240
qaldı. ġah Abbas Osmanlı elçisi Mustafa Ağaya "Sərdar Bağdad üzərindən çəkildi
getdi, gedən əsgərə qala vermək bizim Ģənimizə sığ maz" - cavabını vermiĢdi.
ġah Abbas yaranmıĢ vəziyyətdən faydalanaraq Bağdadın tutulmasın ı
rəsmiləĢdirmək istədi. 1628-ci ilin martında Ģahın elçisi; Təh masibqulu xan
Ġstanbula gəldi və Bağdadın Səfəvilərə verilməsi Ģərti ilə sülh bağlanmasını sultana
təklif etdi. IV Murad Ģahın bu təklifin i qəbul etmədi.
I ġah Abbas öləndə (19 yanvar 1629-cu il) bütün Azərbaycan, Axalsık daxil
olmaqla ġərqi Gürcüstan və Ġraqi Ərəb Səfəvilərin hakimiyyəti altında id i. Lakin
osmanlılar Bağdadı geri almağa çalıĢırd ılar. ġah Abbasın ölümü, nəvəsi Səfinin
(1629-1642) hakimiyyətə keç məsindən istifadə edən IV Murad 1629 -cu ildə
Səfəvilərə qarĢı hərbi əməliyyatlara yenidən baĢladı.
1629-cu ilin iyulunda Xosrov paĢanın komandanlığ ı altında Os manlı
ordusunun Səfəvi torpaqlarına hücu mu baĢlandı. Osman lı qoĢununun Bağdad
istiqamətində hərəkəti eĢikağasıbaĢı Zeynal xan tərəfindən dayandırıld ı. Su ltanın
əmri ilə Osman lı qoĢunu Zur paĢanın komandanlığ ı altında 1630-cu il aprelin 30-da
Ġrəvan qalasını döyüĢsüz ələ keçirərək Həmədan istiqamətində yürüĢü davam
etdirdi. Ġyunun 7-də Həmədanı tutan Xosrov paĢa Səfəvi ordusunun əks
hücumundan çəkinərək, 6 gündən sonra Ģəhəri tərk etdi.
Yaln ız Ġrəvan qalasının itirilməsindən sonra I ġah Səfı divanbəyi Rüstəm
xanı 4 min lik qoĢunla düĢmən üzərinə göndərdi.
Osmanlı sultanı IV Murad Xosrov paĢanı 1630-cu ilin sentyabr ayında
Bağdadın fəthinə göndərdi. Os manlı ordusu oktyabrın 6-da Ģəhəri mühasirəyə ald ı.
Qala Səfıqu lu xan tərəfındən inadla müdafiə olundu. Xosrov paĢa noyabrın 14 -də
mühasirəni dayandıraraq geriyə çəkild i. Səfəvilər tərəfındən 1630-cu ilin sonuna
kimi Kərkü k, Hillə və Hələb qalaları yenidən tutuldu.
Beləliklə, IV Sultan Muradın Bağdadı tutmaq cəhdi yenidən boĢa çıxdı.
1631-c i il oktyabrın 2-də həlledic i döyüĢdə Osmanlı Zur paĢa öldürüldü.
Osmanlılar 6-7 min əsgər itirərək geri çəkild ilər. I ġah Səfı öz elçisi Kuçə bəyi
Ġstanbula göndərdi və Osmanlı sərhədində sakitlik dövrü baĢlandı. Hərb i
əməliyyatların kəsilməsinə baxmayaraq, sərhəddə vəziyyət mürəkkəb və gərgin
olaraq qalırdı.
1632-c i ilin sonunda Ərzuru m hakimi Xəlil paĢanın Hilləni ələ keç irməsi
Ģah hökumətini Rüstəm xanın rəhbərliy i altında Səfəvi qoĢununu oraya
göndərməyə məcbur etdi. Rüstəm xan Ģəhəri osmanlılardan geri aldı. Bu zaman
Osmanlı sultanı IV Murad ölkə daxilindəki qiyamı yatırmaqla məĢğul olduğu üçün
ciddi tədbir görmədi.
241
Osmanlı sultanı IV Murad Cənubi Qafqazı iĢğal etmək məqsədilə 1634 -cü
ildə hərbi əməliyyatlara yenidən baĢladı. Osman lı hökmdarı PolĢa və Rusiya ilə
münasibətləri sülh yoluna qoyaraq əsas ordunu Səfəvilərə qarĢı yön əltdi. O, asan
qələbə çalaraq ölkən i maliyyə böhranından xilas etmək n iyyətində idi. Osman lı
qoĢunu 1634-cü il avqustun 10-da Ġrəvan qalasını mühasirəyə aldı. Səfəvi
ordusunun baĢ komandanı Rüstəm xan Təbrizə çəkilmiĢ, qalan ı Təh masibqulu xan
Qacara tapĢırmıĢdı. O isə qalanı 10 gündən sonra Murada təslim etdi. Osman lı
ordusu Xoy qalasını tutdu və Təbrizə doğru irəlilədi. Sentyabrın 11-də Təbriz
Ģəhəri IV Murad tərəfindən tutuldu. Osmanlı sultanı Ģah sarayını və Ģəhəri
tamamilə dağıtmaq haqqında əmr verd i. Salnaməçi yazırdı: " Osmanlı qoĢunu uca
binaları, gö zəl sarayları xarabazara çevirdi". Lakin sentyabn 15 -də ərzaq və ələfin
çatıĢmazlığı, qıĢın yaxın laĢması, Səfəv i qoĢununun hücum təhlükəsi onları
Təbrizdən çıxmağa məcbur etdi. Bundan sonra Ģah hərbi Ģuras ı Ġrəvan qalasının
geri almağı qərara ald ı. Rüstəm xan ın ko mandanlığ ı altında Səfəvi ordusu qalanı
mühasirə etdi. Bu zaman Azərbaycan, Qarabağ və ġirvan əmirləri öz dəstələri ilə
qızılbaĢların kö məyinə gəld ilər. ġah Səfı ö zünün mühafizə dəstəsi ilə qala ət rafına
gəldi və aprelin 2-də Ġrəvan qalası I ġah Səfi tərəfindən tutuldu.
1634- 1635-c i illərin hərbi ə məliyyatları Sə fəvilərin qələbəsi ilə baĢa çatdı.
I ġah Səfiyə miras qalmıĢ güclü mərkəzləĢdirilmiĢ hakimiyyət, ölkənin hələ də
saxlan ılan iqtisadi gücü qələbənini əldə olun masını təmin etdi.
Səfəvi-Os manlı qarĢıdurmasında Bağdad məsələsi mübahisə obyekti kimi
qalırd ı. IV Murad Ģəhəri ələ keçirmək üçün özünün uğursuz cəhdindən sonra da bu
niyyətindən əl çəkməmiĢdi. 1637-ci ilin martında Səfəv i sarayı Os manlı ordusunun
Bağdada hücum hazırhğı haqqında məlu mat ald ı. Rüstəm xanın və ġahverdi xan ın
12 minlik ordusu Osmanlı ordusunun hərəkətini dayandıra bilməd i. Səfəvi
sarayındakı mürəkkəb vəziyyət, ölkən i bürüyən üsyanlar, Moğol dövləti ilə
baĢlanan hərbi əməliyyatlar Səfəvi qüvvələrin in parçalan masına və Osmanlı
qoĢununun hücumunu dəf etməyə imkan verməd i. Nəticədə IV Murad 1638-ci il
noyabrın 20-də Bağdad Ģəhərini mühasirəyə aldı. BəktaĢ xanın ko mandanlığı
altında Səfəvi qoĢunu Ģəhəri dekabrın 25-dək müdafiə etdi. BaĢ verən döyüĢdə
Osmanlı baĢ vəziri Mehmed paĢa öldürüldü. IV Murad tərəfındən Bağdadın
tutulması nəticəsində uzun illər davam edən Osman lı-Səfəvi müharibəsi baĢa çatdı.
Osmanlı sultanı Bağdadın yeni hakimi Məhəmməd Ağanı Səfəvi sarayına sülh
danıĢıqlarına göndərdi. I ġah Səfi sülh təklifıni qəbul etdi.
1639-cu il mayın 17-də Qəsri-ġirində Səfəvi e lç isi Sarı xan Os manlı Qa ra
Mustafa paĢa ilə üçgünlük danıĢıqlardan sonra sülh saziĢi imzalad ılar. SaziĢə görə,
Osmanlı-Səfəv i müharibəsinə son qoyuldu. Ġraqi Ərəb osmanlılarda, Zəncir