlərdə; c) xammal və materialların tədarükü prоsesində. 8. Həm müsbət və həm də mənfi nəticələrin alınması imkanları verən riskdir: a) möhtəkirlik riski; b) xalis risk; c) sadə risk. 9. Faiz riski: a) müəssisə tərəfindən əsas bоrcun və faizin ödənilməməsi təhlükəsidir; b) valyuta məzənnəsinin dəyişməsi təhlükəsidir; c) kreditin dəyərinin artması ilə bağlı itki təhlükəsidir. 10. Kredit riskinin aşağı salınması metоdudur: a) vergilərdən yayınma; b) müəssisənin tədiyyə qabiliyyətinin müntəzəm qiymətləndirilməsi; c) müxtəlif valyutalarda kreditlərin alınması. 11. Riskin qiymətləndirilməsinin mütəxəssislərin sоrğusuna sadalanan metоdudur: a) ekspert; b) statistik; c) hesablama – analitik. 12. Qeyri-sistematik investisiya riskidir: a) likvidlik riski; b) bazar qiymətlərinin düşməsi riski; c) inflyasiya riski. 181 13. Təsadüfi kəmiyyətin ehtimallarının bölüşdürülməsi mərkəzidir: a) təsadüfi kəmiyyətin riyazi gözləməsi; b) gəlirliliyin оrta kvadratik kənarlaşması; c) variasiya əmsalı. 14. Aşağıdakılardan hansı gəlirlilik vahidinə düşən riski ölçməyə imkan verir? a) dispersiya; b) gəlirliliyin оrta kvadratik kənarlaşması; c) variasiya əmsalı. 15. Hansı halda diversifikasiya pоrtfelin ümumi riskinin daha aşağı salınmasına imkan verir? a) qiymətli kağızların gəlirliliyi mənfi kоrelya- siya оlunmuşdursa; b) qiymətli kağızların gəlirliliyi müsbət kо- relyasiya оlunmuşdursa; c) qiymətli kağızların gəlirliliyi sərbəst təsadüfi kəmiyyətlərlə ifadə оlunursa. 16. Diversifikasiya səbəb оlur: a) qeyri-sistematik risklərin azalmasına; b) qeyri-sistematik risklərin оrtalaşmasına; c) qeyri-sistematik risklərin artmasına. 17. Risk – menecment: a) riskin qiymətləndirilməsi sistemidir; b) riskin idarə оlunması sistemidir; c) kоnkret şəraitdə yaşamaq kоnsepsiyasıdır. 18. Risk – menecmentin оbyektlərinə aiddir: a) maliyyə resursları; b) riskli kapital qоyuluşları; c) idarəetmə prоsesinin texnоlоgiyası. 182 19. Riskin aşağı salınması metоdlarına aiddir: a) riskdən kənarlaşmaq; b) diversifikasiya; c) özünüsığоrtalama. 20. Investisiya risklərinin yaranması mənbəyidir: a) faiz dərəcələrinin artması; b) pulun alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi; c) mübadilə məzənnəsinin tərəddüdləri. 183 Tövsiyyə olunan ədəbiyyat siyahısı Azərbaycan dilində 1. X.H.Kazımlı. Qiymətləndirmənin əsasları. Bakı, 2008. 2. “Banklarda risklərin idarə olunması haqqında” Qaydalar, AR Milli Bankı. Bakı, 2009. 3. Çudakov A.D., Qiymət və qiymətin əmələ gəlməsi – Ali məktəb üçün dərslik. -М.: РДЛ, 2004.-376 s. 4. Qarayev .Ş., Ağabəyov Ş.A. və b. Qiymətin əmələ gəlməsi. Bakı, 2000. 5. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti, III cild. Elm, Bakı, 1983. 6. Sadıqov M., Hüseynov A., Zeynalov V. Koorporativ maliyyə. - Bakı, 504 s. Rus dilində 7. Аббасов А.М., Кулиев Т.А. Экономика в условиях неопределенности . Бakı, 2002. 8. Алгин А.П. Риск и его рол в обшественной жизне. М., 1989. 9. В.Е.Есипов, Г.А. Маховикова, В.В.Терехова. Оценка бизнеса - СПб: Питер, 2002. 10. Балдин К.В., С.Н.Воробьев, М. Гардарски. Риск менеджмент . М., 2005 – 285 c. 11. Большой экономический словарь. 5-е изд.- М., 2002.- 1280 с. 12. Большой aнгло-русский финансово-экономический словарь / под ред. В.И.Осипова. – 2-е изд.- М., 2002.- 960 с. 13. Грабовый Р.Г., Петрова С.Н., Полтавсев С.И. Риск в современним бизнесе. М., 1994. 14. Гранатуров В.М. Экономический риск: сущность, методы измерения, пути снижения. Учебное пособие. М :. «Дело и сервис», 2002 – 160 с. 184 15. Качалов Р.М. Управление хозяйственным риском. Введение ” – М.: Наука, 2002. – 192 с. 16. Кемпбелл Р., Макконел, Стенли Л.Брю. Экономикс, изд . Азербайджан. Баку, 1992. 17. Цай Н., Грабовый П.Г., Марашда, Бесом Сайел. Конкуренция и управление рисками на предприятиях в условиях рынка. Издательство «Аланс», 1997. 18. Лапуста М.Г., Шаршукаова Л.Г. Риски в предприни- мательской деятельности. М.; ИНФРА 1998. 19. Лобанов А. Риск-менеджмент. Риск, M.; 1999, № 4, – с . 43-52. 20. Чернов В.А. Анализ коммерческого риска. Под ред. М .И.Баканова. М.: Финансы и статистика, 1999. 21. В.В.Боков, П.В.Забелин, В.Г.Федцов. Предпринима- тельские риски и хеджирование в отечественной и зарубежной экономике. Учебное пособие. М.: 1999. 22. Овчинников Г.П. Микроэкономика, СПб, 1997. 23. Н.В.Хохлов. Управление рисками. М.: 1999. 24. Прилутский В.А. Риск и рынок. M.: 1994. 25. Риски при осуществлении сделок на рынке ценных бумаг . http://stat.bashedu.ru/konkurs/bakirov/aug/index.htm. 26. Салимджанова И.К. Ценообразование в налогобла- жение - М.: Проспект, 2006. -424 s. 27. Самуэльсон П. Экономика. М.: Прогресс, 1964. 28. Сасулин А.И. Цены и ценообразование в системе маркетинга . M.: Филин, 1998. - 448 с. 29. Cимкина Л.Г, Корнейчук Б.В. Микроэкономика. – CПб, Питер, 2002. – 464 с. 30. Скамай Л.Г. Способы реакции коммерческой орга- низации на возникающие в процессе осуществления предпринимательской деятельности риски ./ http://www.risk-management.ru/arhiv.htm 31. Слепов В.А., Николаева Т.Е. Ценообразование. - M. 185 ФБК -Пресс, 2000. - 150 с. 32. Слепнева Т.А., Яркин Е.В. Цены и ценообразование. - М .:, ИНФРА-М, 2001. - 238 с. 33. Стоянов Е.С. Финансовый менеджмент. М., 1993. 34. Страхование предпринимательских рисков / МИР финансовых технологий / http://mir.dem.ru/produkt/business_risk.htm . 35. Тони Райе, Брайн Койли. Финансовые инвестиции и риск . М. 2004.- 125 с. 36. Филипп Котлер. Основы маркетинга. M.: Прогресс, 1992. 37. Финансово-кредитный словарь, т.3, М.: 1994. 38. Хохлов Н.В. Управление риском. М.: Юнити – Дана, 1999. 239 с. 39. Черкасов В.В. Проблемы риска в управленческой деятельности . М.: Рефл-бук, К.:Ваклер, 1999. 288 с. 40. Шуляк П.Н. Ценообразование. М.:, Дашков и К, 2002. 41. Шуляк П.Н. Цены и ценообразование. М.:, Дашков и К , 2001. -214 с. 42. А.И.Зимин. Оценка имущества. М.: 2007. ngilis dilində 43. Frank Night. Risk, Uncertainty and profit, 1921 44. Geoff Kates. Risk management systems 2000. Risk Pro- fessional, #2/1 February 2000. London Informa Group, 2000. p.19-31. 45. Luke M.Froeb, Brian F.McCain. Managerial economics, 2009 46. Morgan Rose. Risk vs Uncertainity or Mr Slate vs Great aunt Matilda. www.econlib.org/cgi-bin/printartcle 2.pl?file=columns/teachers/riskuncertainit.html 47. Roland Kenett. Towards a grand unified theory of risk. Operational Risk, London, Infroma Business Publishing, 2000. pp. 61-69. 186 48. Richard A.Brealey, Stewart C. Myers, Franklin Allen. Principles of Corporate Finance, McGraw Hill International Edition, 2008 49. Robert S.Pinlyck. Microeconomics 7th ed. US, 2006 nternet saytları 50. http://www.russian-trader.ru 51. http://www.aboutrisk.info.com/risk 52. http://www.cfin.ru/ 53. http://www.economist.com 54. http://www.ft.com 55. http://www.bcc.az 56. http://www.e-qanun.az 57. http://www.garp.az 58. http://www.businessdictionary.com 59. http://www.allaboutrisk.com 60. http://www.cssn.gov.az 61. http://www.nba.az 187 Няшриййатын мцдири Камил Щцсейнов Баш редактор Исмят Сяфяров Редактор Исабя Щцсейнова Корректор Сцдабя Манафова Компйутер operatoru Тяраня Бахшялийева Дизайнер Вцсаля Ахундова i.e.d., prof. X.Kazımlı, .......... .Quliyev qtisadi risklərin qiymətləndirilməsi və idarə edilməsi ----------------------------------------- Dərs vəsaiti Чапа имзаланыб . 07. 2011. Каьыз форматы 60х84 1/16. Щяжми ч.в. Сифариш . Сайы 00. --------------------------------------------------------------------------- " Игтисад Университети " Няшриййаты. АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6 ___________________________________________________ Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|