Azərbaycan t a r ġ X ġ
Yüklə 6,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
76
1453-cü ilin baharında CahanĢah böyük qoĢunla Ģərqə doğru hərəkət etdi. Onun oğlu Pirbudaq Qum Ģəhərini zəbt etdi və Ġsfahana yönəldi. Qaraqoyunlu qoĢunu Ġsfahanı tutaraq ġiraza yollandı. Bu Ģəhər müqavimət göstərmədən CahanĢaha tabe oldu. 1454-cü ildə Qa raqoyunlu qoĢunu Pirbudağın baĢçılığı ilə Kirman və Yə zd i zəbt etdi. 1457-ci ildə isə Xorasan hakimi Babur Mirzənin ölü mündən sonra taxt- tac çəkiĢ mələrindən istifadə edən CahanĢah Ġranın Ģərqinə doğru hərəkət etdi. O, Xəzər sahili ilə irə liləd i, Mazandaran və Astrabadı zəbt etdi. Qaraqoyunlu padĢahı MəĢhədi və NiĢapuru keçərək Teymurilərin paytaxtı olan Herat Ģəhərinə daxil oldu. 1458-c i il iyunun 28-də CahanĢah Teymuri hökmdarı ġahru xun ta xt ında əyləĢdi. Xarici dövlətlərin elçiləri Herata gəlib onu salamlayır, ənam və hədiyyələrini təqdim ed irdilər. Lakin həmin ildə CahanĢah Heratı tərk etməli o ldu. 60-cı illərin ortala rında Qa raqoyunlu dövləti Azərbaycandan baĢqa aĢağıdakı əraziləri özündə birləĢdirird i: Ġraq ın hər iki hissəsi, Fars, Girman və Ermənistan. Lakin CahanĢahın qurduğu dövlət daxili çəkiĢ mələr və feodal özbaĢınalığı nəticəsində getdikcə zəifləy irdi. Təbrizdə Həsənəlin in üsyanını yenicə yatırmıĢ CahanĢah o biri oğlu Pirbudağın ġirazdakı q iyamın ı da yatırmalı oldu (1462). Fars dan qovulmuĢ Pirbudaq Bağdadda da atasına qarĢı çıxıĢ etdi (1464) və bir il sürən ağır müharibədən sonra öldürüldü (1466). Azərbaycan Qaraqoyunlu dövləti 1467-ci ilin sonunda süquta uğradı və Azərbaycan zəminində yeni siyasi quru m - Uzun Həsənin Ağqoyunlu dövləti təĢəkkül tapdı. ġirvanĢah I Ġbrahimin birləĢ dirici siyasəti. Gürcüstanla ittifaq. XV əsrin əvvəllərində Azərbaycanın Teymuri hakimiyyəti altından çıxması və birləĢməsi üçün çox əlveriĢli Ģərait yaranmıĢdı. O zaman beynəlxalq mübarizələr meydanında Azərbaycan üçün təhlükə yarada biləcək qüvvə yox id i. Tey murun vəfatından sonra (1405) onun iĢğalçı siyasəti nəticəsində yaranan Teymurilər dövləti tezliklə dağılmağa baĢladı. Müxtəlif ölkələrdə hökmranlıq edən Teymuri Ģahzadələri arasındakı ixtilaflar nəticəsində bir sıra əyalətlər bu xanədanın təsir dairəsi altından çıxmıĢ , müstəqillik qazan mıĢdı. Tey murilər arasındakı feodal hərc-mərcliy i davam edirdi. Bu vəziyyət Azərbaycanda da hökm sürməkdə id i. Hələ atası Tey murun sağlığında Azərbaycandakı hakimiyyətindən (Qarabağ və Muğan istisna olmaq Ģərti ilə) kənar edilmiĢ MiranĢah atasının ölüm xəbərini eĢidən kimi
bir sıra
əyalətlərdə hökmranlıq edən doğma
oğlu Mirzə Ömərə qarĢı müharibəyə baĢ ladı. Bu iĢdə marağ ı olan Mirzə Əbubəkr də kiçik qardaĢının əleyhinə atası MiranĢahla birləĢdi. Bu çəkiĢ mələr və döyüĢlər
77
nəticəsində Teymurilərin Azərbaycandakı hakimiyyəti zəifləməyə baĢladı. Ölkədə xalq kütlələri arasında xarici əsarətdən azad olmaq meyilləri qüvvətləndi. Təbriz, Marağa və Qarabağda həyəcanlar artdı. Mü xtəlif əyalətlərin birləĢ məsi üçün əlveriĢli Ģərait yarandı. Azərbaycanın, eləcə də ġirvanın müstəqilliyin i qoru maq və yadellilərin iĢtirakı o lmadan hakimiyyəti ö z əlində cəmləĢdirmək üçün I Ġbrah im ciddi fəaliyyətə baĢladı. O, Bərdə yaxınlığında Teymuri dövlətinin səlahiyyətli nümayəndələri ilə sülh saziĢi bağlamıĢ və bu saziĢdə ġirvanın daxilən müstəqil olduğu qeyd edilmiĢdi. Ġbrahim tezliklə ġəki, Dərbənd, Qəbələ Ģəhərlərində də (Qarabağ düzənliy inə qədər) ö z nüfuzunu möhkəmləndirmiĢ, müttəfiq i olan Seydi Əlinin oğlu Seydi Əh məd i ġəki hakimi etmiĢdi. I Ġbrahim feodal təbəqələrinin mənafeyin i güdmək və bütün Azərbaycanda müstəqil hakim o lmaq niyyəti ilə ölkəni dağıntılardan xilas etməyə cəhd göstə rdi. O, yaran mıĢ Ģəraiti nəzərə alaraq mü xtəlif siyasi qrupların vəziyyətindən bacarıqla istifadə etdi, ço xdan nəzərdə tutduğu məqsədin - Araz çayının cənubunda yerləĢən torpaqların ġirvan ətrafında birləĢdirilməsi p lanın ın həyata keçirilməsi üçün qətiyyətlə fəaliyyətə baĢladı. Bəzi feodallar və Ģəhər əyanları da öz mənafeləri baxımından I Ġbrahimin bu planını müdafiə etdilər. Təbriz tacirləri də onu öz hakimləri kimi görmək istəyirdilər. Çünki I Ġb rahim ticarət və sənətkarlığı inkiĢaf etdirməyə çalıĢırdı. Azərbaycan torpaqlarının vahid siyasi qurumda olması isə ticarətin geniĢlənməsinə labüd imkan və Ģərait yaratmalı id i. I Ġbrah im ö zünün birləĢdirmə siyasətini həyata keçirmək üçün gürcü çarı II Konstantin, ġəki əyalətin in hakimi Seydi Əh məd, Gəncə hakimi Yarəh məd Qaraman lı və Ərdəbil hakimi Bestam Cakirlə ittifaq bağladı. Onların birləĢ miĢ qoĢunu Kür çayı sahilində toplandı. O zaman Təbriz hakimi olan Ömər ĢirvanĢahı qabaqlamaq məqsədilə hücu ma keçdi. Bir həftə davam edən döyüĢlər həlledici nəticə verməd i. M irzə Ömərin Kür sahilinə getməsi xəbərini eĢidən MiranĢah və oğlu Əbubəkr Təbriz üzərinə hücuma keçdilər. Təbriz əhalisi onlara müqavimət göstərərək üsyana qalxdı. Üsyançılar kö mək üçün I Ġbrahimə müraciət etdilər. Bu isə ġirvanĢaha sərhədi keçmək üçün əlveriĢli imkan yaratdı. 1406-c ı ilin may ay ında ġirvanĢahın döyüĢçüləri maneəsiz Təbrizə da xil oldular. Təbrizin I Ġb rahimin əlinə keçməsi A zərbaycan torpaqlarının vahid hakimiyyət altında birləĢ məsi demək id i. Bütün Azərbaycanın ġirvana birləĢdirilməsi I Ġbrah imin böyük diplo matik qələbəsi olsa da, bu birləĢ mə Azərbaycanın bir sıra güclü qonĢularının mənafeyi ilə ziddiyyət təĢkil ed irdi. Çünki Yüklə 6,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|