Bəxtiyar tuncay

 
257 
xabullu (-dur) sif. – qəbul edən: Egər ki kləsənqiz xabullu Tenqrigə ofaranı 
bermə  Biyimiz  bizim  Yisus  Krisdos  ötləş...  Əgər  qəbul  edən  Tanrıya  Rəbbimiz 
İsa Məsih vasitəsilə qurban vermək istərsəniz... 
xabulsuz sif. – qəbul ediməyən: Xabulsuz xurban. Qəbul görməyən qurban. 
xaburğa  (-nınq, -nı, -dan, -mda, -ınq, -nqnı, -sı, -sına, -sın, -sında, -sından, -
ların)  //  xabırğa  (-sından)  //  ğaburğa  (-nqnı)  ism.  –  qabırğa:  Anq  da  unutma 
avazınqnı  ki,  ayttınq:  “Eli,  Eli”,  –  da  xadağanın  xaburğanq  arasına  yüzlər 
başı.  Naləni  xatrla  və  unutma  ki,  belə  dedin:  “İlahi,  İlahi”  və  yüzbaşı  nizəni 
qabırğalarının arasna soxdu.
 
xaç  (-nınq,  -nınqdır,  -qa,  -nı,  -ta,  -tan,  -dan,  -larnı,  -ımnınq,  -ımnı,  -ınq,  -
ınqnınq, -ınqa, -ınqnı, -ı, -ıdır, -ınınq, -ına, -ın, -ını, -ından,  -ımıznı, -ınqız, -lar, -
larnı,  -ları,  -ların)  ism.  –  xaç:  Xaçdan  aşağa  tüşürgəndə  anı  xanlı  boyu  bilə 
kerezməngə xoyulğanı anınq. Onun qanlı bədəninin xaçdan aşağı endirilməsini və 
qəbirə  qoyulmasını  yada  salın.  Sen  sonqğuda  xurban  bu  tendə  soyuldunq  xaç 
üsnə  açığlı  xıyınınq  bilə  bizgə  xutxarılmax  üçün.  Sən  sonda  bizləri  qurtarmaq 
(xilas etmək) naminə öz bədənini qurban verərək, dözülməz acılarla (əzablarla) xaç 
üstündə soyuldun. 
xaç ~ (-ma, -mağa, -ıyım, -qın, -ıyıx, -ınqız, -tım, -tınq, -tı, -tıx, -tılar, -ıpmen, 
-ıp edi, -ıp edilər, -armen, -ar, -arlar, -mandır, -massen, -arlar edi, -ıy edi, -ıy edilər, 
-ıyırmen, -ıyırsen, -ıyır, -ıyırbiz, -ıyırlar, -qaymen, -qay, -qaybiz, -qaylar, -mağay, -
qay edi, -qıy edi, -qaylar edi, -sa, -masanqız, -sarmen, -sar, -qan, -qannınq, -qanda, -
qanı, -qanları, -qanların, -max, -maxım, -maxı, -maxın, -ıp, -almadı) fel. – qaçmaq 
xaçan  əvz.  –  haçan,  nə  vaxt,  nə  zaman:  Xaçan  arabalarnı  yığıştırma 
başladıx,  ol  vaxt  tek  bir  xab  zafran  tapıldı.  Nə  zaman  ki,  arabalarımızı 
yığışdırmağa başladıq, həmin vaxt bir qab zəfəran tapıldı. 
Xaçın  x. ism. – Azərbaycanda (Albaniyada) çay adı və orta əsrlərdə mövcud 
olmuş  alban  bəyliyinin  yerləşdiyi  ərazinin  adı:  Esayi  Esan  Cilali  biyik  biyi 
Xaçınnınq. Xaçın bəylərbəyi (knyazı) Esayi Həsən Cəlal. 
xaçır  ~  (-dı, -ırsen, -ırlar edi, -ğanda,  -max) fel. –  qaçırmaq:  Meni  yeberdi 
xumaş bilə ki, tamğadan xaçırğay. O məni qumaş ilə göndərdi ki, onu gömrükdən 
qaçırtsın (gizlədə bilsin). 
xaçqına ism. – kiçik xaç: Kümüş xaçqına Avedaran üsnə. İncilin üzərindəki 
kiçik gümüş xaç. 
xaçxın    ism.  –  qaçqın:  Men  munda,  şəhərdə  olturıyırmen,  xaçxın  kimesə 
dügülmen. Mən burada, şəhərdə yaşayıram, qaçqın-filan deyiləm. 
xaçxınçı  (-sen)  ism.  –  fərrari,  didərgin:  Şəhərdən  xaçxınşı  dügülmen. 
Şəhərdən didərgin düşmüşlərdən deyiləm. 
xaçla  ~ (-ma, -sın, xaçlıyıx, -dım, -dı, -dınqz, -dılar, -mas, xaçlıyırlar, -ğan, -
ğandır, -ğannınq, -ğanğa, -ğannı, -ğanı, -ğanlar, -ğanlarğa, -maxqa, -p) ) fel. – xaç 
çəkmək 
xaçlan  ~  (-dım,  -dınq,  -dı,  -dı  da  esə,  -ğaymen,  -ğaybiz,  -ğan,  -ğannınq,  -
ğanğa,  -ğanına,  -ğan  boldu,  -ıp)  fel.  –  xaça  çəkilmək,  çarmxa  çəkilmək:  Bunu 
bilinqiz ki, eski adamımız bizim birgə xaçlanğan boldu anınq bila ki, xapanel 
bolğay teni yazıxnınq ki, xul bolmağaybiz dağı yazıxqa (Rom. 6: 6). Bunu bilin 

---

 
258 
ki, günahlı bədənin aradan qaldırılması üçün, daha günaha qul olmayaq deyə köhnə 
mənliyimiz Onunla birlikdə çarmıxa çəkildi.   
xaçlı  (-m)  //  xaçlu  (-m,  -suna)  ism.  –  xaçlı,  xaç  qardaşı.  Xristian  adət  - 
ənənələrinə görə bir kimsə başqa bir kimsənin uşağını xaç suyuna salırsa, o adamlar 
bir-birinə  xaçlı,  yəni  xaç  qardaşı  olurlar,  xaç  suyuna  salan  isə  xaça  salınanın  xaç 
atası  hesab  olunur:  Ustana  xaçlım  bilə  berdim  üç  axça.  Xaç  qardaşım  Ustana 
vasitəsilə üç axça verdim. 
Xaçmas x. ism. – albanlar arasında yayğın olan şəxs adlarından biri 
xada Bax: xayda 
xada  ~  (-ma,  -mağa,  -ğın,  -dım,  -dınq,  -dı,  -masbiz,  -ğan,  -ğandır,  -ğanın,  -
ğanların)  fel.  –  mıxlamaq,  mismarlamaq:  Xadağın  xorxunq  bilə  seninq  tenimni 
(xorxunqnu  seninq  tenimdə)  menim,  zera  yarğunqdan  seninq  xoratum  asrı 
(Məz. 118/119: 120). Zəhminlə qorxunu bədənimə mismarla (həkk et) mənim. 
xadağ Bax: xadax 
xadağla ~  Bax: xadaxla ~ 
xadağlan ~ Bax: xadaxlan ~ 
xadaxla ~ (-ğan, -ğanınqnı) // xadağla ~ (-ma, -dınq, -dılar, -ğan, -ğandır) fel. 
–  mıxlamaq,  mismarlamaq:  Üç  xadağ  blə  xollarnı  da  ayaxların  xadaxlağan 
Krisdosnunq kördü xaraxç. Qarətçi üç mismarla qollarından və ayaqlarından xaça 
mismarlanmış  Məsihi  gördü.  Günəş  yarım  köktədir  xadağlağan.  Günəş  göyün 
ortasında,  sanki,  mismarlanmışdır  (Günəş  göyün  qütb  ulduzunun  yerləşdiyi  şimal 
yarımkürəsindədir). 
xadar (-dır, -nınq, -ğa, -ın) qoş. (< azərb.< ər.) – qədər: Körgüz manqa, Biy, 
sonqğumnu  (menim)  da  sanın  künlərimninq  menim  (ki),  ne  xadardır  (Məz. 
38/39: 5). 
Ya Rəbb, mənə bildir,  
Aqibətim necə olacaq?  
Ömrümün günləri nə qədər qalıb?  
Susadı  sanqa  canim  menim,  ne  xadar  dağın  artıx  tenim  menim  //  Susadı 
alnınqa  canım,  neçə  kez  dağı  tenim  (Məz.  62/63:  2).  Canm  sənin  üçün  necədə 
susayıb, bədənim də ondan neçə dəfə daha artıq. 
xadi  (-gə)  ism.  (<  azərb.<  ər.)  –  qazı:  Da  bardılar  xadigə  da  yazdırdılar 
diftərgə. Və qazının yanına gedib dəftərə yazdrdılar. 
xadifə Bax: xadüfə 
xadir  (-men,  -sen,  -dir)  //  xardir  sif.  (<  azərb.<  ər.)  –  qadir:  Heç  bir  nemə 
keltirmədix dünyağa da ne heç nemə xadir dügülbiz eltməgə. Biz dünyaya heç 
nə gətirməmişik və özümüzlə nə isa aparmağa qadir deyilik. Biyi tirlikninq, yeber, 
Biy,  Ari  Canınqnı  köktəgi  da  xuvatlat  tilimni  menim,  zera  bilirmen  ki, 
xuvatlısen da xadir etüçisen, Biyim menim, da Ari Canı, Oğlu Tenqrininq, arıt 
da  toğrulat  sezikimni  menim.  Et  həyatımızın  sahibi,  ya  Rəbb,  göndər  göyün 
Müqəddəs Ruhunu və qadir et dilimi mənim, çünki bilirəm ki, Sən güclü və qadir 
edicisən.  Ya  Rəbb,  ey  Müqəddəs  Ruh  və  Tanrı  oğlu.,  duyğularımı  təmizlə  və 
istiqamətləndir. Egər ki xadir esənq... Əgər qadirsənsə... 
xadirlə ~   Bax: hadirlə ~   

---