183
dövlətlərin rəhbərlərinə başa salır ki, Stalin sizdən alıb apardığı əsirləri vəhşicəsinə
güllələyir. Bu işə mane olmaq lazımdır...
Bir Ģikayət. İkinci dünya müharibəsindən sonra Stalinin əsirlərə qarşı
amansız mövqeyi və qəddarlığı az keçməmiş başqa dövlətlərə də məlum oldu.
Həmin vaxtlar inglislər Stalinin bu qəddarlığından, əsirləri gecə güllələnməyindən
bəhs edən «Dünya alovlar içində» adlı film çəkmişdilər. Həmin film 1948-ci ildə
Türkiyədə də göstərilmiş və xalqın böyük qəzəbinə səbəb olmuşdu. Filmdə Azəri
türklərinin də necə qəddarlıqla qətlə yetirilməyi göstərilirdi. Film cəmisi bir dəfə
göstəriləndən sonra yığışdırıldı.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə azərbaycanlı əsirləri xilas və onların geri
dönməməsini təmin etmək Azərbaycan Demokrat Birliyi adlı bir cəmiyyət qurmağı
lazım bildi. Tezlikə cəmiyyət fəaliyyətə başladı. Elə həmin vaxtlar Məhəmməd
Əmin Rəsulzadə azərbaycanlı əsirlərə müraciət qəbul etdi. Həmin müraciəti
Azərbaycan Demokratik Cəmiyyəti azərbaycanlı əsirlər arasında yaydı.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin Azərbaycan Demokratik Cəmiyyəti
adından azərbaycanlı əsirlərə müraciəti:
«Əziz mücahidlər! 6 ildir davam edən ikinci cahan hərbi artıq sona yetdi:
hərb almanların məğlubiyyəti, qərb müttəfiqlərinin zəfəri ilə nəticələndi. Bizim
mücadiləmiz isə davam edəcək, çünki müqəddəs vətənimizi işğal altında tutan
sovet komunist rejimi müttəfiqləri yanında yer almaq imkanına sahib oldu.
Yurddaşlar! Müqəddəs Vətənimizin bolşeviklər tərəfindən istilasından 21 il
sonra ələ keçən bir fürsəti işin başlanğıcında bəzi səbəbləri zühur edən xətalara
rəğmən yaxşı qarşıladınız və əldə silah əbədi düşmənə qarşı yaman döyüşlər
verdiniz. Vətən övladlarından şəhidlərimiz oldu, yerləri behişt olsun, hamısını
hörmətlə yad edirik.
Hərb qəhrəmanı gənclər?
Siz tələsməyin, araqızışdıranların təbliğatlarına inanıb geri dönmək kimi
tələsiklik qəbul etməyin.
Vətəndaşlar, məlumunuz olsun ki, sizlər ostministirlikdə işlədiniz, legionlar
qurdunuz, cəbhələrdə silahlı cəng yapdınız, milli təşkilat yaratdınız, qəzet və jurnal
buraxdınız, xalqımız üçün şərəfli xidmətlər göstərdiniz, qəhrəmanlıqlar yaratdınız,
dəvətə inanmayın, çünki hamınız onlara görə vətən xaini və hərb günahkarı
sayılacaqsınız, bunun cəzasını hamınız bilin. Vətən həsrətinə köks gərin.
Olduğunuz ölkələrdən ayrılmayın, milli təşkilatlarımız ətrafında birləşin, bundan
aldığınız güclə də mücadilənizi davam etdirin. Eski nəsl bu davanı 26 ildir belə
yürüdür. Ana vətən Türkiyə də sizin arxanızdadır. Hər zamankı kimi ayıq olun.
Özünüzə müvəqqəti yaşayacağınız bir ölkə seçin. Biz sizin Türkiyəyə hicrət
etmənizə kömək edərik, fəqət Amerikayada gedə bilərsiniz, orası da elə lap yaxşı
ictima sistemi olan məmləkətdir.
184
Yurddaşlar, yurdumuza dönənə qədər yaşayacağınız ölkələrdə sizə bəxtiyar
olmanızı dilər. Bu vəsiqə ilə qısa adı ―ADB‖ olan Azərbaycan Demokrat Birliyi
ətrafında birləşməyə çağırırıq.
Azərbaycan Demokrat Birliyi.
―Münhen.1946-cı il‖
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin azərbaycanlı əsirləri qurtarmaqla bağlı
apardığı işlər öz bəhrəsini verirdi. Əsirlərin müəyyən hissəsi geri dönməyə
tələsmirdi.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin başçılığı ilə Türkiyə-Azərbaycan cəmiyyəti
də yarandı. Bu cəmiyyət azərbaycanlıların Türkiyəyə getməyini təmin edirdi.
O zaman Misir kralı Fərrux Almaniyaya gəlmişdi. Məhəmməd Əmin
Rəsulzadə onunla əlaqə yaradıb azərbaycanlılara yardımını xahiş etdi. Kral Fərrux
600-ə yaxın azərbaycanlını özü ilə Misirə apardı.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə belə vasitələrlə azərbaycanlıları təhlükədən
qurtardı.
Nəhayət, təhlükənin tam sovuşmağı təmin edildi. 1948-ci ildə Amerika
hökuməti ilə Stalin arasında sərinlik yarandı. Elə həmin vaxtlar Ruzveltin həyat
yoldaşı Amerika senatına müraciət edib əsirlərin zorla sovet hökumətinə
göndərilməməsini tələb etdi.
Bir əlavə. Vəziyyətin gərginliyinə, imkanın məhdudluğuna baxmayaraq o
əsas işini unutmurdu. O, iyirmi altı il idi ki, Azərbaycan davası adlanan siyasi
mübarizəni davam etdiridi. Belə çətin şəraitdə apardığı mübarizəyə sadiqliyini bir
daha sübut etdi. 1947-ci ildə Münhendə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 33 səhifəlik
«Azərbaycan tarixindən» kitabını nəşr etdirdi. Kitabın çapı ilə bağlı bütün
əziyyətləri Azərbaycan Demokrat Birliyinin üzvləri - Əhməd Yaşad, Məhəmməd
Kəngərli, Heydər Atak çəkdilər. Amerikalılar kitabın çapına mane olurdular. Ona
görə də Əhməd Yaşadın fəallığı ilə kitab Hannover şəhərində çap olundu. Amma
kitabda Münhendə nəşr edildiyi göstərildi. Azərbaycan Demokrat Birliyinin üzvləri
kitabı bütün Avropadakı azərbaycanlılara yaydılar.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə bu kitabında da xalqının şanlı tarixindən söz
açmaqla yanaşı, doğma yurdunun bolşeviklər tərəfindən işğal olunduğunu qeyd
etdi.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadəyə 1947-ci ilin sonlarında Türkiyəyə-Ankaraya
qayıtmağa icazə verildi. Bu razılığın da alınmasında dostu Həmdullah Sübhi
Tanrıövərin böyük rolu oldu. Həmdullah bəy o zaman Türkiyə hökumətində
hörmətli şəxslərdən sayılırdı.
Türkiyəyə gəldiyi ilk vaxtlar əmisi oğlu Məhəmməd Əlinin qaldığı
mənzildə yaşayırdı. Məhəmməd Əmin tək deyildi. Polşada evlənib həyat qurduğu
Leyla xanım (əsil adı Vandadır) da onunla birlikdə Ankaraya gəlmişdi. Məhəmməd
Əlinin mənzili çox darısqal idi. İki balaca otaqda dörd adam yaşayırdı. Amma
dözürdülər. Həyatda azmı çətinlik çəkmişdilər? Hansı xoş gün görmüşdülər ki?
Dostları ilə paylaş: |