Bir millətik, iki dövlət Eyni arzu, eyni niyyət
Yüklə 6,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 52
kəmərləri kimi dəmir tellər bu iki türk dövləti arasındakı strateji münasibətlərə yeni məzmun gətirib. Bunlardan başqa, ideya təşəbbüsü yenə də Azərbaycana məxsus olan Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryol xətti də Azərbaycan-Türkiyə münasibətlərinin nə qədər möhtəşəm olduğunu göstərməklə yanaşı, bu iki türk dövləti arasındakı əməkdaşlığın nəinki regional, həm də qlobal miqyasda iqtisadi yüksəlişə və beynəlxalq həmrəyliyə töhfə vermək iqtidarında olmasından xəbər verir. TANAP layihəsi isə Azərbaycanla Türkiyə arasındakı sosial, iqtisadi və digər sahələrdə indiyədək mövcud olan qardaşlıq münasibətlərinə əlavə dəstəkdir. Bütün bu layihələrin gerçəkləşməsində Azərbaycanın bu bölgədə keçirdiyi müstəqil siyasət və Prezident İlham Əliyevin siyasi iradəsi mühüm rol oynayır. Ölkələrimiz arasında bütün sahələrdə əlaqələrin dinamik şəkildə inkişafının göstəricisi olan qlobal iqtisadi layihələr – Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri və Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu layihələri regionda sülhün və təhlükəsizliyin təmin olunmasına öz töhfəsini verməklə yanaşı, xalqlarımızın rifah halının yaxşılaşdırılması baxımından da böyük əhəmiyyətə malikdir. Hazırda regionun ən böyük və mühüm layihələri hesab edilən hər üç layihənin Bakıdan başlanması təkcə Azərbaycanın neft və qaz ehtiyatlarına malik olması deyil, eləcə də ölkəmizin regionda ən böyük iqtisadi potensiala, gücə və həmin layihələrin reallaşmasını diktə etmək imkanına sahib olması deməkdir. Azərbaycanın müstqillik əldə etməsindən sonra yenidən çiçəklənən Azərbyacan Türkiyə münasibətləri bu gün də yüksələn xətlə inkişaf etməkdədir. Azərbaycan Türkiyə münasibətlərində xalqların qardaşlığı nə qədər böyük rol oynayırsa, hər iki dövlət başçısının şəxsi səmimi münasibətləri də bir o qədər böyük rol oynayır. Hər iki dövlət Ulu öndər Heydər Əliyevin “Bir millər, iki dövlət” şüarını rəhbər tutaraq bütün sahələri əhatə edən qarşılıqlı münasibətləri daha da inkişaf etdirmək yolunda uğurla irəliləyir. Nəticə
XX əsrdə ikinci dəfə tarixi şərait yarandıqdan və Azərbaycan xalqı müstəqillik qazandıqdan, dövlət qurduqdan sonra bu müstəqilliyi tanıyan ilk dövlət məhz Türkiyə Cümhuriyyəti oldu. Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Mustafa Kamal Atatürkün “Azərbaycanın kədəri kədərimiz, sevinci sevincimizdir” kəlamından güc alan rəsmi Ankara Azərbaycan Respublikasının tanınmasına dair qərar verdi. Ortaya çıxan yeni situasiya və xalqların bir-biri ilə sıx bağlılığı, eyni zamanda, dövlətlərimizin də çiyin-çiyinə verərək dayanmasını zəruri edirdi. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, məhz Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1993-cü ildə ikinci dəfə hakimiyyətə gəlişindən sonra ölkəmizdə reallaşdırılan siyasət qardaş dövlətlərin münasibətlərində “Bir millət iki dövlət” mərhələsinin əsasını qoydu. Müstəqillik elan olunan gündən Azərbaycan demokratik, sivil, bazar iqtisadiyyatı prinsiplərinə uyğun cəmiyyət quruculuğunu prioritet istiqamət kimi seçmişdir. Qafqaz bölgəsinin stratejik əhəmiyyəti, Türkiyənin Türk dünyasına tərəf istiqamət almasında Azərbaycanın ilkçıxış nöqtəsi və körpü vəzifəsində olması, Türk mədəniyyəti və dil baxımından Azərbaycanın Türkiyəyə yaxınlığını nəzərə alsaq Azərbaycan-Türkiyə arasındakı əlaqələr daha mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ədəbiyyat 1.
N.Məmmədli “Mərkəzi Asiyanın Türk dövlətləri və Türkiyə” Bakı 2005, 234 s. 2.
Hulusi Kılıç. Son iyirmi ildə Azərbaycan və Türkiyə əlaqələrinə qısa baxış /Azərbaycan-Türkiyə əlaqələri son 20 ildə:uğurlar və imkanlar (məqalələr toplusu)/ Bakı:-SAM, 2011, s.9-15 3.
4.
Həsənov Ə.M. Müasir beynəlxalq münasibətlər və Azərbaycanınxarici siyasəti. Dərslik. Bakı: “Azərbaycan” nəşriyyatı,2005. 631 s. 5.
Hacıyeva Ş.Ş. Türkiyə-Azərbaycan iqtisadi əlaqələri (1990-2010) / Bakı Universitetinin xəbərləri №2, 2012, s.119-125 6.
7.
Çarıkçı Emin. Türk Dünyasında Ekonomik gelişmeler ve işbirliyiimkanları/ Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu aylık İşveren dergisi / Aralık 2005, s.8. 8.
http://musavat.com/news/gundem/turkiye-azerbaycan-munasibetleri-yeni
Azərbaycan – Türkiyə münasibətləri II beynəlxalq elmi konfransının materialları 53
II BÖLMƏ
SOVET İŞĞALININ İLK İLLƏRINDƏ AZƏRBAYCAN-TÜRKIYƏ ƏLAQƏLƏRİ (1920-1922-CI ILLƏR) AZERBAIJAN-TURKEY RELATIONS IN THE EARLY YEARS OF THE SOVIET OCCUPATION (1920-1922) Prof. Dr. Xəqani Məmmədov Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti Xülasə
Sovet işğalının ilk illərində Azərbaycan-Türkiyə münasibətləri yeni, daha yüksək səviyyədə inkişaf etdirildi. Hər iki ölkədə diplomatik nümayəndəliklər yaradıldı. Azərbaycan SSR Türkiyə ilə Sovet Rusiyası arasında əlaqələrin yaradılmasında və inkişafında uğurla vasitəçilik etdi. Moskva və Qars müqavilələrinin imzalanması hər iki ölkənin diplomatik uğuru oldu. Türkiyənin İstiqlal mübarizəsində Azərbaycan türkləri qardaş ölkəyə hərtərəfli dəstək oldu, ona təmənnasız qızıl pul, neftvə neft məhsulları ilə yardım göstərdi. Bu köməyin Türkiyənin milli azadlıq hərəkatın əldə etdiyi böyük qələbədə çox mühüm rolu oldu. Açar sözlər: Azərbaycan Sovet Hökuməti, Türkiyə Cümhuriyyəti, Nəriman Nərimanov, Mustafa Kamal, siyasi münasibətlər, iqtisadi əlaqələr, qardaş köməyi, qızıl pul, neft, neft məhsulları. Abstract In the early years of the Soviet occupation, the Azerbaijani-Turkish relations were developed at a new, higher level.Diplomatic missions were established in both countries. Azerbaijan successfully mediated the establishment and development of relations between Turkey and Soviet Russia. The signing of the Moscow and Kars agreements was the diplomatic success of both countries. Azerbaijanianturks have been providing comprehensive support to the brotherly country in the Turkish Independence War. They helped them with gold money, oil and other oils products. This aid played a crucial role in the great victory of Turkey's national liberation movement. Keywords: Azerbaijan Soviet Government, Turkish Republic, NarimanNarimanov, Mustafa Kemal, political relations, economic relations, brother assistance, gold money, oil, oil products. Giriş 1920-ci il aprel ayının 27-də Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində kommunistlərin üsyanı baş verdi. Üsyançı dəstələri şəhərdə və onun ətrafında ən mühüm obyektləriələ keçirdilər. Bakı qarnizonu və Xəzər Hərbi Donanması Azərbaycan İnqilab Komitəsinin tərəfinə keçdi.Azərbaycanda olan Türkiyə hərbi xidmətçiləri və kommunistlərinin köməyi ilə həyata keçirilmiş üsyan nəticəsində bir çox mühüm obyektlər, o cümlədən dəmiryol vağzalı tutuldu, şəhərin hərbi qubernatoru M.Q.Tlexas həbs edildi. Türkiyə zabitləri və əsgərləri hökumətin Bakını tərk etmək cəhdinin qarşısını aldılar.*1;565+ Aprelin27-də XI Qızıl Ordunun Azərbaycan Xalq Cümhuriyyitinin ərazisində olduğu bir vaxtda başda H. Sultanov olmaqla kommunistlərin nümayəndə heyəti hakimiyyəti kommunistlərə təslim etmək barədə ultimatumu parlamentə təqdim etdi. Ultimatumun müzakirəsi zamanı “Müsavat” fraksiyası adından onun sədri M.Ə.Rəsulzadə çıxış edərək dedi: “Bizim xilaskarımız hörmət etdiyimiz Türkiyədir. Biz öz müstəqilliyimizin tapdalanmaması şərtilə Türkiyəyə köməyə gedən qüvvələri müdafiə edirik… Bizim razılığımızı soruşmadan sərhədlərimizi keçən qüvvələr bizə dost deyil, düşməndir! Bu ultimatumun qəbuledilməs ihakimiyyəti dost maskası geymiş düşmənə vermək deməkdir!”*2; 567+ “Müsavat” partiyasının parlament fraksiyası Azərbaycanın müstəqilliyinin saxlanacağı təqdirdə kommunistlərin ultimatumunu qəbul etmək haqqında çoxluğun fikrini qəbul etməyə məcbur oldu. Yüklə 6,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|