Bioyoqilg’ilar olish sanoati va uning imkoniyatlari

Birinchi  avlod  bioyoqilg'i.

  Birinchi  avlod  bioyoqilg'i  ekin  maydonlarida 

yetishtiriladigan oziq-ovqat ekinlaridan olingan yoqilg'idir. Zavodda mavjud bo'lgan 

shakar, kraxmal yoki yog' biodizel yoqilg'isiga yoki etanolga transesterifikatsiya yoki 

xamirturush fermentatsiyasi yordamida aylanadi. 

Ikkinchi  avlod  bioyoqilg'i.

  Ikkinchi  avlod  bioyoqilg'i  -  bu  sellulozali  yoki 

yog'ochli  biomassadan  yoki  qishloq  xo'jaligi  qoldiqlaridan  (chiqindilaridan) 

olinadigan  yoqilg'I  hisoblanadi.  Yoqilg'i  ishlab  chiqarish  uchun  ishlatiladigan  xom-

ashyo  ekin  maydonlarida  yoki  chekka  yerlarda  yetishtiriladi  va  asosiy  ekinning 

qo'shimcha mahsuloti bo’lib hisoblanadi. Ikkinchi avlod xom ashyosiga somon, ko'p 

yillik  o'tlar,  jatrofalar,  o'simlik  yog'i  chiqindilari,  qattiq  maishiy  chiqindilar  va 

boshqalar kiradi. 

Uchinchi avlod bioyoqilg'i.

  Suv o’tlari suv  havzalarida, yerlarda yoki  dengizda 

yetishtirilishi  mumkin.  Suv  o'tlari  yoqilg'isi  yuqori  rentabellikga  ega,  chuchuk  suv 

resurslariga  minimal  ta'sir  ko'rsatish  bilan  yetirilishi  mumkin,  sho'r  suv  va  chiqindi 

suv  yordamida  ishlab  chiqarilishi  mumkin,  alangalanish  darajasi  yuqori,  biologik 

parchalanganda va to'kilganda ekologik jihatdan atrof-muhit uchun nisbatan zararsiz.

  

Ishlab chiqarish ko'p miqdorda energiya va o'g'it talab qiladi, ishlab chiqarilgan 

yoqilg'i  boshqa  turdagi  bioyoqillarga  qaraganda  tezroq  parchalanadi  va  past 

haroratlarda  yomon  oqadi.  Iqtisodiy  sabablarga  ko'ra,  suv  o’tlaridan  yoqilg'i  ishlab 

chiqarish  bo'yicha  sa'y-harakatlarning  aksariyati  to'xtatilishi  mumkin  yoki  boshqa 

dasturlarga o'tkaziladi. 

To’rtinchi avlod bioyoqilg'i.

  Ushbu  bioyoqilg'i  klassi  elektr  yonilg'i  va  quyosh 

yoqilg'isini  o'z  ichiga  oladi.  Elektr  energiyasi  suyuqlik  va  gazlarning  kimyoviy 

birikmalarida  elektr  energiyasini  saqlash  orqali  amalga  oshiriladi.  Asosiy  maqsad  - 

butanol  ,  biodizel  va  vodorod,  ammo  bu  metan  va  butan  kabi  boshqa  spirtli  va 

uglerodni  o'z  ichiga  olgan  gazlarni  o'z  ichiga  oladi.  Quyosh  yoqilg'isi  quyosh 

energiyasidan  olingan  sintetik  kimyoviy  yoqilg'idir.  Yorug'lik  kimyoviy  energiyaga 

aylanadi, odatda protonlarni vodorod yoki karbonat angidridga organik birikmalarga 

qaytarish orqali olinadi. 

Birinchi,  ikkinchi,  uchinchi  yoki  to'rtinchi  avlod  bioyoqilg'i  texnologiyalari 

yordamida  quyidagi  yoqilg'ilarni  ishlab  chiqarish  mumkin.  Ularning  aksariyati  ikki 

yoki  uch xil bioyoqilg'i ishlab  chiqarish protseduralari yordamida ishlab chiqarilishi 

mumkin. 

"Science and Education" Scientific Journal

December 2020 / Volume 1 Issue 9

www.openscience.uz

156

---

 

1-rasm. Bioyoqilg’ilar ishlab chiqarish turlari va xom-ashyolari 

2-rasm. Biogaz qurilmalarining prinsipial ishlash sxemasi 

1-go‘ng uchun quduq; 2-nasos; 3-biogaz reaktori; 4-ishlatib bo‘lingan cho‘kindi; 

5-biogaz;  6-gazgolder;  7-gaz  gorelkasi;  8-issiqlik  energiyasi;  9-elektr  qurilmasi;  10-

elektroenergiya; 11-issiqlik energiyasi. 

Bioyoqilg’i  ishlab  chiqarish  yiliga  terawatt-soat  (TWh)  bilan  o'lchanadi  va 

bioetanol va biodizelni o'z ichiga oladi. 

 

Manba: Global energiya BP statistik ma’lumoti (2020) 

3-rasm. Dunyo bo'yicha bioyoqilg’i ishlab chiqarish statistikasi 

"Science and Education" Scientific Journal

December 2020 / Volume 1 Issue 9

www.openscience.uz

157

---

Bioyoqilg’ilarning fizik-kimyoviy xossalari 

1-jadval 

Ko'rsatkich nomi 

Dizel yoqilg’isi 

Kungaboqar 

yog'i metil efiri 

Aralash 

yoqilg’i 

Zichligi 20

℃

, 

𝑘𝑔/𝑚

3

 

820-860 

883 

864 

Kinematik yopishqoqlik, 20

℃

, 

𝑚𝑚

2

/𝑠

 

1,8-6,0 

7,44 

4,1 

Setan soni 

45 dan kam bo'lmagan 

52 

53 

Temperatura, 

℃

: 

- chaqnashi 

- xiraligi 

- qotishi 

 

35-80 

-1... -10 

-10... -20 

 

161 

0 

- 8 

 

60 

- 9 

- 21 

Fraksion tarkib, 

℃

: 

qaynash boshlanishi 

50% 

96% 

qaynash tugashi 

 

170-200 

270-280 

320-360 

360-380 

 

320 

348 

342 

342 

 

172 

279 

320 

340 

Kislota soni, mg KOH/g 

0,2 mg KOH/ 100sm

3

 dan 

oshmasligi kerak 

0,50 

0,22 

Kul tarkibi, % 

0,01 dan oshmasligi kerak 

0,014 

0,006