Azərbaycan XX əSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ

143 
 
Sonrakı illərdə Ü. Hacıbəyov  bir-birinin ardınca «Şeyx Sənan», «Rüstəm 
və Zöhrab», «Əsli və Kərəm», «Şah Abbas və Xurşud Banu», «Harun və Leyla» və 
başqa operalar yaratdı. 
1909-cu  ildə  onun  «Ər  və arvad»  operettası  tamaşaya  qoyuldu.  Bununla, 
Azərbaycanda musiqili komediya sahəsində ilk addım atıldı. Həmin il «O olmasın, 
bu  olsun»  yaxud  «Məşədi  İbad»,  1913-cü  ildə  isə  məşhur  «Arşın  mal  alan» 
musiqili komediyasını bəstələdi. 
Müstəqil  Azərbaycan  Respublikası  himninın  və  «Azərbaycan  marşı»nın 
musiqisini Ü. Hacıbəyov yazmışdır. 
Ü.  Hacıbəyovun  çoxşaxəli  yaradıçılığı  Azərbaycan  peşəkar  musiqi 
sənətinin inkişafına, bəstəkarların və ifaçıların bütöv bir nəslinin yetişməsinə təkan 
verdi. 
Zülfüqar  Hacıbəyov  «Evlikən  subay»,  «Əlli  yaşında  cavan»,  «Varlı» 
musiqili komediyalarını yaratdı. 1916-cı ildə onun «Aşıq Qərib» operası tamaşaya 
qoyuldu. 
1916-cı ildə Müslüm Maqomayev məşhur «Şah İsmayıl» operasını yazdı. 
Təsviri  incəsənət:  Mətbuatın  və  teatr  sənətinin  inkişafı  təsviri    
incəsənətin  yüksəlməsinə şərait yaratdı. 
XX  əsrin  əvvəllərində  Bakıda,  Şuşada  və  başqa  şəhərlərdə  ara-sıra 
rəssamlıq  sərgiləri  təşkil  olunurdu.  Bu  sərgilərdə  rus  və  Qərbi  Avropa 
klassiklərinin rəsm əsərləri nümayiş etdirilirdi. 
Azərbaycan  təsviri  incəsənətinin  ən  çox  satirik  qrafika  sahəsi  inkişaf 
edirdi. Bu janrın  görkəmli nümayəndəsi Əzim Əzimzadə (1880-1943-cü illər) idi. 
O, özünün satirik rəsmləri və siyasi karikaturaları ilə düz 20 il «Molla Nəsrəddin» 
jurnalının 
səhifələrini 
bəzəmişdi. 
Realist 
rəssamın 
əsərlərində 
rus 
müstəmləkəçiləri,  onların  yerlərdəki  əlaltıları,  müftəxorlar,  rüşvətxorlar  mürtəce  
ruhanilər ifşa edilirdi. 1914-cü ildə M. Ə. Sabirin «Hophopnamə» kitabına çəkdiyi 
illüstrasiyalar onun yaradıcılığında mühüm yer tutur. 
Bəhruz  Kəngərli  (1898-1922-ci  illər)  xüsusi  rəssamlıq  təhsili  almış  ilk 
azərbaycanlı rəssam idi. O, Tiflis rəssamlıq məktəbini bitirmişdi. Realist rəssamın 
fırçasından  üç  yüzdən  artıq  şəkil  və  karikatura  çıxmışdı.  Naxçıvanda  qoyulmuş 
bütün teatr tamaşalarının tərtibatını B. Kəngərli vermişdi. 
1913-cü  ildə  Bakı  rəssamlıq  cəmiyyəti  tərəfindən  təşkil  edilmiş  şəkil 
sərgisində Qafqaz rəssamlarının yüzdən artıq əsəri nümayiş etdirildi. 
Bu  sərginin  Azərbaycan  təsviri  incəsənətinin  inkişafı  üçün  böyük 
əhəmiyyəti oldu. 
O  zaman  Azərbaycanda  çoxlu  rus  rəssamı,  memarı,  heykəltəraşı  və  b. 
işləyirdi.  Onların  bir  qismi  artıq  daimi  olaraq  Bakıda  yaşayırdı.  Rus  rəssamları 
Bakıda rəssamlıq məktəbi açdılar. 
Memarlıq:  XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda memarlıq sənəti inkişaf  
edirdi. Bu, ölkənin şəhər həyatındakı ümumi yüksəlişlə əlaqədar idi. 

---

144 
 
Bakıda  şəhərin  mərkəzi  hissəsində  sənaye-ticarət  şirkətləri  üçün  bir  sıra 
yaraşıqlı  binalar  tikilirdi.  Milyonçular  özlərinə  gözəl  saraylar  ucaldırdılar.  Bu 
dövrdə  inşa  edilən  möhtəşəm  ictimai  tikililərin  arasında  Xeyriyyə  cəmiyyətinin 
yerləşdiyi  İsmailiyyənin  (1908-1913-cü  illərdə  tikilib,  indi  Azərbaycan  Elmlər 
Akademiyasının  binası),  Mayılov  qardaşları  teatrının  (1910-1911-ci  illərdə tikilib, 
indi Q. Qarayev adına Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı) binaları, Təzə pir 
məscidi (1905-1908-ci illərdə tikilib) və başqaları vardı. 
Binalar yerli və Rusiyadan gəlmiş memarlar tərəfindən tikilirdi. Tikintidə 
əsasən modern üslubundan istifadə olunurdu. Bununla belə, mavritan, qotik, Roma 
və  başqa  üslubları  təqlid  edən  binalara  da  tez-tez  təsadüf  edilirdi.  Bakıda 
dövlətlilərin binaları gözəl naxışlar, barelyeflər və bağdatılarla bəzədilirdi. 
Yelizavetpol, Nuxa, Quba, Şamaxı və digər qəza şəhərlərində yeni binalar 
tikilirdi. Bunlar, əsasən, inzibati-idarə və tək-tək tikilən məktəb binalarından ibarət 
olub,  sayca  çox  deyildi.  Yeni  tikililər  şəhərlərin  memarlıq  görkəmini  xeyli 
dəyişdirirdi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

145 
 
XRONOLOGĠYA 
 
1823-1924  Hacı Zeynalabdin Tağıyev. 
1841-1913  Şəmsi Əsədullayev. 
1842 – 1919 Musa Nağıyev. 
1855-1920 Murtuza Muxtarov. 
1856-1931 Səmədbəy Mehmandarov. 
1862-1911  Mirzə Ələkbər Sabir (Tahirzadə). 
1862-1934 Əlimərdan bəy Topçubaşov. 
1863-1919 Hüseyn xan Naxçıvanski. 
1863-1920 Firudin bəy Köçərli. 
1863-194 2 Rəşid bəy Əfəndiyev. 
1863-194 3 Əliağa Şıxlinski. 
1864-1940 Əli bəy Hüseynzadə. 
1865-1918 Cahangir Zeynalov. 
1867-1920 İsmayıl xan Ziyadxanov. 
1869-1932 Cəlil Məmmədquluzadə. 
1869-1949 Əhməd bəy Ağayev (Ağaoğlu). 
1870-1925 Nəriman Nərimanov. 
1870-1933 Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev. 
1870-1955 Adil xan Ziyadxanov. 
1872-1950 Məmməd Səid Ordubadi. 
1874-1918 Abbas Səhhət (Mehdizadə). 
1874-1953 Qara bəy Qarabəyov. 
1875-1920 Fətəli xan Xoyski. 
1875-1931 Məmmədhəsən Hacınski. 
1875-1947 Xəlil bəy Xasməmmədov. 
1876-1918 Məşədi Əzizbəyov. 
1878-1920 Xudadat bəy Rəfibəyov. 
1879-1941 Xosrov bəy Sultanov. 
1880-1943 Əzim Əzimzadə. 
1881-1919  Hüseyn Ərəblinski (Xələfov). 
1881-1920  Nəsib bəy Yusifbəyli. 
1881- 1959 Abdulla Şaiq (Talıbzadə). 
1882-1941 Hüseyn Cavid (Rasizadə). 
1884-1955  Məmməd Əmin Rəsulzadə. 
1885-1937 Müslüm Maqomayev. 
1885-1938 Məmməd Yusif Cəfərov. 
1885-194 8 Üzeyir Hacıbəyov. 
1887-1919 Qatır Məmməd. 
 

---