Büyük Tasarım

121
Önümüzde  olası  evrenlerden  oluşan  uçsuz  bucaksız  bir  man­
zara var. Yine de, bir sonraki bölümde göreceğimiz gibi, içinde bi­
zimki  gibi  yaşam olan  evrenler çok  nadir. Biz yaşamın olası  oldu­
ğu bir evrende yaşıyoruz, ama evren azıcık farklı olsaydı bizim gi­
bi  canlılar  varolamazdı.  Böyle  bir  ince  ayardan  ne  anlamalıyız? 
Yoksa  bu  evrenin  iyiliksever  bir  yaratıcı  tarafından  tasarlandığına 
mı kanıt? Ya da bilim başka bir açıklama mı sunuyor bize?

---

---

Görünür mucize
7

---

Ç
inliler Hsia  hanedanlığı sırasında (MÖ yak. 2205-1782) koz­
mik  evrenin  aniden  değiştiğini  anlatır.  Gökyüzünde  on  gü­
neş belirir. Yeryüzündeki insanlar aşırı sıcaklardan çok zarar gö­
rürler ve imparator ünlü bir okçuya bu güneşleri vurmasını emre­
der.  Okçuya  ödül  olarak  ölümsüzlük  hapı  verilir  ama  karısı  hapı 
çalar. Bu suçu yüzünden kadın Ay’a sürgün edilir.
Çinliler  on  güneşli  bir  sistemin  insan  yaşamı  için  uygun  olma­
dığını  düşünmekte  haklıydılar.  Herhalde  kolayca  bronzlaşma  ola­
nağı  sağlardı,  ama  birden  çok  güneşe  sahip  herhangi  bir  güneş 
sisteminde  yaşam  muhtemelen  asla  gelişmezdi.  Bunun  nedenle­
ri  Çin  efsanelerindeki  kavurucu  sıcaklar  kadar  basit  değil.  Aslın­
da  bir  gezegen  birden  çok  yıldızın  etrafında  dönerken  tatminkâr 
bir  sıcaklığa  maruz  kalır,  en  azından  bir  süreliğine.  Ancak  uzun 
süre aynı ısıya maruz kalmak -ki hayatın gelişmesi için bu gerek­
li  görünüyor-  mümkün  olmayacaktır.  Nedenini  anlayabilmek  için 
en  basit  çoklu  yıldız  sistemini  inceleyelim;  ikili  sistem  dediğimiz 
iki  güneşli  sistemi.  Gökyüzündeki  yıldızların  hemen  hemen  yarısı 
böyle  ikili  sistemlerin  üyesi.  Ancak  basit  ikili  sistemler  bile,  aşa­
ğıda  gösterildiği  gibi  belli  türde  kararlı  yörüngeleri  koruyabiliyor­
lar. Bu yörüngelerin her birinde gezegende hayatın sürmesine en­
gel  olacak  kadar  sıcak  veya  soğuk  zamanların  yaşanması  olası. 
Pek çok yıldızdan oluşan kümelerde durum daha da vahim.
Bizim Güneş sistemimiz, onlarsız gelişkin hayat formlarının as­
la  gelişemeyeceği  başka  “şanslı”  özelliklere  sahip.  Örneğin,  New­
ton  yasaları  gezegensel  yörüngenin  daireler  veya  elipsler  (elipsler 
basık dairelerdir, bir ekseni uzun, diğer ekseni kısadır) halinde ol­
masına izin  verir. Bir elipsin basıklık ölçüsü, dışmerkezlik denilen 
sıfır ile bir arasında bir sayı ile tanımlanır. Dışmerkezliğin sıfıra

---

126
İkili yörüngeler 
İkili yıldız sistemlerinin etrafında dönen gezegenlerin hava durumu pek ılımlı 
olmayabilir. Mevsimlerin bazıları yaşama izin vermeyecek kadar sıcak, bazıları da yaşama izin 
vermeyecek kadar soğuk geçebilir.
yakın  olması  figürün  daireye  benzediği  anlamına  gelir,  bire  yakın 
olması  ise  çok  yassı  olduğunu  gösterir.  Gezegenlerin  mükemmel 
daireler  içinde  hareket  etmiyor  oluşları  Kepler’i  üzmüştü,  ama 
Dünya’nın  dışmerkezlik  yüzdesi  sadece  2’dir,  yani  neredeyse  dai­
reseldir. Sonradan anlaşıldığı gibi bu çok büyük bir şanstır.
Mevsimsel  hava  değişikliklerini  belirleyen,  Dünya’nın  dö­
nüş  ekseninin  Güneş’in  etrafındaki  yörüngesine  göre  eğik  ol­
masıdır.  Örneğin  Kuzey  Yarıküre’de  kış  olduğunda  Kuzey  Kutbu 
Güneş’ten  uzağa  doğru  eğiktir.  Aslında  bu  Dünya’nın  Güneş’e  en 
yakın  olduğu  zamandır  ve  uzaklık  91,5  milyon  mildir.  Oysa  tem­
muz ayı başında Dünya Güneş’ten yaklaşık 94,5 milyon mil uzak­
lıktadır;  bu  da  yakınlığın  ısı  üzerindeki  etkisinin  Dünya’nın  eğik­
liğinin  etkisiyle  karşılaştırıldığında  ihmal  edilebilir  düzeyde  oldu­
ğunu  gösterir.  Ancak  yörüngesel  dışmerkezliği  büyük  olan  geze­
genlerde  Güneş’ten  uzaklıktaki  değişiklikler  büyük  rol  oynar.  Ör­
neğin  Merkür’ün  dışmerkezlik  yüzdesi  20’dir  ve  Güneş’e  en  yakın 
geçtiği  zamanlarda  (günberi)  ısısı,  Güneş’ten  en  uzak  olduğu  za­
mana  göre  (günöte)  93.3  santigrat  derece  artar.  Eğer  Dünya’nın 
yörüngesinin  dışmerkezliği  bire  yakın  olsaydı,  Güneş’e  en  yakın 
noktaya  ulaştığında  okyanuslar  kaynar  ve  Güneş’e  en  uzak  nok­
tada ise donardı, dolayısıyla yaz ve kış tatillerimiz pek keyifli

---

127
Dış merkezlik 
Dışmerkezlik bir elipsin bir daireye ne kadar yakın olduğunun ölçüsüdür. Dairesel 
yörüngeler yaşama elverişlidir; fazla uzun yörüngelerde mevsimsel ısı dalgalanmaları 
çok büyük olur.
geçmezdi.  Büyük  yörünge  dışmerkezlikleri  hayatı  desteklemez, 
yani  yörüngesel  dışmerkezliği  sıfıra  yakın  bir  gezegende  yaşadı­
ğımız için şanslıyız.
Ayrıca  Güneşimizin  kütlesiyle  ona  uzaklığımız  arasındaki  iliş­
ki açısından da şanslıyız. Bir yıldızın kütlesi dışarıya verdiği ener­
jinin miktarını belirler. En büyük yıldızların kütlesi bizim Güneşi­
mizden  yüz  kat  daha  fazladır  ve  en  küçüklerinki  ise  yüz  kat  daha 
azdır. Hal böyle olunca, Güneş ile aramızdaki uzaklık sadece yüz­
de  20  oranında  daha  az  veya  daha  çok  olsaydı,  Dünya  bugünkü 
Mars’tan daha soğuk veya bugünkü Venüs’ten daha sıcak olurdu.
Yaygın  olarak,  bilim  insanları  verili  bir  yıldızın  etrafındaki  ya­
şanabilir  bölgeyi,  sıcaklığın  suyun  sıvı  olarak  kalabilmesine  ola­
nak  tanıyacağı  dar  bir  kuşak  olarak  tanımlarlar.  Yaşanabilir  böl­
gelere  bazen  “Goldilocks  Bölgesi”  denir,  çünkü  suyun  ve  dola­
yısıyla  akıllı  yaşamın  varlığı  için  gezegensel  sıcaklık  da  -Goldi­
locks*  için  olduğu  gibi-  “tam  gerektiği  kadar”  olmalıdır.  Bizim 
Güneş  sistemimizin  yaşanabilir  bölgesi,  yukarıdaki  resimde  de 
görebileceğiniz  gibi  oldukça  küçüktür.  Biz  akıllı  yaşam  formları 
olarak şanslıyız çünkü Dünya bu küçük alanda yer alıyor!
Newton,  tuhaf  bir  şekilde  yaşanabilir  olan  Güneş  sistemimizin
* 
Altın Saçlı Kız ve Üç Ayı
 ya da 
Şirin Kız ve Üç Ayı
 isimleriyle bilinen masalın kahramanı küçük kız. (ç.n.)

---