Bitiruv malakaviy ishi

** r≤0,01 * r≤0,05
Talaba yigitlarning individual–dinamik xususiyatlarini ifodalovchi shkalalar o‘rtasidagi korrelyasion munosabatlarda ham ijobiy korrelyasion munosabatlar ERM, ERI, ERK, PM, PI, PK, SM, SI, SK , EM, EI, EK shkalalar o‘rtasidagi ko‘p kuzatilgan. Masalan, ERG shkalasi qolgan to‘qqizta shkala bilan ijobiy korrelyasion aloqani o‘rnatishga sabab bo‘ldi (r=0,647, r=0,561, r=0,704, r=0,409 va boshqalar). Qiymatlarning ko‘rsatishicha shaxsdagi ERMning o‘sishi bilan ERK, PM, PI, PK va boshqa xususiyatlarning rivojlanishi o‘zaro kechishini qayd eta olgan. Ushbu muammoning g‘oyasidan ma’lumki, shaxsning umumiy quvvati boshqa xususiyatlarni rivojlanishiga asos bo‘lib xizmat qilishi sabab bo‘ladi.

4-jadval

V.M.Rusalovning “Individuallikni rasmiy dinamik xususiyatlari so’rovnomasi” shkallari o‘rtasidagi korrelyatsion bog‘lanishlar ko‘rsatkichi

(talaba qizlar)

	ERM	ERI	ERK	PM	PI	PK	SM	SI	SK	EM	EI	EK	NSH
ERM	1	,469*	,070	,338	,313	,135	,521**	,490**	,346	,174	-,116	-,082	-,028
ERI		1	,219	,314	,471*	-,100	,616**	,487**	,255	,255	-,168	-,109	-,018
ERK			1	,285	,238	,325	,390*	,015	,624	,375*	,238	-,061	,378*
PM				1	,563**	,336	,591**	,107	,409*	,208	-,093	-,237	-,170
PI					1	,364	,511**	,505**	,280	,052	-,348	-,191	-,212
PK						1	,245	-,019	,354	-,191	-,095	-,430*	,020
SM							1	,390	,493**	,226	-,263	-,371*	-,035
SI								1	,190	,117	-,249	-,020	-,083
SK									1	,485	,264	-,100	,225
EM										1	,523**	,415*	,371*
EI											1	,515**	,404*
EK												1	,320
NSH													1

** r≤0,01; * r≤0,05

Talaba qizlarning individual –dinamik xususiyatlarini ifodalovchi shkalalar o‘rtasidagi korrelyasion munosabatlarda ham talaba yigitlarniki singari ijobiy korrelyasion munosabatlarni aks ettirdi: ERM, ERI, ERK, PM, PI, PK, SM, SI, SK , EM, EI, EK shkalalar o‘rtasidagi. Ulardagi ERG shkalasi qolgan ettita shkala bilan ijobiy korrelyasion aloqani o‘rnatishga sabab bo‘ldi (r=0,469, r=0,338, r=0,313, r=0,521 va boshqalar). O‘z navbatida talaba qizlardagi ERMning o‘sishi ham boshqa xususiyatlari, ERK, PM, PI, PK va boshqa xususiyatlarning rivojlanishi o‘zaro kechishini qayd eta olgan. Ushbu muammoning g‘oyasidan ma’lumki, shaxsning umumiy quvvati boshqa xususiyatlarni rivojlanishiga asos bo‘lib xizmat qilishi sabab bo‘ladi.

3.2. Ya.Strelyau so‘rovnomasini tatbiq etish natijalari

Shaxsning rasmiy-dinamik xususiyatlariga doir so‘rovnomalardan biri sifatida YA.Strelyau tomonidan tavsiya etilgan metodikadir. Ushbu metodikaning umumiy tavsifi ustida to‘xtalinganda, uning shakllanishining metodologik g‘oyasi sifatida ONF tiplari bilan bog‘liqligi olingan. Ushbu nazariy g‘oya metodikaning shkalalarini shakllanishiga asos sifatida xizmat qilishining o‘ziga xos tomoni: asab tizimining harakatchanligi, qo‘g‘aluvchanligi, tormozlanishi va muvozonatlashuvi bilan bog‘liqdir. Ushbu xususiyatlarni o‘rganish shaxs asab tizimining o‘ziga xosligi va muhim jihati hisoblanadi. Tadqiqotimizda so‘rovnomani talabalar tatbiq etish orqali ayrim o‘ziga xos dinamik xususiyatlarni aniqlashga erishildi (5-jadval).

5-jadval

Ya.Strelyau metodikasi natijalari (umumiy)

	Umumiy		Jins	Xususiy		ʈ
	X	Σ		X	σ
F k	53,65	10,53	1	56,3333	11,24	2,026
			2	51,1667	8,50405
Ft	53,45	7,55	1	55,2500	7,54839	1,416
			2	51,8333	7,80004
Fx	56,57	10,37	1	61,3333	9,72074	3,782
			2	51,4167	9,66354
A	1,08	,261	1	1,1479	,29488	1,767
			2	1,0050	,19993

*** r≤0,001; ** r≤0,01; * r≤0,05

So‘rovnomaning me’yoriy ko‘rsatkichlarini tahlilida oldin ko‘rib o‘tilgan metodikadagi an’anaga amal qilindi. Natijalar tekshiriluvchilarning asab tizimini qo‘zg‘aluvchanligi (F_q) -53,65 ballni tashkil etdi. Bu talabalarning asab tizimiga xos xususiyatlarni yaxshi mujassamlashganligidan dalolat beradi. O‘z navbatida tormozlanish (53,45 ball) va harakatchanlik (56,57 ball) ham metodikaning me’yoriga ko‘ra ancha yaxshi mujassamlashganlikni xarakterlaydi. Tekshiriluvchilarning har uchala xususiyatdagi o‘zaro muvofiqligi bir-biriga uyg‘unlashgandir. SHuningdek, talabalarning muvozanatlashganlik kuchi ham me’yoriy bosqichda ekan (1.08).

Talabalarning gender xususiyatlariga ko‘ra qiymatlarida ham asab tizimiga xos xususiyatlarni yaxshi mujassamlashganligidan dalolat beradi. O‘z navbatida tormozlanish (53,45 va 51,33ball) va harakatchanlik (55,25 va 51,83 ball) ham metodikaning me’yoriga ko‘ra ancha yaxshi mujassamlashganlikni xarakterlaydi. Tekshiriluvchilarning har uchala xususiyatdagi o‘zaro muvofiqligi bir-biriga uyg‘unlashgandir. Shuningdek, talabalarning muvozanatlashganlik kuchi ham me’yoriy bosqichda ekan (1.08). Demak, ushbu natijalar talabalarning psixologik jihatdan faol, uzoq vaqt davomida barqaror mehnat qila olish imkoniyatiga ega. Ijtimoiy mehnatni bajarishga ancha mas’uliyatli ekanliklaridan dalolat beradi. Biz izlanishlarimizda individuallikning dinamik qirralari ifodalovchi mezonlar o‘rtasidagi korrelyasion bog‘liqlikni o‘rgandik.

6-jadval

Ya.Strelyau metodikasi shkalallari o‘rtasidagi umumiy natijalari

(umumiy)

	F k	Ft	Fx	A
F k	1	,284*	,429**	-,387**
Ft		1	,201	-,095
Fx			1	,545**
A				1

** r≤0,01; * r≤0,05

Tekshiriluvchilarning qo‘zg‘aluvlik shkalasi bilan tormozlanish (r=0,284), harakatchanlik kuchi (r=0,284) o‘rtasida ijobiy korrelyasion munosabatlar aniqlandi. Talabalarning bunday xususiyatlari tormozlanishning bilan qo`zg‘aluvchanlikni uyg‘unlashuvi tufayli har xil vaziyatlarda ham o‘zini tartibga solishga zamin hozirlaydi. Agar talabalarning asab tizimidagi qo‘zg‘aluvchanlik kuchining haddan ortib ketishi oqibatida, muvozanatlashuv kuchining izdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Talabalarning harakatchanlik kuchidagi o‘sishga erishi muvozanatlashuvning ham o‘sishiga sabab bo‘lar ekan (r=0,545).

Asab tizimining xususiyatlari o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganish talabalar individual dinamik xususiyatlaridagi korrelyatsion munosabatlarni quyidagi tartibda ifodalanishiga sabab bo‘ldi.

7-jadval

Ya.Strelyau metodikasi shkalallari o‘rtasidagi umumiy natijalari

(talaba yigitlar)

	F k	Ft	Fx	A
F k	1	,222	,451**	-,426**
Ft		1	,171	-,115
Fx			1	,464**
A				1

** r≤0,01;

Talaba yigilarning qo‘zg‘aluvlik shkalasi bilan harakatchanlik kuchi (r=0,451) o‘rtasida ijobiy korrelyatsion munosabatlar aniqlandi. Talabalarning bunday xususiyatlari tormozlanishning bilan qo’zg‘aluvchanlikni uyg‘unlashuvi tufayli har xil vaziyatlarda ham o‘zini tartibga solishi bilan umumiy natijalarga mosligini ta’minladi. O‘z navbatida talaba yigitlarning asab tizimidagi qo‘zg‘aluvchanlik kuchining haddan ortib ketishi oqibatida, muvozanatlashuv kuchining izdan chiqishi ham umumiy natijaning xossasi ekandir (r=-0,426).

Talabalarning harakatchanlik kuchidagi o‘sishga erishi muvozanatlashuvning ham o‘sishiga sabab bo‘lar ekan (r=0,464).

Qizlarning ham ko‘rsatkichlarini tahlil etishga e’tibor qarataylik.

8-jadval

Ya.Strelyau metodikasi shkalallari o‘rtasidagi umumiy natijalari

(talaba qizlarlar)

	F k	Ft	Fx	A
F k	1	,381	,275	-,518*
Ft		1	,132	-,201
Fx			1	,654**
A				1