Buxgalteriya balansi, uning tuzilishi va mazmuni

JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/ 

Volume–22_Issue-1_February_2023 
92 
korxona bir necha kichik korxonalarga bo‘linganda yoki ushbu korxonaning bir yoki 
bir nechta tarkibiy bo‘linmalari boshqa korxonaga o‘tkazilganda tuziladi. Ayrim 
hollarda bu balans emissiya balansi deb ham yuritiladi.[2] 
Konsolidatsiya balansi bir nechta korxonalarni bitta balansga birlashtirganda 
tuziladi. 
Axborot miqdori bo'yicha balanslar bir martalik va yig'ma qoldiqlarga bo'linadi. 
Bir martalik balans faqat bitta korxona uchun joriy hisobvaraq asosida tuziladi. 
Konsolidatsiyalangan balans bir martalik balanslar asosida tuziladi va 
birlashmalarning (vazirliklar, firmalar, aksiyadorlik jamiyatlari va boshqalar) xo‘jalik 
fondlarini aks ettiradi.[3] 
Mulkchilik shakliga ko'ra davlat, kooperativ, kichik, aralash va qo'shma 
korxonalar, shuningdek, jamoat tashkilotlarining balanslari farqlanadi. 
Ko'zgu ob'ektiga ko'ra balanslar mustaqil va alohida balanslarga bo'linadi. 
Mustaqil balans yuridik shaxs hisoblangan korxonalar tomonidan tuziladi. 
Alohida balans korxonaning tarkibiy bo'linmalari (korxonaning filiallari, 
ustaxonalari, avtotransport va maishiy-kommunal korxonalari) tomonidan tuziladi. 
Tozalash usuliga ko'ra, qoldiqlar yalpi va sof qoldiqlarga bo'linadi. 
Yalpi balans - bu tartibga soluvchi moddalarni o'z ichiga olgan balans. 
Vositalarning real qiymatini (narxi yoki qoldiq qiymatini) aniqlashda summalari 
boshqa moddalar summasidan chegirib tashlanadigan moddalar tartibga soluvchi 
moddalar deb ataladi. Masalan, «Asosiy vositalar» summasidan «Asosiy vositalarning 
amortizatsiyasi» normativ moddasining summasi chegirib tashlanadi. Yalpi balansda 
ushbu tartibga soluvchi moddalarning yig'indisi balansning yakuniy qiymatiga 
kiritiladi.Sof balans qiymati - bu kliring deb ataladigan tartibga soluvchi moddalar 
miqdorini olib tashlagan holda qoldiq. O‘zbekistondagi barcha korxonalarda sof balans 
tuziladi, ya’ni asosiy vositalar, arzon va tez buziladigan tovarlar balansga qoldiq 
qiymati bo‘yicha kiritiladi, qayta sotilgan tovarlar esa tannarx bo‘yicha 
kiritiladi.Buxgalteriya balansi - bu korxona mablag'larining holatini va ularning 
shakllanish manbalarini pul shaklida guruhlash va aks ettirish usuli.Buxgalteriya 
balansi ikki qismdan iborat: faol va passiv. Buxgalteriya balansi aktivlari korxona 
kapitalining tarkibi va joylashishini, passiv esa aktivlar manbalarini, ya’ni kichik 
investitsiyalar va majburiyatlarni, boshqa korxonalar yoki jismoniy shaxslarning 
vaqtincha jalb qilingan mablag’larini ko’rsatadi. Aktiv va passivlarning har bir qatori 
balans moddalari deb ataladi. Har bir element iqtisodiyotning holatini yoki uning kelib 
chiqish manbasini aks ettiradi.[4] 
Shunday qilib, balans quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi: 
Korxonaga tegishli mablag'larni ifodalovchi aktivlar; 
Korxona ixtiyoridagi oz miqdordagi kapital; 

---