Azərbaycan t a r ġ X ġ

74 

 

mə za rla rı yanına gətirildi və dəfn edild i. Təbriz əyanlarının  Qara  Yusifə qarĢı be lə 

münasibəti  onu  göstərir  ki,  oturaq  Ģəhər  əhalisi  Qaraqoyunlu  hökmdarını  yabançı 

sülalənin  nümayəndəsi  kimi  deyil,  yerli  Azərbaycan  hökmdarı  kimi 

qiymətləndirird i. 

Beləliklə, heç bir  müqavimətə rast gəlməyən ġahru x A zərbaycanı  zəbt etdi, 

lakin  Qa raqoyunlu  dövləti  dağılmadı.  Qa la  Yusifin  böyük  oğlu  Ġsgəndər  ġahruxa  

qarĢı  inadlı  mübarizəyə  baĢladı.  Qaraqoyunlu  tayfaların ı  ö z  ətrafına  yığ mıĢ 

Ġsgəndər  ƏləĢkert  vadisində  üç  gün  davam  edən  (30  iyu l  -  1  avqust  1421)  qanlı 

döyüĢdə  Teymurilər  tərəfindən  məğ lub  olundu.  Sayı  50  mindən  ço x  o lmayan 

Qaraqoyunlu qoĢunları sayca 4-5 dəfə artıq olan  ġahru xun hərbi qüvvələrinə qalib 

gələ  bilməzd ilər.  Tey murilərin  qoĢununda  Hindistandan  gətirilmiĢ  döyüĢ  filləri  də 

vardı.  Ağqoyunlu  əmiri  Qara  Os man  da  öz  qoĢunu  ilə  ġahru xun  ordusuna 

qoĢulmuĢdu. 

ġahru x  Təbrizi  tərk  etdikdən  sonra  Ġsgəndər  yenidən  buraya  gəldi  və 

Qaraqoyunlu dövlətini bərpa etdi (1422-1429). 

ġahru x Azərbaycana ikinci səfərin i 100  minlik ordu ilə 1429-cu ilin yayında 

baĢladı.  Qaraqoyunlu  Ġsgəndərlə  ġahru x  arasında  həmin  ilin  sentyabrın  17-də  baĢ 

vermiĢ Səlmas vuruĢması iki gün davam etdi. Ġsgəndərin qəhrəmanlıq göstərməsinə 

baxmayaraq, ġahru xun ehtiyat qüvvələri bu döyüĢü də onun xeyrinə həll etdilər. 

ġahru x  Azərbaycanda  Qaraqoyunluların  hakimiyyətini  aradan  qaldırmağa 

qadir  olmadığın ı  anlamıĢdı.  Buna  görə  də  o,  Qara  Yusifin  oğulları  arasında  gedən 

rəqabət  və  düĢmənçilikdən  istifadə  etməyi  münasib  bild i.  ġahru x  Ġsgəndərə  qarĢı 

Qara  Yusifin  ən  kiç ik  oğlu  Əbu  Sə idə  arxalan mağ ı  qərara   ald ı.  1430-cu  ildə 

Qarabağda  qıĢlayan  ġahru x  yanına  gə lmiĢ  Əbu  Sə idi  Azə rbaycanın  hakimi  təyin 

etdi.  La kin  Əbu  Səid  Azə rbaycan  taxtında  ancaq  5-6  ay  otura  bild i.  Azə rbaycana 

gəlmiĢ  Ġsgəndər  Əbu  Səid i  ələ  keçirib  öldürdü  və  yenə  hakimiyyəti  öz  əlinə  aldı 

(1431-1435). 

1434-cü  ilin  ortala rında  Ġsgəndər  ġirvan  üzərinə  qarətçi  yürüĢ  etdi. 

ġirvanĢah  I  Xəlilu llah  sığındığı  Mah mudabad  qalasından  ġahruxun  yanına  öz 

adamını göndərdi, ö lkən in görünməmiĢ surətdə viran  və qarət edildiy ini ona  xəbər 

verdi.  Xəlilullah  eyni  zamanda  Qara  Os mandan  da  yardım  istəmiĢdi.  Ağqoyunlu 

bəyi  dərhal  böyük  qoĢunla  Diyarbəkirdən  hərəkət  etdi  və  Ərzuru mu  mühasirəyə 

aldı. 

Teymuri  sülaləsi  ilə  qohum  olan  Xəlilullahın  yardım  istəməsi  və 

Qaraqoyunlu  Ģahzadələri  arasında  baĢ  verən  münaqiĢələr  1435-c i  ildə  ġahru xu  

Azərbaycana üçüncü dəfə yürüĢ etməyə həvəsləndirdi. Həmin ilin fevralında Reydə 

qıĢlayan  ġahrux  Vanda  olan  CahanĢahı  öz  yanına  dəvət  etdi.  CahanĢah ın  qardaĢı 

---

75 

 

Ġsgəndərə  dəfələrlə  itaətsizlik  göstərdiyini  ġahru x  yaxĢı  b ilirdi.  1436-cı  ilin 

may ında ġahru x Qarabağı tərk etdi,  Ucana gəldi və burada vassallığı qəbul etmək 

Ģərti ilə A zərbaycan hökmdarlığın ı CahanĢaha verdi. 

1438-c i  ilin  baharında  CahanĢah  bəzi  Qaraqoyunlu  və  ġirvan  əmirləri  ilə 

birlikdə  Ərdəbildən  Təbrizə  hərəkət  etdi.  Onunla  vuruĢ maq  üçün  Ġsgəndər  də 

Təbrizdən  çıxd ı  və  Sufiyanı  keçərək  Həft  ÇeĢ məyə  gəldi.  DöyüĢdən  əvvəl 

Qaraman lı  tayfa  baĢçısı  Piri  bəyin  CahanĢahın  tərəfinə  keçməsi  Ġsgəndərin 

qələbəyə olan ümidin i tamamilə q ırd ı və onun hərb meydanından qaçmasına səbəb 

oldu.  CahanĢah  Ġsgəndərin  gizləndiyi  Əlincə  qalasmı  mühasirəyə  aldı.  Qala da 

Ġsgəndər oğlu ġahqubad tərəfindən qətlə yetirildi. 

Ġsgəndərin  ölü mündən sonra  Qaraqoyunlu  taxtında  onun qardaĢı  CahanĢah 

əyləĢdi (1438-1467). ġahru xun ö lü münə qədər CahanĢah özünü onun vassalı kimi 

qələmə  verir  və  ġirvanĢahla  münasibətlərində  düĢmənçilikdən  çəkin irdi. 

CahanĢahın  əsas  rəqibi  Ağqoyunluların  baĢçısı  olan  Uzun  Həsən  idi.  Onunla 

mübarizə  gediĢində  Qaraqoyunlular  ġərqi  Anadolun un  böyük  bir  hissəsindən  əl 

çəkməli oldular. 

1440-c ı  ildə  CahanĢahın  Gürcüstana  ilk  yürüĢündə  Ərdəbil  Ģey xi  Ġbrah im 

ġey xĢah və Səfəvi təriqətinin  mü rid ləri fəal  iĢtirak etdilər.  1441  -ci ildə  CahanĢah 

Gü rcüstana basqın etdi və gürcü knyazı Vaxtanqın güclü müqavimətinə rast gəldi. 

1445-c i  ildə  CahanĢah  Bağdad  hakimi  olan  qardaĢı  Ġspəndin  ölümündən 

sonra Ģəhəri zəbt etdi. Beləliklə, Ġraq-i Ərəb də Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinə 

qatıldı. 

ġahru xun  ölü mü  (1447)  CahanĢahın  əl-qolunu  açdı.  O  özünü  müstəqil 

hökmdar  kimi  aparmağa  baĢladı,  "sultan"  və  "xaqan"  titulları  aldı.  Elə  bu 

za mandan  etibarən  CahanĢah  öz  adın a  xütbə  o xutdurmağa,  sikkə  vurdurmağa 

baĢladı.  Ağqoyunlu  ordusu  ġərqə-Ġraq-i  Əcəmə  hərəkət  etdi  və  ġahru xun 

dövründən  münaqiĢələrə  səbəb  olan  sərhəd  Ģəhərlərin i  (Sultaniyyə,  Qəzv in)  ələ 

keçirməyə  çalıĢdı.  ġahru xun  nəvəsi  Məhəmməd  Sultan  əvvəlcə  müqavimət 

göstərmək  istədi.  Lakin  ġahru xun  CahanĢahı  "oğulluğa  götürmüĢ"  arvadı 

GövhərĢad  bəyimin  vasitəçiliyi  nəticəsində  düĢmənçilik  münasibətlərinə  son 

qoyuldu;  Məhəmməd  Sultan  CahanĢahın  qızın ı  a ldı  və  Ġraq-i  Əcə m  CahanĢaha 

verild i. 

Teymurilər  dövləti  ərazisinin  Ģ ahzadələr  arasında  mübarizə  meydanına 

çevrild iyini  görən  CahanĢah  fürsətdən  istifadə  etdi.  O,  qərbdə  (Diyarbəkir 

vilayətində)  Ağqoyunlularla  gedən  ağır  və  mənasız  mübarizəni  dayandırmaq 

qərarına gəld i və əsas diqqətini Ġrana yönəltdi. 

---