BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: X əzərin əsra rən g iz balıqları
/
B IO D IV E R SIT Y: A m a z i n g C a s p i a n F i s h e s
arasında şaquli vəziyyətdə yaşayır,
body in a vertical position. T h e
Bədəninin rəngi yaşadığı mühitin -
greenish brown body color makes it
otların rəngində (yaşılımtıl-qonur)
olduğundan çox çətin seçilir.
İynə balıqlarının da çoxalması çox
maraqlı keçir. May-iyun aylarında
çoxalma ərəfəsində erkək balıqların
qarın nahiyyəsində uzununa iki dəri
qatı əmələ gəlir və açıq kisə (kamera)
şəklini alır. Dişi balıqlar kürülərini bu
kameraya tökür. Kamera kürü ilə
dolduqdan sonra, dəri qatları ağız-
ağıza birləşərək qapalı kameraya
çevrilir və kürülərin inkişafı bu
kameranın daxilində gedir. Sürfələrin
qidalanmasına xidmət edən sarılıq
kisəsi sorulub qurtardıqdan sonra
balalar kameranı tərk edərək sərbəst
yaşamağa başlayırlar. Kamerada 34-
40 ədəd, bəzən 82 ədəd kürü olur.
Kürüdən sürfələr əmələ gəldikdən
sonra kameranın ağzı açılır və
uzunluğu 11,5 mm olan körpə balıqlar
oradan çıxaraq suya düşür. İynə
balıqlar xırda plankton orqanizmlərlə
qidalanır, vətəgə əhəmiyyəti yoxdur.
barely distinguishable from th e
surrounding eelgrass and the fish
becomes practically invisible.
During the spawning period (from
mid May through June), male grow
two lengthwise skin folds forming a
long brooding pouch into which
females lay eggs. After the pouch is
full, the folds close, affording varying
degree of coverage for the incubating
eggs. The hatchlings hide in the pouch
in the early days of their existence and
leave it completely after the yolk sac,
which serves as a source of food,
disappears.
A brooding pouch may contain 34 to
40, sometimes 82 larvae with an
average length of 11.5 mm. The black-
striped pipefish feeds on tiny plank
tonic crustaceans. Its commercial
value is nil.
148
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları
/
BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F ish e s
XULKİMİLƏR - GOBIES
Gobidae
Xul balıqları növlərinin sayına
görə karp cinsli balıqlardan sonra
ikinci yer tutur. Ölçülərinin kiçik
olmasına baxmayaraq onlar Xəzər
ixtiofaunasının mühüm hissəsini
təşkil edir. Hal-hazırda Xəzər dəni
zində xul balıqlarının 35 növ və yarım
növünün yaşadığı qeyd edilir.
Xəzərin Azərbaycan sahillərində
və daxili su hövzələrində xul balığının
28 növ və yarımnövü müəyyən olun
muşdur.
Xul balıqları Xəzərin hər yerində,
xüsusilə sahilə yaxın dayaz zonalarda
daha geniş yayılmışlar. Əksər növlər
dənizin 50-70 m-ə qədər dərinlik
lərində yaşayır, yalnız çoxalma vaxtı
sahilə yaxınlaşaraq orada kürü tökür.
Daha dərin qatlarda təsadüf olunan
dərinlik xulları da var.
Xul balıqları zəif hərəkət edən
balıqlardır. Onların böyümə və
çoxalma məkanları bir-birinə çox
yaxındır.
к
Xulkimilər ölçüləri çox da böyük
olmayan az çəkili balıqlardır. Ən irisi
girdə xul, ratan və şirmanın uzunluğu
160 - 190 mm, ən xırda xul-
hirkanoqobiusun uzunluğu 20-40 mm-
dən çox olmur. Əksər xulkimilərin
çəkisi 0,2-dən 23 q-a qədər olur. Lakin
dərinlik xulları arasında uzunluğu 290
mm-ə, kütləsi 330 q-a çatan fərdlərə
rast gəlmək olur.
Xul balıqlarının
çoxalması da çox maraqlıdır. Bəzi
As far as the number of species is
concerned, gobies in the Caspian Sea
are second only to carps. In spite of
their small size, gobies constitute a
major and important part of the
Caspian ichthyofauna. At present, 35
species and subspecies of gobies are
known in the Caspian Sea.
There are 28 gobie species and species
along the coast of Azerbaijan and in its
fresh water bodies. Just as most other
Caspian fishes, they stay within the 50-
70 m depth interval, although deep
water forms are also known.
Gobies are slow swimmers. The
feeding and breeding areas are close to
each other. Usually, gobies are
scattered widely apart. They migrate
during the breeding period from
deeper parts of the sea into the littoral
where spawning takes place.
Gobies are known for their small size
and weight. The largest specimens of
the round, ratan and syrman gobies
are 160 to 190 mm long, while the
length of the smallest species -
Hyrcanogobius - is 20 to 40 mm. The
most prominent Caspian goby in
terms of size is the deep-water one,
which may be as long as 290 mm.
The weight of most gobies varies from
0.2 to 23 g. Only some larger deep
water gobies may weigh 330 g. Some
gobies build nests in small depressions
in the seabed to lay eggs. Others use
149
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları I BIODIVERSITY: A m a z in g C a s p ia n F is h e s
növlər kürülərini quma basdırır,
bəziləri ilbizlərin boş çanaqları
içərisinə tökür, bəzi növlər daşların
altına yapışdırır. Erkək balıqlar
sürfələr çıxanadək kürüləri mühafizə
edir. Bir çox növlərin erkək fərdləri,
çoxalm adan sonra m əhv olur.
Kürüdən çıxmış sürfələr pelagik
həyat tərzi keçirir.
Xul balıqları dibdə yaşayan orqa
nizmlərlə, ən çox xərçəngkimilər,
qurdlar, ilbizlər və xırda balıqlarla
qidalanır. Özləri isə bir çox başqa
balıqların və suitilərin yemini təşkil
edir.
Xul balıqlarının vətəgə əhəmiy
yəti yoxdur. Yerlərdə həvəskar balıq
çılar və sahil zolağında yaşayan yerli
əhali tərəfindən ovlanır və istifadə
olunur.
empty mollusk shells for the purpose.
Males guard eggs against predators
for several days until larvae are
hatched.
Males of most species die after
breeding. Goby larvae are pelagic.
Spawning grounds are usually in the
shallows, often near shores.
Gobies feed on crustaceans, worms,
mollusks and fish. Devouring large
quantities of benthic invertebrates,
gobies themselves are prey to many
species of fish and seals.
Caspian gobies are not commercial
fishes. Yet they are important game
for sports fishermen and thus are in
high esteem among the local popu
lation.
Girdə xul - Round Goby
Neogobius melanostomus affiins
Girdə xul başqa növlərdən bədəni
nin xarakter quruluşuna görə fərq
lənir. Baş və bədəni girdə və bir qədər
qısaldılmış formadadır.
Xəzərin qərb hissəsində geniş
yayılmışdır. Eyni zamanda çaylarda,
göllərdə və su anbarlarında təsadüf
olunur. 2-3 yaşında cinsi yetişkənliyə
çatır.
Volqanın deltasında və Dağıstan
sahillərində may-iyun aylarında,
Azərbaycan sahillərində isə may -
sentyabr aylarında çoxalırlar.
The round goby stands out by its
peculiar shape. The body and head are
rounded, somewhat stubby. It is
common in the western part of the
Caspian Sea, also inhabiting rivers,
lakes and reservoirs. Maturity is
reached at the age of two to three
years.
Fertility varies from 328 to 1,331 eggs.
The spawning period is May through
July in the delta of the Volga River
and along the shores of Dagestan and
May through September along the
150
BİOLOJİ MÜXTƏLİFLİK: Xəzərin əsrarəngiz balıqları / BIODIVERSITY: A m a z in g C a sp ia n F ish e s
Dişi girdə xulun hər biri 328-1331
Azerbaijan coast. Spawning occurs in
ədəd kürü verir. Vətəgə əhəmiyyəti
the littoral.
yoxdur, həvəskar balıqçılar tərə-
The round goby is not fished
fındən ovlanır.
commercially but is prized by anglers.
Qumluq xulu - Monkey Goby
Neogobius Jluviatilis
Qumluq xulu Xəzər dənizində çox
The monkey goby is ubiquitous in the
geniş yayılmışdır. Balığın bədəni
Caspian Sea. Its body and head are
yanlarından az sıxılmış, başı yastı,
flat with a pointed snout,
başın ön hissəsi uzunsov formadadır.
Qumluq xulun bədəni qonur və ya
boz-sarımtıl rəngdə olur. Uzunluğu
10-16 sm-ə qədər olur. Cinsi yetişkən
liyə 2 yaşında çatır. May-iyul ayların
da əsasən Şimali Xəzərdə çoxalır.
Məhsuldarlığı 350-1025 ədəd kürü
dən ibarətdir.
The species is brownish or yellowish
gray. The body length varies from 10
to 16 cm. Maturity is attained at the
age of two years.
The major spawning grounds are in
the North Caspian. Spawning takes
151