Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari

140 
 
bu  ölüm  vəziyyət  içərisində,  müxalif  ənasirə  rəğmən,  söqi-təbii  ilə  inkişaf  edən, 
milli həyat və bu həyatın ibraz etdiyi xilas və nicat cümlələri təsbit olunacaqdı. 
...«Azəri  türk»  Azərbaycan  türkçülüyünun  əsaslarını  təhlil  edəcəkdir.  Yəni 
türk  hirsi  Avropanı  bir  üsul  ilə  təzhib  edərkən  xəlq  ilə  səmimi  bir  irtibad  və 
müvanisəd  cığırından  qətiyyən  sarpmayacaqdır.  Xəlqçi  bir  türkçülükdən  ibarət 
olan  bu  məslək  əsrin  mükəmməl  texnikini  xəlqin  səmimi  duyğu  ehtiyaclarını 
tətmin  üçün  qollanacaqdır.  O,  bir  tərəfdən  xəlqin  zövqünü,  fən  və  sənətdən 
anlayacaq bir radəyə gətirməyə səy edəcək, digər tərəfdən də fəni ilə sənəti xəlqin 
zövqünü oxşamaq yolunda istixdam (işə götürmək) etmək fikrini tərvic edəcəkdir. 
Mədəni  istiqaməti  bu  olan  Azərbaycan  türkçülüyünün  siyasi  cəbhəsi  isə, 
Azəri  türklüyünü  digər  türk  ellərindən  uzaqlaşdıran  hər  dürlü  tədbirlərə  qarşı 
qoymaq, hər türk iltibatını təxribxar təsirdən mühafizə etməkdir. 
«Azəri türk» xəlqçidir»... 
Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin  nəşr  etdiyi  «Azəri  türk»  baş  məqalədə 
yazdığı  kimi  xəlqçilik  ruhu  aşılayan  bnr  məcmuə  oldu.  Sevindi,  oxundu  «Azəri 
türk».  Mühacirətdə  yaşamaq  məcburiyyətində  qalan  azərbaycanlılar  bu  dərgini  də 
özlərinə mənəvi dayaq bildilər. 
Məmməd  Əmin  Rəsulzadə  Türkiyədə  çırpınır,  əsir  vətənini  qanlı 
totalitarizmin, terrorçu bolşeviklərin pəncəsindən qurtarmağa çalışacaqdır. 
Vətənində isə qırğın, terror davam edirdi. Vətəni al qan içində çabalayıb can 
verirdi: Yox, ölmürdü Vətən, hələ qalırdı, yaşayırdı... 
Azərbaycanın  başı  bolşeviklərin  qanlı  qılıncı  ilə  parça-parça  edilmişdi. 
Sinəsi parçalanmış Azərbaycanın axıtdığı qan çölləri, düzləri qırmızıya boyamışdı. 
Minlərlə günahsız bolşeviklərin amansız terrorunun qurbanına çevrilmişdi. 
Qəzetlər yazırdılar: 
«Daxildəki  və  xaricdəki  «müsavatçılar»,  sovet  hökuməti  əleyhinə  yeni  bir 
təşəbbüslərə  keçmişlərdir.  Bizdə  son  illərdə  «müsavat»  partiyası  əleyhinə 
kəskinliklə mücadilə edilməmişdir. «Müsavat»ın indiki halda sovet hökuməti üçün 
nə kimi bir təhlükə təşkil etməyə başladığını kafi dərəcədə təqdir etməmişlərdir. Bu 
təhlükə  keçən  illərdə  yox  idisə  də  indi  vardır.  «Müsavat»  partiyasına  qarşı  ən 
kəskin bir hücuma keçməlidir». 
Bolşeviklər   Məmməd   Əmin    Rəsulzadənin   Türkiyədəki fəaliyyətindən 
narahat olub həyəcanla sovet mətbuatında hay-küy qoparırdılar: 
«Düşmənlərimizin  başında  şübhəsiz,  «müsavat»  partiyası  durur.  Məmməd 
Əmin Rəsulzadə Avropaya qaçdıqdan sonra, Azərbaycan inqilab əleyhdarları onun 
ətrafına  toplanaraq  irtica  fəaliyyətlərinə  başlamışlardır.  Fürsət  tapdıqca  fəhlə-
kəndli  sovet  hökumətinə  zərbə  endirməyə  çalışırlar.  Xaricdə  Məmməd  Əmin 
Rəsulzadənin  başına  toplanan  milliyyətçilərin  içəridəki  tərəfdarlarını  əzmək 
lazımdır».  
Azərbaycanlı  bolşeviklər  Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin  fəaliyyətindən  ona 
görə qorxuya düşmüşdülər ki, o, xalqı yeni mübarizəyə səsləyirdi. 

---

141 
 
Məmməd  Əmin  Rəsulzadə  Bakıda  fəaliyyətdə  olan  «gizli  müsavat»a 
istiqamət verir, Azərbaycanda baş verən hadisələrə münasibətini bildirirdi. 
Məmməd  Əmin  Rəsulzadənin  ilhamçısı  olduğu  «gizli  müsavat» 
Azərbaycanda fəaliyyətdə idi. 
«Gizli  müsavat»ın  1927-ci  ildə  Bakıda  yaydığı  bəyannamələrdən  birində 
yazılırdı: 
«Əziz arkadaşlar! 
Son  zamanlarda  milli  iftira  siyasətinə  qarşı  yapılan  kommunist 
propaqandası  bu  cərəyanın  getdikcə  ciddiləşdiyini  və  həyati  bir  əhəmiyyət 
qazandığını  göstərir.  Şərq  məmləkətlərindəki  milli  istiqlal  hərəkətlərini  təhrik  və 
təşviq  etmək  siyasətilə  Avropa  imperializmini  təhdid  edən  qızıl  rus  imperializmi, 
artıq  öz  əsarəti  altındakı  millətlərin  gözlərini  bağlaya  bilməz,  ayağının  altındakı 
zəminin möhkəmlənməkdə olduğunu görür. Sovetlər Birliyini təşkil edən millətlər 
milli istiqlal şüarıyla canlanır, sovet rejimini də çar rejimi qədər mənfur bir idarə 
olduğu  zehinlərdə  yerləşir.  Bu  xilaskar  fikrin  Azərbaycandakı  təmsilçiləri, 
düşmənin də təsdiq etdiyi qüvvə sizsiniz arkadaşlar! 
Azərbaycan istiqlal bayrağını yüksəldən «müsavat» firqəsi tarixin sövqü ilə 
bu  müqəddəs  şüar  üçün  ölən  qəhrəman  nəslin  aləmdarlığını  yapmaq  şərəfi  ilə 
mübahidir.  Azərbaycan  istiqlal  hərəkətinin  «müsavatçılıq»  və  bu  hərəkət 
qəhrəmanlarının  «müsavatçı»  adı  ilə  anılması  bir  təsadüf  deyildir.  Sibiriyanın 
tunduralarında, Çeka məhbəslərinin qaranlıq zirzəmilərində, Xəzər dənizinin qanlı 
sularında  məhv olan və vicdansız cəlladların amansız güllələrinə kökslərini hədəf 
edən  qəhrəmanların  yüzdə  doxsanı  «müsavatçı»dır.  Bu  da  təbiidir.  Çünki 
«müsavat» milli Azərbaycan    demokratiyasını təmsil  edən bir partiyadır. 
Azərbaycan hərəkatı isə milli və demokratik bir hərəkatdır. Milli demokrat 
hərəkatını  təmsil  edən  ən  idealist  zümrə,  istiqlal  şəhidləri  içərisində  ən  şanlı  yeri 
almış gənclikdir. Bu gəncliyin milli istiqlal şüarı altında birləşdiyini, qızıl düşmən 
vəhşicə diş qıcırtısıyla  anır. 
Arkadaşlar!  «Müsavat»  firqəsi  heç  bir  zaman  milli  davası  inhisar  altına 
almaq  iddiasında  olmamış,  tarixi  düşmənə  qarşı,  millətin  mücadiləyə  hazır  bütün 
fədakar qismi ilə birlikdə olduğunu daima etiraf və hər zaman tərvic etmişdir. 
Bolşevik  mətbuatını  diqqətlə  oxusanız  görərsiniz  ki,  düşmənin  ən  çox 
qorxduğu bu fikirdir. 
Dövrün  tarixi  əhəmiyyəti  və  yaşadığımız  mücadilə  günlərinin  ruhu 
iqtizasını  nəzərə  alaraq  Milli  Azərbaycan  Mərkəzi  təşəkkül  etmiş  və  bu  mərkəz 
adına  Azərbaycan  xalqı birləşməyə, toplaşmağa  və  qəti  mücadiləyə  hazırlanmağa 
dəvət  olunmuşdur.  Eyni  zamanda  Azərbaycan,  Dağıstan  və  Gürsüstan 
təmsilçilərindən mütəşəkkil «Qafqasiya İstiqlal Komitəsi» də bütün qafqasiyalıları 
birlik və mücadiləyə çağırır. 
Ey vətənin xilasını istəyən Azəri! Bu dəvətləri qəbul et. Çünki vətənin xilası 
birlikdə və təəzzüvdədir. 

---