Selçuk,
Nergisî’nin Meşâkku’l-Uşşâk’ında Osmanlı Toplum Hayatından Yansımalar
173
Sonuç
Nergisî, bizzat şahit olduğu ya da doğruluğundan
emin olduğu garip aşk
olaylarını, sanatlı bir dil kullanarak
Meşâkku’l-Uşşâk’ta toplamıştır. Dönemin
toplum hayatını bütün canlılığıyla yansıtan eserdeki bu hikâyeler, edebiyatı-
mızda realist hikâye tarzının ilk örnekleri arasında kabul edilebilir.
Meşâkku’l-Uşşâk’ta anlatılan aşk, yeni yetme gençlere duyulan aşktır. Cinsel-
likle ilişkisinden hiç bahsedilmemiş olsa da bu aşk, ailevî
problemlere, dedi-
kodulara, güvensizliğe yol açan sosyal bir problem gibi durmaktadır.
Hikâyelerde; padişah, vezir, şeyh, vaiz, yeniçeri, yeniçeri ağası, tüccar, kah-
vehaneci, kahvehaneci çırağı, cambaz, ciltçi çırağı, hizmetçi gibi Osmanlı
toplumun her tabakasından insanı görmek mümkündür. Bu tabakalar ara-
sında katı sınırların olmadığı, halk ve aydın sınıfın iç içe olduğu görülür.
Osmanlı Devleti’nin siyasî ve sosyal alanda zayıfladığı bu dönemde, toplu-
mun dinî ve ahlakî hayatında dejenerasyonların yaşandığı; her haliyle top-
luma örnek olması gereken din adamlarının söylemleriyle eylemlerinin pek
uyuşmadığı gözlenmektedir.
Geleneksel eğitim metodunun yaygın olduğu, toplumun fedakâr
ilim adam-
larına saygı ve hürmette kusur etmediği, bunların ihtiyaçlarını giderdiği anla-
şılmaktadır.
Hikâyelerde, Osmanlının odak noktasını oluşturan temel unsurlardan biri olan
yeniçeri ocağının alt ve üst kademelerinde bir başıboşluk göze çarpmaktadır.
Kahvehane, meyhane ve mesire alanları sohbet etme, eğlenme ve dinlenme
yerleridir. Bu sosyal mekânlarının başında kahvehaneler gelmektedir. Mey-
hanelerin, işret meclislerinin yaygın olduğu, bazı bölgelerde içkinin bolca
tüketildiği anlaşılmaktadır. Umuma açık eğlence ve dinlenme alanı olan me-
sireler; havası, suyu ve tabii güzellikleriyle herkesin
özgürce ve dilediğince
eğlenip hoşça vakit geçirdiği yerlerdir.
Cambaz gösterilerinin Osmanlı toplumunda yaygın eğlence unsurlarından
biri olduğu görülmektedir. Cambazların konargöçer oldukları, gittikleri yer-
lerde uzun müddet konaklayıp gösteriler düzenledikleri anlaşılmaktadır.
Dönemin ticaret hayatında bir canlılık göze çarpar. Batı ticaret yollarının kavşa-
ğında bulunan Saraybosna, dönemin önemli bir ticaret merkezi konumunda-
dır. Ticaret ürünlerinin başında gelen yün, ihraç ürünlerinden de biridir.
Kişiler, genelde mensup oldukları sosyal statüye
ve ekonomik duruma göre
giyinmekte; sarık, aba, hırka, kemer gibi giyim-kuşam ürünleri yaygın olarak
kullanılmaktadır. Kaba, hırka gibi elbiselerden hareketle giysilerde yünün
günlük giyimde bolca kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Sanatlı dili ve zengin muhtevası ile dikkat çeken
Meşâkku’l-Uşşâk, dönemin
sosyal hayatına ışık tutması yönüyle de değer taşıyan bir eserdir.
bilig, Bahar / 2009, sayı 49
174
Kaynaklar
Açıkgöz, Namık (2004). “Orta Klasik Dönem Nesir”.
Türk Dünyası Edebiyat Tarihi.
C.V. Ankara: AKM Yay. 315-442.
Âtâyî (Nevî-zâde) (1999), Sohbetü’l-Ebkarı, (Haz. Muhammet Ye Hen), İstanbul:
İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Andrews, Walter G. (2000).
Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı. Çev. Tansel Güney. İstan-
bul: İletişim Yay.
Âşık Çelebi (1971).
Meşâirü’ş-Şu’arâ. Haz. G. M. Meredith Owens. London.
Bilkan, Ali Fuat (2004). “Orta Klasik Dönem Nazım”.
Türk Dünyası Edebiyat Tarihi.
C.V. Ankara: AKM Yay. 315-414.
(2006).
Osmanlı Edebiyatına Modern Yaklaşımlar. İstanbul: LM Yay.
Çaldak, Süleyman (2004).
Nergisî ve Nihâlistân’ı (İnceleme-Metin). Malatya: Özserhat
Yay.
(2006). “Nergisî”.
İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: TDV Yay.
Güngör, Taşçıoğlu Şeyma (1999). “İstanbul Halk Hikayelerinde Çevre. Kültür Unsur-
ları ve Toplum Hayatı”.
Osmanlı Kültür ve Sanat. C. IX. Ankara: Yeni Türkiye
Yay. 143-150.
Horata, Osman (2004). “Son Klasik Dönem Nazım”.
Türk Dünyası Edebiyat Tarihi.
C.V. Ankara: AKM Yay. 443-550.
Kavruk, Hasan (1998).
Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikâyeler. İstanbul: MEB
Yay.
Kortantamer, Tunca (1993). “17. Yüzyıl Şâiri Atâyî’nin Hamsesinde Osmanlı İmpara-
torluğu’nun Görüntüsü”.
Eski Türk Edebiyatı Makaleler. Ankara: Akçağ Yay.
89-150.
Özcan, Abdullah (1999). “Osmanlı Askerî Teşkilatı”.
Osmanlı Devleti Tarihi. C. I.
İstanbul: Zaman Yay. 337-371.
Pakalın, Mehmet Zeki (1993).
Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. II.
III. Ankara: MEB Yay.
Serdaroğlu, Vildan (2006).
Sosyal Hayat Işığında Zâtî Divanı. İstanbul: İSAM Yay.
Şentürk, A. Atillâ ve Ahmet Kartal (2006).
Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergah
Yay.
Tuğlacı, Pars (1985).
Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Milliyet Yay.
Tulum, Mertol (2001).
Tazarrunâme. İstanbul: MEB Yay.
bilig
Spring / 2009 Number 49: 161-176
© Ahmet Yesevi
University Board of Trustees
The Reflections of Ottoman Social Life in Nergisî’s
Meşâkku’l-Uşşâk
Bahir Selçuk
*
Abstract: Nergisî, regarded as the most important representative of
poetic prose in our classical literature, collected ten different love
stories in his work,
Meşâkku’l-Uşşâk. Most
of these stories, which are
inspired by real life experiences, reflect the social environment and the
historical period of the author. This work, therefore, realistically
conveys various aspects of 17
th
Century Ottoman social life through
the powerful observations of the author.
This study points to and analyzes various elements
of the social life of
the period as reflected in the stories in
Meşâkku’l-Uşşâk.
Key Words: Nergisî,
Meşâkku’l-Uşşâk, 17th Century, Ottoman, social
life.
*
Adıyaman University,
Faculty of Education, Department of Turkish Education / ADIYAMAN
bahirselcuk@gmail.com