Bajardi: Raxmonov Azizbek 310-guruh Tekshirdi: Shukurullayeva. G

Bajardi: Raxmonov Azizbek 310-guruh Tekshirdi:Shukurullayeva.G

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI

Mavzu:Yozma nutqning zamonaviy muammolari.

Reja:

• Yozma nutq haqida tushuncha.

1.

• Yozma nutqqa qo’yiladigan talablar.

2.

• Yozma nutqning buzilishi

3.
4.
Disgrafiya
YОZMA NUTQ MURAKKAB JARAYON BO‘LIB, U KO‘P VAQT VA MEHNAT TALAB QILADI. BUNDAY NUTQ DAVOMIDA INSON O‘Z-O‘ZINI KUZATIB BORADI. YОZMA NUTQDA SAVODXONLIK VA MAZMUN ASOSIY O‘RIN TUTADI. YОZMA NUTQNI O‘STIRISH BEVOSITA TILNING GRAMMATIK QURILISHI VA LUG‘AT QATLAMINI MUKAMMAL O‘ZLASHTIISH BILAN BOG‘LIQDIR.
YОZMA NUTQQA QO‘YILADIGAN TALABLAR:
- HAR BIR SO‘Z, HAR BIR JUMLA MAZMUNNI VA MUALLIF MAQSADINI OCHISHGA XIZMAT QILISHI, SHUNINGDEK, NUTQ IXCHAM, IZCHIL VA MANTIQLI IFODALANISHI ZARUR;
- YОZMA NUTQDAGI FIKR QIZIQARLI, IFODALI, USLUB JIHATIDAN SODDA VA RAVON BAYON ETILISHI KERAK;
- YОZMA NUTQDA ADABIY TIL ME’YORLARIGA RIOYA QILISH, TIL BOYLIGIDAN KENG VA IJODIY FOYDALANISH ZARUR.
Yozma nutq og'zaki nutqni rivojlantirishga katta ta'sir ko'rsatadi. Axir, matnlarni qayta tuzish, asosiy fikrlarni shakllantirish - bularning barchasi bizning muloqotimizning ajralmas qismidir. Keyinchalik og'zaki nutqning rivojlanishi nafaqat butun jamiyatning rivojlanishi, balki insonning shaxsiy fazilatlarini ham anglatadi .
"Yozma nutq" kontseptsiyasi aniq, ko'p qirrali, batafsil nutq shaklidir. Bu maxsus trening orqali o'zini namoyon qiladi. Yozma so'zlarning shakllanishi inson fikrlashining shakllanishiga katta ta'sir ko'rsatadi.
"Yоzma mashqlar nutqni silliqlaydi, nutqiy mashqlar esa yozish uslubini jonlantiradi."
Mark Fabiy Kvintilian
Yozma nutqning buzilishi
Insonda yozma nutqning qisman buzilishi disgrafiya deb ataladi. U o'zini namoyon bo'lishining qat'iyati bilan tavsiflangan xato bilan o'zini namoyon qiladi. Buning sababi yozma jarayonlarga bevosita ishtirok etadigan aqliy rivojlanishning yuqori funktsiyalarining mavjud emasligidan kelib chiqadi. Nutq terapevtlari bu muammoni bartaraf etishlari mumkin.
Logopediyada yozma nutqdagi nuqsonlar disgrafiya (grekcha dis-buzilish, grafo-yozaman), agrofiya (a-inkor qilish, yo‘q grafo-yozaman), dileksiya (grekcha dis-buzilish, lego o‘qiyman), aleksiya (grekcha a-inkor qilish, yo‘q, lego-o‘qimoq) atamalari bilan yuritiladi.
Yozma nutqdagi kamchiliklar haqida korreksion pedagogika nomoyondalari qimmatli nazariyalarni yaratib qoldirganlar.
Kusmaul (1877), Berkan (1881) o‘zlarining ilomiy asarlarida o‘qish va yozishdagi kamchiliklar mustaqil nutq nuqsonlari ekanligini ko‘rsatib berdilar. Bunga qadar yozma nutqdagi kamchiliklar aqliy asosiy blgilaridan biri deb hisoblab kelinar edi.
XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab o‘qish yozishdagi kamchiliklar ko‘rib idrok etishning yuzaki, norizo bo‘lishidan kelib chiqadi deb, olimlar yozma nutqdagi kamchiliklarni legoseniya (o‘qishning sustligi) va grafosteniya (yozishning sustligi)atamalari bilan nomlashni tavsiya ettilar. 1907 yili rus olimi K.N.Monaxov yozma nutqdagi nuqsonlarni sezuvchanlikka aloqador afatik buzilishning sensor harakteri deb hisobladi.
Yozma nutqdadagi nuqsonlar harflar shaklini noto‘g‘ri idrok etishga aloqador bo‘lishi ham mumkin. Bunda bola yozilishi jihatidan o‘xshash harflarni, ularning elementlarini adashtirib yuboradi.
Disgrafiklarning yozma ishlarida kuzatiladigan xatolarni ma’lum guruhlarga ajratib o‘rganish tavsiya etiladi. Bular quyidagilardir: 1. Fonetiko-fonematik harakterdagi xatolar-talaffuz (artikulatsiya) va idrok (akustika) jihatidan o‘xshash tovushlarni bir-biri bilan almashtirib yuborish, masalan: gul-kul, zina-sina, bog-pox, daftar-taftal va h.k.
2. So‘z tuzilishidagi kamchiliklar: a) bo‘g‘inlar o‘rnini almashtirish, masalan: mashina-manashi, randa-radan; b) unlilarni tushirib qoldirib ketish: uzum-uzm, ilon-iln, gilos-glos, kitob-ktob, undoshlarni tushirib qoldirib ketish, masalan: do‘stlik-do‘slik, mashina-maina, bayram-barm; g) bo‘g‘in so‘zlarni oxirigacha yozmaslik, masalan: bola-bol, olxo‘ri-olri, gilos-gilo, lenta-leta, anor-ano; d) ortiqcha, keraksiz unli yoki undosh harflarni qo‘shib yozish, masalan: stul-ustul, doska-dosika, o‘rdak-o‘ridak, bahor-bahhor, gilam-gigilam.
3. Bir so‘zni ikkiga bo‘lib yoki ikkita so‘zni qo‘shib yozish, masalan: Bahor keldi-Ba xorkeldi.
4.Shakli va yozilishi bilan o‘xshash harflarni, ularning elementlarini almashtirib yozish, masalan: sh-i, t-p, l-m, i-sh, s-v, b-d, г-l, z-va ва boshqalar. Harf elimentlar fazoda oladigan joylarini almashtirish: s-z, v-u, s-e.
5. Qo‘l muskullarining nozik harakatchanligi, motorikasi buzilishi natijasida harflarni noto‘g‘ri yozish, daftardagi chiziqlarga qilmaslik, bo‘g‘in va so‘zlarni ustma-ust yozish va hakazo.
6. Grammatik harakterdagi xatolar (morfologik, orfografik, sintaktik, punktuatsion xatolar va boshqalar.)
7. Oynavon xat-xatni xuddi oynada aks etganidek teskari yozish. Bunda bola chap va o‘ng tomonlarni chalkashtirganligi tufayli harflar ko‘zguda qanday ifodalansa, shunday yoziladi, masalan: s-s, b-b, l-l, d-d.