Babaxanova Nigar Xan qızı
Yüklə 213,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
kiberməkan adlandırılır. Və onun sərhədləri tam müəy yən - ləş dirilə bilməz. Digər rus alimi Savalyova görə fərdin informasiyanı ala bildiyi və yaya bildiyi sərhədlər lokal və qlobal informasiya mühiti sərhədləridir. Buna görə də, qlobal informasiya mü - hiti informasiya münasibətlərinin özünütənzimləmə siste - midir [141]. Bu mənada istər lokal, istərsə də qlobal beynəlxalq in- formasiya mühitində kitabxanaların rolu olduqca böyükdür. Kitabxanalar tərəfindən həyata keçirilən kitab mübadiləsi, o cümlədən beynəlxalq kitab mübadiləsi ən etibarlı və uzun - ömür lü elmi-mədəni münasibətlər şəbəkəsi, elmi kommu- nikasiya vasitəsidir. Kitabxanalararası informasiya və kitab mübadiləsi kitabxanaların malik olduğu məlumatları və ya sənəd kütləsini digər tərəfə (kitabxanalara, elm və təhsil müəssisələrinə, ayrı-ayrı fərdlərə) ödənişsiz ötürülməsini və qəbulunu nəzərdə tutur. Kitab mübadiləsini həyata keçirilmək üçün kitabx- analar seçilmiş və ya müvafiq məqsədlə əldə olunmuş təkrar ədəbiyyatdan ibarət kitab mübadiləsi və ya ehtiyat fond ların - dan istifadə edirlər. Bir qayda olaraq dünya və Azərbaycan kitabxanaları kitab mübadiləsini müxtəlif yollarla həyata keçirlər. 1) çap məhsullarının kitabxanalar arasındakı mü ba - diləsi; 2) istifadə olunmayan nəşr vahidlərinin pulsuz ve - rilməsi və ya yenidən yerli kitabxanalara paylaşdırılması; ELMİ-MƏDƏNİ İNTEQRASİYA 21 3) milli nəşr məhsulunun mübadiləsi; 4) çatışmayan çap məhsullarına əsasən sifarişlərin qarşılıqlı yerinə yetirilməsi. Görünən budur ki, informasiya mühiti yalnız lokal əra - zi də mövcud ola bilməz, başqa sözlə informasiyanın daha qlobal məkanda yayılmasına olan ehtiyac informasiya ka nal - larının ümumiyyətlə, mövcud ola bilməsinə olan ehtiyac qədərdir. Faktlar göstərir ki, hətta ən qədim dövrlərdə belə ge - cik mə ilə olsa da informasiya insan yaşayan bütün ərazilərə gedib çatıb, lazımi effektini verib, indiki anlamda qloballaşıb. Lakin informasiyanın müasir mənada qlobal məkanda ya yıl - ma sı beynəlxalq poçt məkanının yaradılması ilə başlayıb. Çünki bu zaman informasiya ənənəvi poçt vasitələri ilə ya - yılır və bununla da vahid poçt ərazisi-informasiya mühiti əmələ gəlir. Başqa tərəfdən, informasiya məkanının əslində, radionun kəşfindən sonra qlobal xarakter aldığını da söy lə - mək mümkündür. Belə ki, informasiyanın radio efiri va si - təsilə sərhədsiz yayılması beynəlxalq informasiya mühitinin formalaşmasının özəyini təşkil edir. Cəmiyyətin kommunikativ meyarlarını və informasiya landşaftını dəyişən bu iki hadisənin tarixinə qısaca da olsa nəzər yetirək: haqqında bəhs etdiyimiz beynəlxalq poçt- kommunikasiya şəbəkəsinin yaradılması vasitəsilə infor- masiya mühitinin qlobal xarakter alması 1874-cü ildən başlamışdır. Həmin il, bugün Azərbaycan da daxil olmaqla 191 ölkəni özündə birləşdirən Ümumdünya Poçt İttifaqı BEYNƏLXALQ İNFORMASİYA MÜHİTİ 22 yaranmış və informasiya axını həm məzmun, həm də for- maca dəyişmişdir. Belə ki, buna qədər, xaricə göndərilən məktublara görə, informasiyanı göndərən şəxs yalnız öz dövlətinin sərhədlərinə kimi poçt haqqını ödəyir, sonrakı xidmətlərə görə isə məktubu alan tərəf ödəniş edirdi. Bu za - man baş verən informasiya itkisinin həcmi barədə şərh verməyə isə lüzum görmürük. İnformasiyanın beynəlmiləlləşməsinə xidmət edən radio efirinə gəlincə qeyd etməliyik ki, Malon Lümis tə rə fin - dən naqilsiz əlaqənin yaradılması 1872-ci ilə, italyan mü hən - disi Qulyelmo Markoni tərəfindən radiodalğa vasitəsilə informasiya mübadiləsi sisteminin, Aleksandr Popov tə rəfin - dən radioteleqrafın, Nikola Tesla tərəfindən radioötürü cü - nün ixtirası isə 1895-96-cı illərə təsadüf edir. Lakin nəzərə almalıyıq ki, beynəlxalq informasiya mü - hitinin formalaşması poçt və radioefirin meydana gəlməsi ilə formalaşsa da, başqa sözlə, yeni təzahür forması qazansa da, ilk növbədə əlyazma kitablarının hərəkəti (bir məkandan müxtəlif coğrafiyalara yayılması) ilə cəmiyyətin yaddaşına daxil olmuşdur. Bu mənada, beynəlxalq informasiya mühi- tinin yaranma tarixi 150 il bundan öncəyə deyil, əlyazma kitablarının müxtəlif məkanlarda mübadilə edildiyi qədim və orta əsrlər dövrünə gedib çıxır. Beləliklə, tarixi daha qədim olan kitab mübadiləsi beynəlxalq informasiya mühi- tinin əsasını qoymuş, sonrakı dövrdə, qlobal poçt və radioefir xidməti, bir qədər sonra isə İnternet bu mühitin inkişaf edərək hər dəfə yeni forma qazanmasına şərait yaratmışdır. ELMİ-MƏDƏNİ İNTEQRASİYA 23 Ümumiyyətlə, istər əlyazma kitablarının, istər də çap kitablarının və ya informasiyanın mübadiləsi onların daşın - ması və ya axını müstəvisində baş verdiyindən prosesə 2 aspektdən yanaşmaq lazımdır: 1. İnformasiya və ya kitablar əvvəlcədən razılaşdırılmış qrafikə, tematik plana əsasən qarşılıqlı şəkildə mübadilə ol- unur (məsələn, kitabxanalar, elm və təhsil müəssisələrinin biri-biri ilə və ya müxtəlif şəxslərlə qarşılıqlı razılıq əsasında həyata keçirdiyi mübadilə buna misaldır). 2. İnformasiya və ya sənəd kütləsinin axını birtərəfli şəkildə həyata keçirilir (kitabların hədiyyə kimi qəbul olunması, satın alınması, üzünün köçürülüb qaytarılması, is- tilalar zamanı talan edilməsi və s. buna misaldır) Əlbəttə, bəhs etdiyimiz qədim dövrlərdə, kitab müba - dilə si ikinci variant üzrə həyata keçirildiyindən bu yarım - fəslin tədqiqat prioritetini məhz bu formada aparılmış mü badilə təşkil edəcəkdir. Birinci mənada kitab və informa - siya mübadiləsi isə XX əsrin əvvəllərindən etibarən vüsət aldığı üçün bu barədə monoqrafiyanın sonrakı səhifələrində bəhs olunacaqdır. Dünya kitab, o cümlədən əlyazma kitabələrinin müba - di ləsi tarixindən danışarkən ilk növbədə bizim eradan əvvəl - ki dövrə ekskurs etməli, Qərb kitabxanaşünas və tarixçi alim ləri Cess Houk Şira, Kasson Laynl, Maykl Harris, Fred Lerner, Stam Devid, Patrisiya Sorey və Frederik Löblankın, rus kitabxanaşünas və tarixşünaslarından Sergey Vexov, Lev Vladimirov, Aleksey Divnoqerçev, Valeriya Suvorovanın, BEYNƏLXALQ İNFORMASİYA MÜHİTİ 24 Yüklə 213,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|