94
III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu
1988'de Ermeniler, ülke nüfusunun % 88. 6’sını oluşturuyordu. Asrın başlarında Ermenistan
toprakları 9 bin kilometrekare idi, Azerbaycan toprakları sayesinde bu 29. 8 kilometrekareye yükselmiştir.
Buna, Ermenilerin son zamanlarda işgal ettiği topraklar dâhil değildir. Ermeni ırkçı saldırılarının
liderlerinden olan Zori Balayan diyor ki: “Zamanında biz Erivan’ı fethettik ki, buradan Bakü’ye
yürüyelim. Bunu da başaracağız, sırada Batı Ermenistan vardır. Ermeni halkı bu toprakları kurtarmak için
güçlenecek.”
Sonuç
İki asır devam eden kovma ve göçürme sonucunda, tahminen 2 milyon Azerbaycan Türk’ü
Ermenistan'daki tarihî yurtlarından kovulmuş ve çeşitli bahanelerle buradan göçettirilmiştir. 1988'de
kovma işlemi tamamlanmıştır. Şimdi Ermenistan'da tek bir Azerbaycan Türkü kalmamıştır. Ermeniler
“Ermenistan Ermenilerindir”, ”Türksüz Ermenistan” projesinin son aşamasını 1988’de hayata
geçirebildiler. 1948–1953 ve 1988’de Azerbaycan Türklerinin zorla göç ettirilmesiyle Sovyetler Birliği
Anayasasında öngörülen insan hakları, uluslararası hukuk normları ve millî eşitlik hukuku ihlal edilmiştir.
1936 SSCB ve Azerbaycan SSC Anayasalarında öngörülen (m.5) referandum yürürlüğe konmadan
buradan 144.654 kişi göç ettirilmiş, bütün milletlerin kanun karşısında beraberliği (m. 36) temin
edilmemiştir. Ermenistan’da hayata geçirilen etnik temizlemenin yeni dalgası SSCB’nin yıkılmasının son
yılarında meydana geldi. 1988’in kışından başlayarak Ermenistan’da Azerbaycanlılara karşı etnik
temizleme başlandı. “Türksüz Ermenistan” sloganı altında hayata geçirilen etnik temizleme sonucu
Ermenistan yönetiminin onayıyla şu anki Ermenistan adlanan devletin topraklarından 40 bin 897
Azerbaycanlı ailesi, 185 bin 519 Azerbaycanlı zorunlu olarak tasfiye edildi. Onların hepsi evlerinden ve
sahip olduklarından mahrum bırakıldı.Bunlar 1988’de yaşandı. Sonraki yıllarda bu siyaset devam ettirildi
ve 1992 yılına kadar Ermenistan’da yaşayan 250 bin Azerbaycanlı sonuncusuna kadar kendi evlerini terk
etmek zorunda kaldılar.
Göç sırasında insanlar öldürülüyor ve yaralanıyorlardı. Sadece 3 gün içinde, 27-29 Kasım 1988’de
Ermenistan SSC’nin Gugark, Spitak ve Stepanavan kentlerinde 33 Azerbaycan Türkü öldürülmüştü.
Genel olarak, Azerbaycan Cumhuriyeti Savcılığı’nın verdiği bilgiye göre, 1988-1989 yıllarında
Ermenistan’da yürütülen etnik temizleme siyaseti sonucu 216 Azerbaycanlı öldürülmüştü. Onlardan 49’u
dağlarda donarak ölmüş, 41’i dövülerek, 35’i edilen işkencelerden sonra öldürülmüş, 115’i diri diri
yakılmış, 16’sı kurşuna dizilmiş, 10’u hakaretlere dayanamayarak intihar etmiş, 2’si Ermeni doktorlar
tarafından hastanede öldürülmüş, 3’ü suda boğulmuş, 1’i asılmış, 1’i azaplardan kurtulmak için intihar
etmiş, 1’i elektrikle öldürülmüş, 2’sinin başı kesilmiş, 29’u kasıtlı olarak otomobilin altına atılarak
öldürülmüş, 3’ü hastanedeyken sağlık hizmeti gösterilmediğinden ölmüş, 8’i kaçırılmış ve kaybolmuştu.
Öldürülmüş Azerbaycanlıların tek suçu onların Türk olmasıydı. İnsan Hakları Bildirisi’nin ikinci
maddesine göre, her bir insan ırkı, derisinin rengi, cinsiyeti, dili, dini, siyasi görüşü, milliyeti, sosyal
durumu ne olursa olsun, tüm hak ve özgürlüklere sahiptir. Ama yukarıda gösterilenler insan hak ve
özgürlüklerinin ihlalinin sıradan bir durumunu yansıtmıyor. Yüzyılın başlarından başlayarak planlı
şekilde Azerbaycanlılara karşı hayata geçirilen etnik temizleme idi.
1988-1989 yıllarında Azerbaycan Türklerinin katliamı - bir merkezden yönetildiği ve yapıldığı için
bu seneler zarfında vuku bulan olayların aşamaları ve karakteri Ermenistan’ın tamamı için aynı idi. Her
tarafta ilk başta Ermeni haydut çeteleri polisin ve il başkanlarının kontrolü ve katılımı ile Azerilerin
evlerini basıyor, onların çıkıp gitmesini talep ediyorlardı.
1988-1989 yılları arasında Batı Azerbaycan’da (Ermenistan) çalışan Azerilere işyerlerine, onların
çocuklarına ise okullarına girmelerine izin verilmiyor, dükkan ve pazarlarda Azerilere gıda vs. satılmıyor,
Azerilerin elektriği, telefonu, suyu, gazı kapatılıyor, yaşam koşulları zor hale getiriliyordu. Bu gerçek
manevi, psikolojik bir terördü, sık sık fiziksel teröre de dönüşüyordu. Ermenistan Yüksek Sovyeti başkan
yardımcısı Hovhannes Bağdarasyan'ın başkanlığında yer adlarının değiştirilmesine başlandı. 1991'de de
Ermenistan Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan'ın emrine uygun olarak 90 Türk köyüne Ermeni isimleri
verildi. Ermenistan’dan Türk izinin silinmesine son 20 yılda daha da hız verilmiştir. Bugün Ermenistan
tek uluslu, monoetnik devlete dönüştürülmüştür.
KAYNAKÇA
Ermenistan Azerbaycanlılarının Tarihi Coğrafyası, Tertip Eden: Sabir Esedov, Bakü, 1995, s.7-8.
Arakelov Robert. Karabağ günlüğü. Azerneşr, 1995
“Ermeni sorunu dünya güçler dengesi ışığında. TRT yayınları. Ankara 2007 s.86
Pirumov S.G (Pirumyan) «Dışarıdaki taşnaklar». Doğu araştırmaları bilimsel birliği yayını, Tiflis, 1934,s. 98
Koçar Meri. « Ermeni sorunu ve Ermeni-türk toplumsal-politik ilişkileri. Erivan 1988 s. 56
95
Doç.Dr. Gaffar ÇAKMAKLI MEHDİYEV
/
Ermenistan: Türk Dünyasına Karşı Milliyetçi İdeolojiden Tek
Pompeyev Yuriу. “Kanlı Karabağ”, Bakü, “Azerbaycan” gazetesi, 1992
V.Kudulyan. Andraniki baderazmı` kitabı, (Ermenice) Beyrut, 1929, s.24
G.E.Geybullayev, Kadim Türkler ve Ermenistan, Bakü, 1992.
Kırzıoğlu Fahrettin, Osmanlıların Kafkas -Ellerini Fethi(1451-1590), Ankara, 1993, s.347-349..
Osmanlı Devleti İle Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri, II, Ankara, 1993,
s.28.
Şaumyan. Stepan, Seçkin eserleri. Bakü, 1978, II cilt s.45
Betül Aslan, I. Dünya Savaşı Esnasında Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine Kardaş Kömeği (Yardımı) ve
Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi, Ankara, 2000, s.12;
13.Sobraniye Aktov, Otnosyaşihsa k Obozreniyu İstorii Armiyanskogo Naroda, I, Moskova, 1833, s.178-179.
Şopen, İstoriçeskiy Pamyatnik Sostoyaniya Armiyanskoy Oblasti, s.510.
"Osmanlı Rus Savaşı'nda Doğu Anadolu'dan Rusya'ya Göçürülen Ermeniler" , s.386-387.
Obozreniye Rossiyskih Vladeniy za Kavkazom, IV.Cilt, Sankt Petersburg, 1836, s.270
Yavuz Aslan, "Bugünkü Ermenistan Arazisinden Türklerin Çıkarılması Meselesi",Türk Kültürü, XXXII/372, (Nisan
1994), s.195
Korkodyan Zaven, Sovyet Ermenistanı'nın Ahalisi Son Yüzyılda 1831-1931, (Ermenice), Erivan, 1932'den naklen.
Ermenistan Azerbaycanlılarının Tarihi Coğrafyası, s.35-36
Cabbarlı
Hatem.
Geçmişten Günümüze Ermenistan'da Azerbaycan Türkleri ERMENİ ARAŞTIRMALARI dergisi,
Sayı 4, Aralık 2001 - Ocak-Şubat 2002
Ermeni
Sovyet
Ensiklopediyasının
"
Sovyet
Ermenistan'ı
"
cildi
,
s.23
Gaffar Çakmaklı . “Dağlık Karabağ işgalden önce ve sonra” – Yalova -2011 s. 29