273
xarşılıayaxlılar da yolduzsuz kök da özgə bularğa oxşaşlar (Qriqori Hamamanın
“Alban dilinin qrammatikası” əsərindən) Üçüncülər cin, antipod, ulduzsuz göy və
bunlar kimi adları olan, özlərinin isə mövcudluğu şübhə doğuran varlıqlardırlar.
xarşılıx (-nınq, -qa, -nı, -ta, -tan, -ın, -larından) // xarşilik (-tən, -indən) ism. -
əkslik, ziddiyyət
xart (-nınq, -qa, -nı, -tan, -ı, -ın, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -larda, -lardan, -
larınqa, -larınqdan, -ları, -larına, -ların, -larından) ism. – qoca: Xartları
kermənninq. Şəhərin qocaları. Xartnı baduhasel etməgəysen, yoxsa övündür,
nemik atanqnı, igitni – neçik xardaşnı; xarılarnı – nemik analarnı igit
xatınlarnı – neçik xızxardaşlarnı, aruvlux bilə (1 Тim 5: 1). Qocanı məzəmmət
ermə, təmiz ürəklə təqdir et atan kimi, gəncləri kiçik qardaşların kimi, qarıları anan
kimi, gənc qızları bacıların kimi.
xartay ~ (-ma, -dım, -dı, -ıpsen, -ıp edi, -ırmen, -ıyırmen, -mıyır edi, -sa, -ğan,
-ıp, -ğınça) fel. – qocalmaq: Çax axarğınça da xartayğınça, Tenqrim menim,
xoymağın meni // Ax saçlı bolma da xartayma, Tenqrim menim, xoyma meni
(Məz. 70/71: 18). Yaşa dolub saçıma dən düşənə qədər ey Tanrı, məni tərk etmə.
xartaylıx Bax: xartlıx
xartaymasız sif. – qocalmayan: Menqilik tinçlixtə türüptirlər xartaymasız
da köktəgi uçmaxqa yettilər. Onlar qocalmanın olmadığı göydəki cənnətdə əbədi
dinclik tapdılar.
xartaymaxsız Bax: xartaymasız
xartla ~ fel. – qocalmaq: Xaçan ki xartlasalar. Nə vaxt ki qocalacaqlar.
xartlan ~ Bax: xartla ~
xartlıx (-nınq, -qa, -nı, -ta, -ım, -ımnınq, -ıma, -ı, -ına, -ın, -ında) ism. –
qocalıq: Xaydadırlar alar, xaysı aytıyırlar ki, igitliktən saşma kerək ki, xartlı
ata saşmağay da alar, xaysı aytıyırlar: “Kim ki igitliktə friştədir, ol xartlıxında
şaytan bolur”? Hanı o şəxslər ki, qocalıqda şeytanlaşılmaması üçün gənclikdə
onunla yola getmək lazım olduğunu bildirir və belə deyirlər: “Gəncliyində mələk
olan, qovalanda şeytana çevrilər.
xaruv ism. – cavab (qisas, intiqam anlamında): Yürəklənməsənsiz
yazıxlarım üçün, Biyim, da xaruv etmə manqa, xaysı ki xulunqdan
yaratılıpmen (da közdən salma yaratılganınqnı). Çoxsaylı günahlarıma görə
mənə qəzəblənmə, ya Rəbbim, məndən qisas alma, çünki mən Sənin qulun kimi
yaradılmışam və məni öz gözlərin önündən qovma.
xas sif. (ər) – saf, təmiz, qarışıqsız: Xas ipək. Saf ipək (təmiz ipək).
xasap ism. (< azərb.< frs.) – qəssab
xasapçı Bax: xasap
xasapxana ism. (< azərb.< frs.) – qəssabxana
xasəvət ism. (ər) – narahatlıq, qəm, qüssə, kədər: Yalğız bu xaçni kerək
yürütkəy çax ölümgə deg da bolma xasəvəttə. Yalnız bu xaçı o (Каin) ölənə
qədər daşımalı və daim qəm-qüssə, kədər içində qalmalı idi.
xasır ism. – həsir
Xas-Xatun x. ism. – albanlar arasında yayğın qadın adlarından biri
xasna Bax: xazna
274
xast et ~ (-ərlər edi, -iyirmen, -kəy, -kən) fel (< azərb.< ər.) – qəsd etmək:
Xarib bolğaylar da yaşına-yaşına kezgəylər alar, ayaxlarıma menim
közətkəylar, neçik da xast etərlər edi boyumnu ( boyuma) menim // Yat
bolsunlar da yaşına yürüsünlər anlar, ökçəmə baxsınlar, neçik baxarlar edi
boyuma menim (Məz. 56/57: 7).
Yolumda tələ qurub canıma qəsd etdilər,
Mənə qazdıqları quyuya özləri düşdülər.
xasta (-men, -dır, -nınq, -ğa, -nı, -dan, -sı, -lar, -larnınq, -larğa, -larnı, -ların) //
asta // hasta ism. (< azərb.< frs.) – xəstə: Xaysı inanır, yemə barçanı da kim
xastadır, pancar yesin (Rom. 14: 2). Digərləri isə inanırlar ki, hər şey yemək olar,
amma xəstələr yalnız tərəvəz yeməlidirlər. Anınq üçündür sizinq aranqızğa köp
xastalar da aruvsuzlar da artıx alardırlar ki, ölüptürlər də (1 Кöр. 11: 30). Bu
səbəbdən də içinizdə bir çoxları xəstə və natəmizdirlər, ölənlər də az deyildir.
xastalan ~ (-dı, -dılar, -dı da esə, -madı, -ıpmen, -ğaylar, -sa, -ğannı, -ğanlar)
fel. – xəstələnmək
xastalıx (-nınq, -qa, -nı, -ta, -tan, -ıma, -ımnı, -ımdan, -ınq, -ınqnı, -ı, -ına, -ın,
-ından, -ımıznı, -lar, -larnı, -ları) ism. – xəstəlik
xaş I (-lar, -lardan) ism. – qaş
xaş II Bax: taş
xaş III ism. – xaş, kəllə-paça
xaşa ~ Bax: xaşı ~
xaşçı ism. – xaşçı, xaş bişirən və satan adam
Xaşçı x. ism. – albanlar arasında yayğın soy adlarından biri
xaşı ~ (-ma, -r edi, -yırmen) fel. – qaşımaq
xaşın ~ fel. – qaşınmaq
xaşla ~ fel. – xaşlamaq
xaşlamax ism. – xaşlama, buxarda xüsusi qaydada bişirilmiş ət yeməyi:
Xaşlamaxı eti xoynınq. Qoyun əti xaşlaması.
xaşlan ~ fel. – xaşlanmaq: Barça boğunlarım bilə xaşlanğanmen. Bütün
əzələlərimlə birlikdə xaşlanıram. Xaşlanıyırmen, xovurulup yamanlıxlarımdan
menim. Günahlarımdan qovrulub xaşlanıram.
xaşlavuçı ism. – xaşlama ustası
xaşlı sif. – qaşlı: Yedi altun yüzük, üçüsü xaşlı. Yeddi qızıl üzük, üçü qaşlı.
xaşlu Bax: xaçlu
xaşovuç // xaşuvuç ism. – qaşov: Sekiz xaşuvuç. Səkkiz qaşov.
xaşsız sif. – qaşsız: Eki altun yüzük, biri kiçi, xaşsız. Iki qızıl üzük, biri kiçik
və qaşsız.
xaşux ism. – qaşıq: On eki xaşux. On iki ədəd qaşıq.
xaşuvuç Bax: xaşovuç
xat (-tır, -ıma, -ımadırlar, -ımdan, -ınqa, -ımızğa, -ınqızğa, -ına, -ınadır, -ında,
-ından, -ındandır, -larına) ism. – qat, mərtəbə, səvyyə: Eki xat bolıyırmen,
bürüşiyirmen. Iki qat oluram, büzüşürəm. Tüştu ilgəri Pel bir böləki bilə da
çerüvnünq xalını xat-xat ilgərtin da artxartın. Bel öz bir alayı və qat-qat
cərgələri olan ordusu ilə öndən və arxadan hücuma keçdi.
xat ~ I fel. – qatmaq
Dostları ilə paylaş: |