277
-Tenqridən ya Atadan (Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası”
əsərindən)
-Haradan gəldin sən, ya o, ya da bu?
-Tanrıdan ya Atadan.
xaydesədən zrf. – haradansa:
Barça boy ki buyrux tibinə bolğay,
hnazantlıxta bolğay, zera xaydesədən dügül buyrux, tek Tenqridən (Rom.
13:1). Qoy hər bir toxtasın və tabe olsun, çünki bu hakimiyyət haradansa deyil,
Tanrıdandır.
xayğı Bax:
xayğu
xayğır ~
Bax:
xayğur ~
xayğu (-dur, -ğa, -nu, -nı, -da, -dadır, -dan, -mnunq, -mnu, -nqnu, -su, -suna, -
sundan, -lar, -lardan, -larınqdan, -ları, -ların) //
xayğı ism. – qayğı, narahatlıq
xayğusuz sif. – qayğısız:
Xaytıp tezindən yeberdim anı ki, körüp anı
ekinçi, fərəh bolğaysiz da men xayğusuz bolğaymen (Fil. 2: 28). Buna görə mən
onu tez
göndərdim ki, siz onu görüb fərəhlənəsiniz və mən də qayğısız olub.
xayil // xail ism. – razı, razılıq:
Xayil bolmağan. Razı olma, razılaşma.
xayilsiz sif. – narazı
xayı əvz. – hanı?:
Da aytır (
aytsar) Biy: xanı (
xanıdır //
xayıdır //
xaydadır)
gurklərinqiz sizninq ki (x
aysılarına ki) umsanıp edinqiz siz alarğa (Qan. 32:
37). Hanı sizin bütləriniz ki, onlara ümid edirdiniz?
xayıllıx Bax:
xayınlıx
xayın I
// xayn ism. – qayın. Bu kəlmə arvadın qardaşnı bildirməklə yanaşı,
Azərbaycan türkcəsində olduğu kimi, “ana” və “ata” sözlərinin əvvəlinə
qoşulmaqla mürəkkəb söz yaradır və evli olan tərəflərin valideynlərinin digər tərəf
üçün qohumluq dərəcəsini müəyyən edir:
Xayın ana. Qaynana.
Xayın ata -
kelin
atası.
xayın II sif. (< azərb.< ər) – xain, xəyanətkar:
Xayın bolma. Müxalif olmaq.
Tas etsərsen barçasın (
tas bolurlar barçasi), xaysıları ki xayın boldular sendən
//
Tas etkəysen barçasın, kimlər keri boldular sendən (Məz. 68/69: 27).
Bu xainləri daha da xain çıxar,
Səndən bəraət almasınlar.
xayınla ~ fel. – xəyanətdə suçlamaq, xain adlandırmaq:
Körəlməssen
xayınlıxnı, sen da özgəsin xayınlama. Xəyanətini görməmisənsə, xəyanətdə
suçlama.
xayınlat ~ fel. – xəyanətə təşviq, xainliyə sövq, xəyanətə məcbur etmək
xayınlıx (-nı) //
xayıllıx ism. – xəyanət, xainlik:
Törəsizlik, yamanlıx da
yazıx bar alarda (
aralarına alarnınq //
yazıxtır içinə alarnınq), da ne eksilmədi
mahələlərindən alarnınq lixva da ustatlıx (
ası) da xayınlıx (Məz. 54/55: 12).
Aralarında qırğın var,
Meydanlarından hədə-qorxu və xəyanət çıxır.
xayır ism. (< azərb.< frs.) – xeyir:
Xayır ola? Xeyir ola?
xayırsız sif. - xeyirsiz, şər, pis, xeyirverməz, xeyrə-şərə yaramayan:
Övrətkəymen (Ö
vrətiyim) törəsizlərgə yolunqnu seninq da öktəmlər(
xırsızlar //
xayırsızlar) sanqa xaytqaylar (Məz. 50/51: 15).
Qoy Sənin yollarını qanunsuzlara öyrədim,
278
Günahkarlar Sənə sarı dönsünlər.
Saxla meni, neçik böbəkin (
kirpigin) köznünq, kölgəsinə (
kölegəsi tibinə)
xanatlarınqnınq yapqaysen (
yapsarsen) meni yüzündən xırsızlarnınq
(
xayırsızlarnınq //
yamanlarnınq), kimlər ki zabun ettilər (ç
arəsizləttilər) meni
(Məz 16/17: 8-9).
Məni göz bəbəyin kimi qoru,
Qanadlarının kölgəsində saxla
Məni dara
salan şər insanlardan,
Ətrafımı bürüyən, canıma düşmən olanlardan.
Kel, Biy, yetiş alarğa da batal tiygin alarnı, xutxar boyumnu yamanlarnınq
xılıçından da xolundan duşmannınq canımnı menim (Məz. 16/17: 13).
Ya Rəbb, qalx,
Onların önündə dayan,
Onları yerlə yeksan et.
Qılıncınla bu pis insanlardan canımı qurtar.
xayırsızlıx ism. – xeyirsizlik:
Yarğulağın (
Yarğula) alarnı (
Yarğu et
alarğa), Tenqri ki, tüştülər (
tüşkəylər) sağışlarından yürəklərininq
kendilərininq
(
sağışlarından
kensilərininq);
köp
dinsizliklərinə
(
xayırsızlıxlarına) körə alarnınq sal (
yıraxlatqın), zera (
ki) açığlattılar
(
açıttılar) seni (Məz. 5:
11).
Ey Allah, onları təqsirkar çıxar,
Qoy niyyətlərinə görə bu şər insanlar yıxılsın.
Onları saysız günahlarına
görə qov,
Çünki Sənin əleyhinə qalxıblar.
xayış (-lar) ism. – qayış:
Beş ax xayış yügən. Beş ağ qayış yüyən.
Xayıştan
xamçı. Qayışdan qamçı.
xayışğına ism. – kiçik qayış
xaymax ism. – qaymaq:
İçirdim da yedirdim anı barça süt bilə da xaymax
bilə da çiybal bilə. Mən ona
hər cür süd, qaymaq və bal yedirtdim.
xayn Bax:
xayın
xayna Bax:
xaynana
xayna ~ (-nqız, -dı, -r, -r edi, xaynıyırmen, xaynıyır, xaynıyırlar) fel. –
qaynamaq:
Canınqız bilə xaynanqız (Rom. 12: 11). Ruhunuz qoy qaynasın.
Xaynar yürək bilə. Qaynar ürəklə.
xaynana (-ma) //
xayna (-sı) ism. – qaynana:
Xaynana – kelin anası.
Qaynana – gəlinin anası.
xaynaş ~ (-tı, -ır, -qanlar) fel. – qaynaşmaq:
Alğışlağaylar anı kök da yer,
tenqiz da barça, xaysı ki xaynaşır alarda (
ki teprənir içinə) (Məz. 68/69: 35).
Göy, yer, dəniz, orada qaynaşan canlılar
Qoy Rəbbə həmd oxusunlar.
xaynata (-m, -sı) – qaynata:
Xaynata – kelin atası. Qaynata – gəlinin atası.
xaynavuçı Bax:
xıynavuçı
xayrabedlx Bax:
hajrabedlix
xayrat ism. (< azərb.< ər.) – qeyrət
xayrı sif. (< azərb.< ər.) – qeyri