Berdaq atındaģı qmu yuridika fakulteti studenti Hàbipnazarov Berdaq

Berdaq atındaģı QMU yuridika fakulteti studenti

Hàbipnazarov Berdaq

Jazanı orınlaw kaloniyaları hàm tàrbiya kaloniyalarında jazanı òtew tàrtibi hàm shàrtleri

Annotaciya. Bul teziste jazanı orınlaw kaloniyaları hàm tàrbiya kaloniyalarında jazanı òtew tàrtibi hàm jazanı òtep atırģan shaxstıń jasaw, miynet qılıw, dem alıw, kesel bolıp qalģan jaģdayda emleniw hàm olardıń huqıq hàm erkinliklernıń taminleniwi haqqında maģlumat beriledi.

Gilt sòzler: Jazanı orınlaw kaloniyaları, tàrbiya kaloniyaları, posilka, banderol, uzaq mùddetli hàm qısqa mùddetli ushrasıw

Ózbekstan Respublikası Konstituciyasiniń 43-statyasında: «Mámleket puqaralardıń Konstitutsiya hám nızamlarda bekkemlengen huqıqları hám erkinliklerin támiyinleydi» dep kórsetilgen. Sol sebepli házirgi kúnde Respublikamız Ishki isler ministrligi tárepinen jazanı orınlaw mákemelerindegi bilip-bilmey jınayatqa qol urǵan hám sud hukmi menen berilgen jaza múddetin ótip atırǵan mahkumlarģa jasaw, miynet qılıw, dem alıw hám emleniw ushın sharayatlar jaratıw, olardıń huqıqları hám erkinliklerin támiyinlew boyınsha birqansha jumıslar ámelge asırılılmaqta.

Òzbekstan Respublikasında azatlıqtan ayırıw jazası menen jazanı otep atırģan shaxslardın basım kòpshiligi òz jazaların jazanı orınlaw kaloniyalarında òtemekte. Jazanı òtew orınlarını eń kòbi bul manzil kaloniyaları bolıp esaplanadı.

Jınayat -ijroiya kodeksiniń 113-statyasına kóre, ulıwma hám qattı tártipli koloniyalardan mahkumlar mánzil-koloniyalarģa òtkiziliwi múmkin. Sonıń menen birge, JOK niń 104-statyasında qattı tártipli koloniyadan ulıwma tártipli koloniyaga, odan keyin bolsa mánzil-koloniyalarģa òtkiziliwi kòrsetip òtilgen.Ulıwma alǵanda barlıq yuridikalıq ádebiyatlarda mánzil-kaloniyalardıń 2 qıylı túri korsetiledi:

I. Ulıwma hám qattı tártipli koloniyalar;

II. Tárbiya koloniyalaridan òtkiziletuģın mahkumlar saqlanatuǵın mánzil-koloniyalar

Shaxstı bilip yaki bilmey islegen jinayatı ushın jazaģa tartıwdaģı tiykarģı maqset onı tuwrıdan tuwrı jazalaw emes bàlkim onı qayta tarbiyalaw bolıp esaplanadı. Máseleniń taǵı bir tárepi sonda, uzaq múddetli azatlıqtan ayırıw jazasına húkim etilgen shaxs jazanı otew dáwirinde jámiyetten bezip qalıwı múmkin. Bunday jaǵdayda azatlıqqa shıqqan puqaranıń azatlıqtaǵı jaǵdayǵa ùyrenisiwi qıyın boladı. Nátiyjede, ol taǵı jınayat islewi mùmkin. Jàmiyet ushın paydalı bolǵan hár tárepleme saw shaxstı saqlap qalıw maqsetinde sud awır jaza ilajları ornına járiyma yaki azatlıqtan juda etiw menen baylanıslı bolmaǵan basqa túrdegi alternativ jazalardan maksimal dárejede paydalansa, nátiyjesi jáne de úlken bolar edi. Sebebi statistika sonı kòrsetedi islegen jinayatı ushın jazasın òtep shıqqan shaxslardıń yarımınan kòbisi azatlıqqa shıqqannan son 3 jıl ishinde jàne jinayat islewi gùzetilgen. Tòmende jinayat islegen shaxlardın islegen jinayatı ushın òtewi kerek bolģan jazanı qanday orınlarda òtewi haqqında maģlumat berilgen. Islegen jinayatınıń qay darejede awırlına qarap jazanı otew orınlarınlarına jaylastılıwı ham ol jerdegi tartip qaģıydalar korsetilgen.

Jazanı orınlaw kaloniyalari tómendegi túrlerge bólinedi:

- mánzil-koloniyalar;

- ulıwma tártipli koloniyalar;

- qattı tártipli koloniyalar;

- arnawlı tártipli koloniyalar

Mánzil-koloniyalarda jazanı òtew shártleri (JОK 114-m.).

Mánzil-koloniyalarda mahkumler:

- saqshısız, biraq qadaǵalaw astında saqlanadı;

- azanda orınınan turıģan waqtınan keshki jatıw waqtına shekem bolǵan aralıqta koloniya aymaǵında erkin júriw huqıqınan paydalanadı

- eger olar islep atırǵan jumıs yamasa alıp atırǵan tálimge baylanıslı, basqarmanıń ruxsatı menen kaloniya aymaǵınan sırtda qadaǵalawsız júriwi múmkin;

- puqaralar kiyetin kiyimde jùriwi

- janında pul hám qımbatlı buyımlar saqlawları, sheklenbegen muģdarda pul paydalanıwları múmkin;

- sheklenbegen muǵdarda telefon arqalı sóylesiwleri, posilka, banderol alıwları hàm jiberiwleri mùmkin

Manzil kaloniyalarında jazanı òtep atırgan shaxslar sheklenbegen muģdarda pul jumsawı mùmkin

Ulıwma tártipli koloniyalarda jazanı òtew tártibi

Mahkumler jıl dawamında :

- tórt màrte qısqa múddetli hám tórt màrtr uzaq múddetli ushırasıw ;

- altı ret telefon arqalı sóylesiw;

- altı posilka yamasa joqlaw ;

- altı banderol alıw huqıqına iye.

Ulıwma tàrtipli kaloniyalarda jazanı otep atırģan shaxslar eń kem is haqıniń 2 esesi muģdarında pul jumsaw huqına iye.

Mahkum jazanı jırlaw shólkemi baslıǵınıń ruxsatı menen jeńillestirilgen saqlaw sharayatına ótkeriledi.

Qattı tàrtipli kaloniyalarda jazanı òtew tàrtibi

Qattı tàrtipli kaloniyalarda mahkumlar jıl dawamında :

- úsh ret qısqa múddetli hám úsh ret uzaq múddetli ushırasıw ;

- tórt ret telefon arqalı sóylesiw;

- tórt ret posilka yamasa joqlaw ;

- tórt ret banderol alıw huqıqına iye

Qattı tàrtipli kaloniyalarda mahkumler eń kem is haqı muģdarında pul jumsaw huqıqına iye.

Arnawlı tàrtipli kaloniyalarda jazanı òtew tartibi

Mahkumlar jıl dawamında :

- eki ret qısqa múddetli hám eki ret uzaq múddetli ushırasıw;

- úsh ret telefon arqalı sóylesiw;

- ush posilka yamasa joqlaw ;

- ush banderol alıw huqıqına iye.

Arnawlı tàrtiptegi kaloniyalarda jazanı òtep atırģan shaxslar ayına eń kem is haqı muģdarında pul jumsaw huqıqına iye.

Tárbiya koloniyaları erjetpegen mahkumlar ushın mólsherlengen bolıp, jaza ulıwma tiykarlarǵa kóre o'teledi. 0n segiz jasqa jetken mahkumlar erjetpegen mahkumlardan ajıratılǵan halda saqlanadı. Erjetpegen mahkumlarni tárbiya koloniyalarda saqlawdıń tiykarǵı sebebi, jinayat islewde tájiriybeli mahkumlarning unamsız tásirinen saqlaw múmkinshiliklerin jaratadı.

Azatlıqtan mahrum etilmegen yamasa tutqınǵa alıw jol menen jazaǵa húkim etilmegen social qáwipli qılmıs islegen psixik kesellerge salıstırǵanda medicinalıq tártiptegi májbúrlew ilajları den sawlıqtı saqlaw shólkemleriniń medicinalıq mákemeleri, olar azatlıqtan juda etiw yamasa tutqınǵa alıw jazasına húkim etilgen táǵdirde bolsa, huqıqıy tásir ilajları ishki jumıslar shólkemleriniń medicinalıq mákemeleri, jburiy emleniw qollanıladı. Ayırım jazalardı òtew boyınsha ayırım shólkem yamasa olardıń lawazımlı shaxsları da tartılıwıda mumkin.

Paydalanılģan àdebiyatlar:

I.I.Ismayilov, Q.Abdirasulov “Jinayat orınlaw huqıqı”

-T Òzbekstan Respublikası IIB Akademiyası,2016

II. Internet saytları

2.1. www.Lex.uz