Buxoro davlat universiteti xorijiy tillar fakulteti ingliz tilshunosligi kafedrasi

2. INTERNATSIONAL SOʻZLAR VA ULARNING QOʻLLANILISHI
Bitta yakuniy manbadan bir vaqtning oʻzida yoki ketma-ket oʻzlashtirilishi natijasida bir nechta tillarda uchraydigan bir xil kelib chiqishi soʻzlar xalqaro soʻzlar deb ataladi.
Global aloqalarning kengayishi xalqaro lugʻatning sezilarli oʻsishiga olib keladi. Barcha tillar oʻz oʻzgarishiga ular faoliyat koʻrsatayotgan madaniy va ijtimoiy matritsaga bogʻliq boʻlib, xalqlar oʻrtasidagi turli aloqalar lugʻatda aks ettirilgan ushbu matritsaning bir qismidir.
Xalqaro soʻzlar turli terminologik tizimlarda, jumladan, fan, sanoat va san'at lugʻatida ayniqsa muhim rol oʻynaydi. Ushbu lugʻatning etimologik manbalari jahon madaniyati tarixini aks ettiradi. Shunday qilib, masalan, insoniyatning Italiyaga boʻlgan madaniy qarzi arxitektura, rasm va ayniqsa musiqa bilan bogʻliq boʻlgan italyancha soʻzlarning koʻpligida namoyon boʻladi, ular koʻpchilik Evropa tillarida oʻzlashtirilgan: allegro, andante, aria, arioso, barcarole, baritone(va boshqalar). ovozlar uchun nomlar), concert, duet, opera (va musiqa qismlarining boshqa nomlari), pianino va boshqalar.
20-asrda texnologiya, siyosiy, ijtimoiy va badiiy hayotdagi oʻzgarishlar tezligi va xalqaro soʻzlarning oʻsish sur'ati ham sezilarli darajada tezlashdi. Xalqaro lugʻatning ahamiyatini koʻrsatish uchun ilm-fan taraqqiyoti tufayli nisbatan yangi soʻzlarning bir nechta misollari kifoya qiladi: algorithm, antenna, antibiotic, automation, bionics, cybernetics, entropy, gene, genetic code, graph, microelectronics, microminiaturisation, quant, quasars, pulsars, ribosome va boshqalar. Bularning barchasi ingliz, frantsuz, rus va boshqa bir qancha tillarda yetarli darajada oʻxshashlikni koʻrsatadi.
Anaconda, bungalow, kraal, orang-outang, sari va boshqalar kabi ekzotik soʻzlarning kirib kelishi tufayli xalqaro soʻzlar fondi ham oʻsib bormoqda. Ular turli xil manbalardan olingan.
Xalqaro soʻzlarni Evropa tillarining umumiy fondini tashkil etuvchi umumiy hind-evropa soʻzlari bilan aralashtirib yubormaslik kerak.
Bu qatlam chet tili oʻqituvchisi uchun nafaqat mavhum tushunchalarni bildiruvchi koʻplab soʻzlar xalqaro miqyosda, balki nazorat kabi soʻzlar orasidagi oʻxshashlik va farqni koʻrsatishning eng samarali usullarini bilishi kerakligi bilan ham katta ahamiyatga ega: : контроль; general : : генерал; industry : : индустрия or magazine : : магазин va boshqalar odatda “tarjimonning soxta doʻstlari” deb ataladi.²
Agar oʻqituvchi oʻz oʻquvchilarining e'tiborini ingliz tilidagi lugʻatning boshqa tillarga tarqalishiga qaratmasa, ingliz tili darslarida xalqaro soʻzlarga munosabat bir tomonlama boʻladi. Biz sport sohasida koʻplab inglizcha soʻzlarni topamiz: football, out, match, tennis, time. Kiyim-kechaklarga oid lugʻatda juda koʻp inglizcha soʻzlarni uchratish mumkin: jersey, pullover, sweater, nylon, tweed, va hokazo. Kino va turli xil oʻyin-kulgi shakllari ham ingliz tilidan kelib chiqqan koʻplab xalqaro soʻzlarning manbai hisoblanadi: film, club, cocktail, jazz.
Hech boʻlmaganda ingliz va boshqa koʻplab tillarga oʻzlashtirilgan ruscha soʻzlarning ba'zilarini va shu tariqa xalqaro soʻzlarni ham eslatib oʻtish kerak: balalaika, bolshevik, cosmonaut, czar, intelligentsia, Kremlin, mammoth, rouble, sambo, soviet, sputnik, steppe, vodka.
Oʻzlashma soʻzlarning qisqacha tavsifini umumlashtirsak, shuni ta’kidlash kerakki, tilshunos oʻzlashma soʻzlarni oʻrganishda soʻzning manbasini, kirib kelgan sanasini, qaysi semantik sohaga mansubligini va oʻzlashtirish jarayonining sharoitlarini aniqlash bilan kifoyalana olmaydi.
Koʻpincha soʻz bir necha tillardan oʻzlashtirilgan. Bunday soʻzlar odatda aloqa sohasida muhim boʻlgan tushunchalarni bildiradi.
Ularning koʻpchiligi lotin va yunon tillaridandir. Fanlarning aksariyat nomlari xalqaro, masalan. falsafa, matematika, kimyo, biologiya, tilshunoslik, leksikologiya. Ushbu guruhda san'atning koʻplab atamalari mavjud: music, theatre, drama, artist. Siyosiy atamalar xalqaro qarzlar guruhida ham tez-tez uchraydi: politics, policy, revolution, progress, comminism.
20-asr Ilmiy-texnika taraqqiyoti koʻplab yangi xalqaro soʻzlarni keltirib chiqardi: atomic, radio, television, sputnik.
Ingliz tili ham jahon tillariga koʻplab xalqaro soʻzlarni kiritdi¹. Ular orasida sport atamalari muhim oʻrin tutadi: football, volley-ball, baseball, tennis, golf va boshqalar.
Ekzotik mamlakatlardan olib kelingan mevalar va oziq-ovqat mahsulotlari koʻpincha oʻz nomlarini tashiydi va xalqaro boʻladi²: coffee, cocoa, chocolate, coca-cola, banana, mango.
Bularning barchasi juda muhim, ammo soʻzning oʻziga kirib boradigan yangi til tizimining oʻzgarishlariga ham e'tibor qaratish kerak, boshqa tomondan, ingliz lugʻatida yangi kelgan soʻzning oʻzgarishlarini izlash kerak. , yangi tilga kirishda u oʻzining baʼzi leksik qoʻshnilarini chetga surib qoʻygan. Yuqoridagi maʼlumotlarda biz qabul qiluvchi tilga xos qoliplarga va uning semantik ehtiyojlariga muvofiqlik muammosining ahamiyatini koʻrsatishga harakat qildik.³