271
xarışıx (-lar) sif. – qarışıq:
Xarışıx nemə. Qarışıq şey.
xarışıl ~ (-dı, -maslar, xarışılıyırlar, -ğan, -ğannı, -ğanlar, -ğanlardan, -mağan,
-maxlar, -maxları) fel. – qarışılmaq:
Ten da tensiz xarışılıyırlar da birləniyirlər.
Maddi və qeyri-maddi olanlar qarışıb bir tam olurlar.
Aruv zülal, xarışılmağan.
Qarışılmamış
təmiz zülal.
xarışlıx ism. qarışıqlıq, qatmaqarışıqlıq:
Xarşılıx ya oğraş. Qarışıqlıq və ya
qarşıdurma.
xarıştır (
-ma, -dım, -dınq, -dı, -ıyırmen, -ıyırlar, -ğay, -ğan, -ıp, -max, -maxı)
fel. – qarışdırmaq:
Zera Tenqri bulğattı ya xatıştırdı tenni da alçaxına dağı
artıx hörmət berdi (1 Коr. 12: 24). Çünki Tanrı bulandırdı ya qarışdırdı və aşağı
tutulan üzvü daha çox hörmətə çatdırdı.
xarıştıruçı // xarışturuçı (-lar) ism. – qarışdırıcı, ara qarışdıran:
Xarşı
Tenqrigə ya xarıştıruçı. Tanrıya qarşı olan və ya ara qarışdıran (şeytan).
xarkibiklən ~ fel. – qar
kimi olmaq, qara çevrilmək:
Yığqanına Köktəgininq
xanlarnı üsnə anınq xarkibiklənsər Salmonda (
üstlərinə alarnınq) aruvlanğay
başxış (Məz. 67/68: 15).
Külli-ixtiyar padşahları elə dağıtdı ki,
Elə bil Salmon dağına göydən qar tökülür.
Xarlıbeq x. ism. – alban şəxs adlarından biri:
Nalbant Qarlibeq. Nalbənd
Qarlıbəy.
xarlıx Bax:
nexadarlıx
xarmala ~ (-ma, -nqız, -dı, -dılar, -mas, -maslar, xarmalıyırmen, -caq, -max, -
maxtır, -maxnınq) fel. – toxunmaq, əl vurmaq, əlləşdirmək:
Zera yovuxlanmıyırsız
yovux tağqa ki, xarmalama bolğaysiz ki, ot bilə küyər edi da körünməs edi da
xaranqğulux bilə (İbr. 12: 18-19). Siz toxunula bilən, odla yanan bir şeyə,
qaranlığa, zülmətə, qasırğaya, şeypur gurultusuna və kəlam söyləyən səsə
yaxınlaşmadınız.
xarmalamax – f. ism. – toxunma, əl vurma, əlləşdirmə, lamisə:
-
Xaysılardırlar beş cınsları Bıladonınq?
-İlk rəng da biçişdir, xaysı ki köz bilə korüniyir. Ekinçi avazdır, xaysı ki xulax
bilə işitilir. Üçünnçi səsidir, xaysı ki, ... burun bilə xoxulanır. Dörtünçi
tahimdir,
xaysı ki yeməxlix bilə, ... ağız bilə xoşlanır, ... tahimlənir. Beşinçi ağır da
yenqil, isi da sovux, xaysı ki xarmalamax bilə anqlanır. Bu beş seziklik
bilədirlər barça sezilgənli etilgənlərninq tanımaxlıxları (tanamaxlxları)
(Qriqori Hamamanın “Alban dilinin qrammatikası”nın XVl əsrdə Avedik tərəfindən
redaktə edilmiş hissəsindən).
-Platonun beş cinsi hamsılardır?
-Birincisi göz ilə görünən rəng və formadr. İkinci səsdir ki, qulaqla eşidilir.
Üçüncüsü iydir ki, ... burunla duyulur. Dördüncüsü yemək zamanı ... ağızla hiss
edilən daddır. Beşincisi ağır-yüngül, isti-soyuqdur ki, lamisə üzvü ilə sezilir. Bu beş
hisslə qavranıla bilən hər şey qavranılır.
xarman Bax:
harman
xarnı Bax:
xar (-ın)
xarnılğan Bax:
xandır ~ (-ğan)
272
xars s. t. – çəpik çalınarkən çıxarılan səs:
Xars urunquz, barça gurkçılar,
çaxırınqız Tenqrigə sövüngən avaz bilə //
Çap urunquz, barça dinsizlar,
çaxırınqız Tenqrigə avaz bilə sövünçlüknünq (Məz. 4/47: 2) Çəpik vurun, bütün
bütpərəstlər, sevinclə Tanrıya səslənin.
xarsız (-lar) sif. napak qəlbli, xəbis:
Ne üçün sözlədinq, bir xarsız kibik? Nə
üçün napək qəlblilər (xəbislər) kimi danışdın?
xarşa ~
Bax:
xaşı ~
xarşilik Bax:
xarşılıx
xarşı (-sen, -dır, -dırlar, -ğa, -da, -ma, -nqa, -na, -nı, -nda, -sına, -lar, -larnınq, -
larğa, -larıma, -larına) zrf. – qarşı, əks:
Kirgəngə salıy edilər buta alarnı ayaxları
tibinə, sındırıp butaxlarnı ağaçtan, xarşı aldılar Eyəmizgə da sonqra astılar
anı ağaç üsnə. Girişdə (Yerusəlimin girəcəyində) onlar (yəhudilər) qarşıdakı
ağacların budaqlarını qıraraq, onun ayaqları altına atıb, Rəbbimizi qarşıladılar,
sonra isə ağacdan asdılar.
Ki bolmağay xarşı bolmaxlıx tendə anda, yoxsa ki alar
kendiləri biri birin baxqaylar gövdələr ya sezikliklər (1Коr. 12: 25). Çünki
gövdədə qarşıdurma olmasın, əksinə, onlar - bədən və duyğu üzvləri bir-birini
qayğısına qalsınlar.
Evet Biy küçsüz etər xarşı boluçıların (
turuçıların)
kendininq //
Yoxsa Biy küçsüzlətir xarşı bolğannı anqar (1Pad. 2: 10). Amma
Rəbb ona qarşı çıxanları zəiflədər.
Ağızlarından igit oğlanlarnınq, töştəgilərninq
toxtağay alğış //
Ağzından oğlanlarnınq, yaşlarnınq, emçəktəgilərninq
toxtattınq alğışnı (Məz. 8: 3).
Körpələrin və çağaların səsi ilə
Yağılarına qarşı qala qurdun.
Yoxsa anqar xarşını, xaçan ki kördilər ki, inanılıptır manqa avedaran
sünətsizliktən, neçik Bedrosqa sünətliktən. (Qal. 2: 7). Amma əksinə, onlar
gördülər ki, Pyotra sünnətlilər arasında olan kimi, mənə də sünnətsizlər arasında
İncili təbliğ etmək həvalə olunub.
xarşıayaxlı (-larnınq) Bax:
xarşılıayaxlı
xarşıla ~ (-ma, xarşılıyım, xarşılıyıx, -mağın, -dılar, -r, xarşılıyırmen, -ğaysen,
-max, -maxqa, -maxı, -p) fel. – qarşı çıxmaq, qarşı durmaq:
Hali xarşılıyım da
turğuzıyım bunu barça alnınqa seninq //
Xaytıp azarlıyım da xoyıyım bunı
barça alnınqa seninq (Məz. 49/50: 21). İndi qarşı çıxır
və ifşa edirəm, eləcə də ifşa
edərərk bütün bunları Sənin gözlərin önündə sərəcəyəm.
xarşılı sif. - əks, zidd
xarşılıayaxlı (-lar, -larğa) ism. və sif. – qarşı ayaqlı, antipod. Bir-birilərinə tam
qarşı məntəqələrdə yaşayanlar. Qədim filosoflar arasında yayğın olan bir fikrə görə,
yer kürə şəklində olduğundan onun müxtəlif tərəflərində yaşayan “antipodlar” biri-
birilərinə ayaqlarını çevirmiş haldadırlar. Albanlar da bu fikirdən çıxış edərək latın
mənşəli “antipod” kəlməsini öz dillərinə məhz bu cür tərcümə etmişlər. Doğrudur,
hələ çox qədim zamanlarda Lukretsi, Plutarx və Plini kimi filosoflar bu fikrə qarşı
çıxmışlar. Alban filosofları da bu məsələdə yekdil fikrə gələ bilməmiş və daim bir-
biri ilə mübahisə etmişlər. Lukretsi, Pliniy və Plutarxın fikri ilə razı olan IX əsr
alban (Azərbaycan) filosofu və hökmdarı Qriqori Hamama (Kirkor Amam)
“xarşılıayaxlı”ları (antipodları) cinlərlə birlikdə xəyali varlıqlar kateqoriyasına daxil
edir:
Uçünçi aytılır eutiun ki, atıdır da barlıxı işkillidir neçik cinlər da