Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari

205 
 
Bilmirdilər  ki,  bu  qocanın  ürəyi  vətənindən—indi  əsirlikdə  qalan  yurdundan 
nigarandır. Hərdən beləcə dayanıb fikrə getməyi də özündən asılı deyil. Bu vətən 
ağrısı,  yurd  ağrısıdır  ki,  birdən  içərisindən  qopub  sızlayır  və  onu  tərpənməyə 
qoymur. 
Ankarada,  Sakariyyə  caddəsində  yaşayanlar  tez-tez  həyətdə  dayanıb  dərin 
fikirlərə  gedən  bir  qoca  görürdülər.  Bu  qoca  ömrünün  son  günlərini  yaşayırdı. 
Amma  qoca  həyatdan,  dünyadan  narazı  köçürdü.  Haqqın,  həqiqətin  həmişə  ayaq 
altda  tapdandığını  görürdü.  Azad  Türkiyənin  havasını  udub  yaşasa  da  qocanın 
ürəyində  otuz  beş  il  idi  ki,  ayrı  düşdüyü  vətən  həsrəti,  Azərbaycan  dərdi 
alovlanırdı.  
Qoca ömrünün son günlərini yaşayırdı...  
Doktor  Məhəmməd  Kəngərli:  Vəziyyəti  qəfildən  pisləşdi.  Ölümündən 
təxminən  bir  həftə  əvvəl  həyat  yoldaşı  Leyla  xanımla  bizə  qonaq  gəlmişdilər. 
Əhvalı  yaxşı  idi.  Gedəndən  iki  gün  sonra  Leyla  xanım  zəng  vurdu  ki,  bəs  Emin 
bəyin şəkəri qalxıb, vəziyyəti pisdir. Aparmışıq xəstəxanaya. 
Professor  Əhməd  Qaraca:  Ölümündən  bir  gün  əvvəl  martın  5-də  Əbdül 
Vahab  Yurdsevər,  doktor  Həmid  Yaşad,  doktor  Həmid  Ataman  və  mən  getdik 
xəstəxanaya—Emin  bəyi  yoluxmağa.  Görüşdü  bizimlə.  Yataqdan  azca  qalxıb 
balınca  dirsəkləndi.  Gümrah  görünürdü.  Dedi  ki,  operasiya  olmalıyam,  amma 
şəkərim  imkan  vermir.  Sonra  Həmid  bəydən  dərnək  haqqında  soruşdu,  Vahab 
bəyin jurnala  nə  yazdığı ilə  maraqlandı. Biz otaqdan çıxanda da hiss olunurdu  ki, 
vəziyyəti yaxşıdır. 
Gecə əmim oğlu Bəhman Turan (doktor idi) evə gəlib dedi ki, Emin bəyin 
vəziyyəti ağırlaşıb. Şəkər qomasına girib, halı çox pisdir... 
1955-ci il, martın 6-sı. Ankara universitetinin tibb fakültəsi xəstəxanası. 2-si 
daxiliyyə  klinikası.  Otağa  çoxlu  adam  toplaşıb.  Leyla  xanım,  Məmməd  Əli 
Rəsuloğlu,  Əbdül  Vahab  Yurdsevər,  Kərim  Odər,  İbrahim  Bədəl,  Heydər  Atak. 
Məhəmməd  Kəngərli  və  başqaları  həyəcan  içində  dayanıb  ölüm  yatağına  düşmüş 
xəstəyə  baxırlar.  Xəstə  ölümlə  çarpışır.  Ölümün  qara  caynaqları  ona  sarı  uzanıb. 
Xəstə  son  gücünü,  qüvvətini  toplayıb  istəyini,  arzusunu  bir  ünvana  çatdırmaq 
istəyir. Otaqdakılar xəstəyə baxır, onun huşsuz vəziyyətdə  olduğunu, yoxsa nə isə 
düşündüyünü bilmək istəyirdilər. 
Xəstə  ölümün  addım  səslərini  getdikcə  yaxından  eşidir  və  ən  böyük 
arzusunu qəlbinin hələ sönməmiş hərarətiylə doğma yurduna—vətəni Azərbaycana 
göndərirdi: 
— Ey Azəri gənci! Bu ölüm ayağında, son nəfəsimdə üzümü sənə tuturam. 
Eşit ağrılarımı, dediklərimi yaddaşına köçür. 
Neçə əsrlər boyudur ki, uca Qafqaz dağlarında bir ağ quş zəncirlənib. O quş 
hər zaman çırpınır, çırpınır, zənciri qırmaq istəyir. Amma gücü çatmır. Zəncir çox 
bərkdir.  Ağ  quşu  zəncirlənmiş  halda  da  sakit  buraxmırlar.  Qara  dimdikli  qartallar 
hər dəfə gəlib onun sinəsini parçalayır, qanını axıdıb gedirlər. Amma o quş ölmür, 

---

206 
 
dözüb dayanır, özünə qüvvə toplayır. Ağ quş qüvvətlənən kimi qara qartallar yenə 
üstünə  hücum  çəkir.  Ağ  quş  inildəyir,  əzab  çəkir.  Ağ  quşun  fəryadından  yer,  göy 
də davam gətirməyib ağlayır, göz yaşı tökür. Ağ quşu hamı sevir, çünki o mehriban 
və  səxavətlidir.  Amma  heç  kəs  ağ  quşa  kömək  əlini  uzada  bilmir.  Çünki  qara 
qartallardan qorxurlar. Qara qartallarda nə mərhəmət var, nə də xeyirxahlıq. Onlar 
dünyaya  yalnız  işgəncə  verməyə  gəliblər.  Qara  qartal  özü  xoşbəxt  yaşamağa  can 
atmaz.  Qara  qartal  başqasının  da  səadətini  arzulamaz.  Qara  qartal  halal  çörəyi 
yeməz.  O  həmişə  ağ  quşun  sinəsini  parçalayıb  qanını  içməklə  dolanar.  Bir  gün 
qəribə hadisə baş verdi. Yaxın yurddaşlarımızla toplaşıb min bir müşkülatla, əzab-
əziyyətlə ağ quşu xilas etməyə getdik. Qara qartallar bizi görüb üstümüzə  hücum 
çəkdilər.  Qanlı  çarpışmalar  oldu.  Qartallar  vəhşi  caynaqları,  dimdikləri  ilə 
bədənimizi  deşik-deşik  etdilər.  Amma  biz  qorxu-hürkü  bilmədən  ağ  quşu  xilas 
etmək  istəyilə  həvəslənib  zərbələrə  dözürdük.  Ağ  quş  onu  əsarətdən  qurtarmağa 
gəldiyimizi  görüb  həyəcanlanır,  qanadlarını  sərt  qayaya  bağlamış  zənciri  dartıb 
qırmaq istəyirdi. Ağ quşun bu çırpıntısı bizə sanki qüvvət verirdi. Axır ki, döyüşdə 
qalib gəldik. Qara qartalları qovub uzaqlaşdırdıq. Ağ quşun qanlı zəncirlərini qırıb 
azadlığa buraxdıq. Heç bilirsənmi ağ quş əsarətdən qurtulmağına  necə sevinirdi?! 
Neçə  il  idi  ki,  bağlı  qanadlarını  bütün  genişliyi  ilə  açıb  mavi  səmalarda 
xoşbəxtliklə  uçur,  bizə  azadlıq  nəğməsi  oxuyurdu.  Ətrafdakı  bütün  canlılar  ağ 
quşun azad olub xoşbəxtliklə qanad çalmağına sevinir, ona gözaydınlığı verirdilər. 
Güllər,  çiçəklər  təbəssümlənib  ətir  və  rayihələrini  ətrafa  yayır,  ağ  quşun  gəlişini 
pişvaza çıxırdılar. Adamlar bəxtəvərlikdən ağlayıb göz yaşı tökür, «ağ quş, ağ quş» 
deyib onu səsləyir, xoşbəxt ömür arzulayırdılar. 
...Amma bu xoşbəxtlik uzun sürmədi. Qara qartallar qüvvə toplayıb yenə ağ 
quşun  üstünə  hücum  çəkdilər.  Bu  dəfə  hamı  ayağa  qalxdı,  sevimli  ağ  quşu 
qorumağa çalışdılar. Amma bacarmadılar.  Çünki qara qara qartallar sayca çox və 
güclü    idi.  Minlərlə  insanın  qanı  axıdıldı  ağ  quşun  yolunda.  Axıdılan  qandan  iri 
gölməçələr  yarandı.  Qartallar  hücum  çəkib  hər  yanı  dağıtdılar;  evləri,  eşikləri  
yandırdılar, körpələrə, qocalara belə rəhm etmədilər. Ağ quşu  əsarətə alıb yenidən  
sərt qayalara zəncirlədilər. Yenidən sinəsini parçalayıb qanını sormağa başladılar. 
Ağ  quş  indiyə  kimi  də  qayalara  zəncirbənd  olub  ağrıdan  inildəyir.  Qara 
qartallar hələ də ağ quşun sinəsini didib-parçalayırlar… 
 
Ey gənclik! Ey Azəri gənci! Eşit sözlərimi! Son ümidim, qüvvətim sənsən! 
Arzumu, istəyimi sənə deyib gedirəm! 
Eşit,  dinlə  məni!  O  qayalara  zəncirbənd  olan,  sinəsini  Qara  qartallar 
parçalayıb  qanı  axıdılan  ağ  quş  sənin  Vətənindir!  O  ağ  quş  Azərbaycanımızdır! 
İndi  ağrıyır,  əzab  çəkir.  Onun  qanadlarını  sərt  qayalara  bağlayıb  uçmağa 
qoymurlar! Amma inanıram, inanıram ki, sən o quşun zəncirlərini qırıb parça-parça 
edəcək, azadlığa buraxacaqsan! Bunu mütləq edəcəksən!...» 
...Xəstə  ölümlə  çarpışırdı.  Otaqdakılar  həyəcan  içində  dayanıb  ona 
baxırdılar: 

---