Beynəlxalq iqtisadi hüquq anlayışı Beynəlxalq iqtisadi hüququn nizamasalma predmeti
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.4. Beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində həlli xüsusiyyətləri
baza rolunda çıxış edir. BMT Nizamnaməsinin 33-cü maddəsinin 1-ci bəndində dinc vasitələrin sistemində, 1963-cü il BMT Baş məclisinin faktların müəyyən edilməsi məsələləri haqqında Qətnaməsində, 1970-ci il “Prinsipləri” Bəyannaməsində, Beynəlxalq təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi haqqında 1970-ci il Bəyannaməsində, eləcə də bir sıra ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrdə təhqiqat proseduru əks olunmuşdur. Beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin dinc yolla həllinin növbəti beynəlxalq hüquqi vasitəsi beynəlxalq barışıq prosedurudur. Beynəlxalq barışıq proseduru beynəlxalq mübahisənin tərəfi olan dövlətlərin paritet əsaslarla formalaşdırdığı, tərkibində üçüncü dövlətlərin də iştirak etdiyi və əsas məqsədi beynəlxalq hüququn prinsip və normaları əsasında, dövlətlərin qarşılıqlı maraqlarını nəzərə alaraq müqavlə layihəsini tətbiq etmək və tərəflərə təqdim etməkdən ibarət olan beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin dinc yolla tənzimlənməsi institutudur. Barışıq prosedurunun əsas fəaliyyət forması mübahisələrlə barışdırma komissiyalarında baxılmasıdır. Universal səviyyədə Millətlər Liqasının 1928-ci il Qətnaməsi ilə qəbul edilən Beynəlxalq mübahisələrin dinc yolla tənzimlənməsi haqqında ümumi Aktda əks olunmuşdur. Ümumi Aktda barışıq komissiyasının təyin edilmə müddəti və qaydası, komissiyaya mübahisənin təqdim edilmə qaydası, barış prosesinin əsas hüquqları, komissiyanın məqsədi və mübahisə edən tərəflərə müvafiq təkliflərin çatdırılması qaydası əks olunmuşdur. Barış proseduru beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin dinc yolla tənzimlənməsinin beynəlxalq hüquqi vasitələri sisteminin tərkib hissəsi kimi, BMT Nizamnaməsində və müxtəlif çoxtərəfli və ikitərəfli müqavilələrdə təsbit olunmuşdur. Beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin dinc yolla tənzimlənməsinin beynəlxalq hüquqi vasitələrindən biri kimi baış proseduru bir sıra xüsusiyyətlərinə görə digər vasitələrdən fərqlənir. Barış proseduru tərəflər arasında birbaşa əlaqə vasitəsi olan xeyirxah xidmətlərdən onunla fərqlənir ki, barış prosesi tərəflərin əlaqə növlərindən biridir. Xeyirxah xidmətlər eyni zamanda tərəflər arasında barışdırma komissiyasının formalaşdırması üçün vasitə ola bilər. Barış proseduru araşdırma proseduru ilə bir çox ortaq xüsusiyyətlərə malikdir. 6.4. Beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində həlli xüsusiyyətləri Beynəlxalq iqtisadi mübahisələri tənzim edərkən iqtisadi səlahiyyətli beynəlxalq təşkilatlar mübahisələrin dinc həllinin bütün vasitələrindən –danışıqlar, xeyirxah xidmətlər, vasitəçilik, məsləhətləşmə, barış, məhkəmə prosedurlarından kompleks şəklidə istifadə edirlər. Beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin tənzim edilməsi daha ardıcıl həyata keçirilir və bu proses mübahisə tərəfi olan dövlətlərə daha ucuz başa gəlir. Digər vacib məsələlərdən biri də odur ki, dövlətlərarası iqtisadi mübahisələri tənzim edən beynəlxalq təşkilatlar həmin beynəlxalq iqtisadi mübahisənin aid olduğu sferada fəaliyyət göstərir ki, bu da onların ixtisaslaşması baxımından əhəmiyyətlidir. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin həllində rolunun artmasına təsir edən faktorlardan biri də belə təşkilatların beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin tənzimlənməsi prosesində dövlətlərin iqtisadi bərabərliyinin spesifik beynəlxalq institutlar çərçivəsində təmin edilməsidir. Lakin belə pozitiv təminata yalnız beynəlxalq təşkilatlar çərçivəsində kifayət qədər müstəqil və avtotritetil beynəlxalq məhkəmə, arbitraj mexanizmi olduqda nail olmaq mümkündür. Başqa sözlə, mübahisələr beynəlxalq iqtisadi təşkilatların inzibati orqanların səlahiyyətləri çərçivəsində deyil, məhkəmə, arbitraj baxışının predmeti olduqda səmərəli həll edilə bilər. Bu baxımdan, xüsusi səlahiyyətli beynəlxalq təşkilatların arbitraj proseduru, o cümlədən Beynəlxalq Valyuta Fondu (İMF), Dünya Bankı çərçivəsində beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin tənzimlənməsinin müəyyən fərqli xüsusiyyətləri olsa da, hər ikisində arbitraj baxışının mövcudluğu qeyd edilməlidir. İMF, Dünya Bankı ilə üzv- dövlətlər arasında, məsələn, üzvlüyünü itirən dövlətlə Fond arasında beynəlxalq iqtisadi mübahisə yaranarkən mübahisə Beynəlxalq Valyuta Fondu haqqında Sazişin 29-cu, Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası haqqında Sazişin 8-ci, İnvestisiya təminatları üzrə çoxtərəfli Agentliyin təsis edilməsi haqqında Seul Konvensiyasının 8-ci maddələrilə nəzərdə tutulan prosedura uyğun həll edilir. BMT-nin Sənaye İnkişafı üzrə Təşkilatının (UNİDO-nun) Nizamnaməsinə 3-cü Əlavəyə uyğun olaraq beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin həlli prosedurunda danışıqlar yolu ilə beynəlxalq iqtisadi mübahisəni həll edə bilməyən tərəflərə öz mülahizələrinə əsasən mübahisəli məsələni həll etmək üçün - Şuraya; - beynəlxalq məhkəməyə; - arbitraj məhkəməsinə; və - barış komissiyasına müraciət etmək təklif edilir. Buna baxmayaraq, UNİDO çərçivəsində beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin tənzimlənməsində mənfi xüsusiyyətlər üstünlük təşkil edir. Belə ki, beynəlxalq iqtisadi mübahisələrə baxılmasının müəyyən müddətlə məhdudlaşdırılması, qaydanı pozmuş dövlətin beynəlxalq iqtisadi hüquq pozuntusunun mənfi nəticələrini aradan qaldırılmasından yayınmaq üçün prosesin gedişini ləngitmək, beynəlxalq arbitrajın təsisindən imtina edə bilməsi imkanı və s. qeyd edilə bilər. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlardan bilavasitə mübahisələrin həlli mexanizmi kimi təsis edilən beynəlxalq qurumlar da fəaliyyət göstərir. Buna misal olaraq, MIGA və ICSID qeyd edilə bilər. 6.5. BMT Beynəlxalq Məhkəməsi İlk beynəlxalq məhkəmə təsisatı Millətlər Liqasının Assambleyası tərəfindən 1920 –ci ildə qəbul edilən Nizamnamə əsasında fəaliyyət göstərən Beynəlxalq Daimi Ədalət Məhkəməsi olmuşdur. Bu təsisat Millətlər Liqasının müstəqil orqanı kimi təşkilatın mövcud olduğu dövürdə fəaliyyət göstərmişdir. Məhkəmə 1946-cı ilə kimi fəaliyyət göstərmiş və BMT Beynəlxalq Məhkəməsinin təsis edilməsi ilə öz fəaliyyətini dayandırmışdır. Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|