Cəlal Abdullayev
Yüklə 1,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
234 «Azərbaycanın mağdur şair-dramaturqu Hüseyn Cavid» adlı monoqrafik səciyyəli tədqiqatının təhlilində də aydın görünür. Tural Hüseynov bütün tədqiqatı prosesində həm Azərbaycanın mühacirət ədəbiyyatşünasları, həm də sovet cavidşünasları ilə yeri gəldikcə ciddi polemikaya girişir, bu zaman fikir və mülahizələrində, mövqe və münasibətlərində haqlı görünməyə müvəffəq olur. Bu da bəllidir ki, sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında Hüseyn Cavid yaradıcılığının mərhələləri ilə yanaşı, cavidşünaslığın mərhələlərini də müəyyənləşdirmək sahəsində bəzi təşəbbüslər edilmişdir. Lakin bu təşəbbüslərin heç birində Azər- baycan mühacirət ədəbiyyatşünaslığı nəzərə alınma- mışdır. Ona görə də cavidşünaslığa dair mərhə- lələşdirmə təşəbbüslərində nəinki bir yanlışlıq olmuş, hətta ciddi metodoloji qüsurlara da yol verilmişdir. T.Hüseynov monoqrafiyasında cavidşünaslığın mər- hələləşdirilməsinə dair təşəbbüslərdə yol verilmiş yanlışlıqların obyektiv elmi şərhini verməklə yanaşı, bu işdə ilk dəfə olaraq Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatşünaslığının müvafiq materialları ilə sovet dövrü cavidşünaslığını birlikdə götürüb müqayisəli elmi təhlil süzgəcindən keçirmiş, öz düzgün mərhələləşdirmə prinsipi əsasında bu gün ən münasib görünən bölgüsünü müəyyənləşdirmişdir. Bu bölgüyə görə, cavidşünaslığın birinci mərhələsi 1920-1937-ci, ikinci mərhələsi 1956-1990-cı illəri əhatə edir. Azərbaycanın müstəqilliyi dövründə isə üçüncü mərhələ başlanmışdır. T.T.Hüseynovun «Hüseyn Cavid və Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatşünaslığı» 235 adlı monoqrafiyası cavidşünaslığın inkişafının üçüncü mərhələsində yazılıb tamamlanmış dəyərli bir əsərdir. Aktuallığına və elmi yeniliyinə, tədqiqata cəlb edilmiş mənbə və materialların zənginliyinə və əhatəliliyinə, nəzəri və praktik əhəmiyyətinə görə, ümumiyyətlə, bütün komponentləri ilə müasir tələblər səviyyəsində mükəmməl bir elmi tədqiqat işidir; cavidşünaslıqda yeni sözdür. 2004 236 BƏDİİ NƏSRİN POETİK NÜMUNƏLƏRİ Müasir Azərbaycan ədəbiyyatında böyük xid- mətləri olan görkəmli dramaturq və nasir, ssenarist, publisist Sabit Rəhmanın bədii irsi müxtəlif aspektdə elmi-tədqiqat işlərinin aparılmasına zəngin material verməkdədir. Müasir Azərbaycan komediyasından söz düşəndə istər-istəməz Sabit Rəhman yaradıcılığı, xüsusilə onun müasir mövzulu komediyaları xatırla- nır. Ona görə də çox təbii ki, bir sıra ciddi monoqrafik əsərlərdə, dissertasiya işlərində Sabit Rəhman yara- dıcılığı mərkəzi yerlərdən birini tutur. Sabit Rəhman eyni zamanda, gözəl nasir – yığcam məzmuna, mü- kəmməl süjet və kompozisiyaya malik, üslub və prob- lematika cəhətdən bir-birindən fərqlənən roman, po- vest və hekayələr müəllifidir. Onun bədii nəsri haq- qında müxtəlif tədqiqat işlərində, icmal səciyyəli kon- septual məqalələrdə, dərslik, dərs vəsaiti, ədəbiyyat tarixlərində yeri gəldikcə söhbət açılsa da, hələlik sistemli, müstəqil, ayrıca ciddi tədqiqat işinin obyek- tinə çevrilməmişdir. Bu baxımdan, Sürəyya Sultano- vanın «Sabit Rəhmanın bədii nəsri» adlı monoqra- fiyası diqqəti çəkən əsərlərdən biridir. Qeyd etmək lazımdır ki, tədqiqatçı Sabit Rəhma- nın həm konkret bədii nəsrini, həm bu nəsrlə səsləşən Azərbaycan ədəbiyyatının nümunələrini və bu bədii irsin söykəndiyi rus və Avropa ədəbiyyatını, habelə sovet məkanında müasir estetik, tənqidi və ədəbiyyat- şünaslığa dair nəzəri ədəbiyyatı diqqətlə öyrənmiş və ondan yeri gəldikcə yetərincə faydalanmışdır. 237 Əsərin məziyyətlərindən birincisi, tədqiqatçının orijinal, emi-nəzəri yozumları, mülahizələri, araşdır- maları sayıla bilər. Belə ki, tədqiqatçı heç bir avto- ritetin təsiri altına düşmədən mümkün qədər müstəqil təhlillər aparmış, elmi ümumiləşdirmələr yolu ilə get- mişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, ədibin komediya- larındakı tənqidi gülüş onun bütün nəsr əsərlərinə – hekayə, povest və romanlarına da sirayət etdiyindən- dir ki, nəsr əsərlərində də son dərəcə şairanə bir dil, bilavasitə vəziyyətdən, şərait və konkret situasiya- lardan, tipin, obrazın öz təbiətindən doğan bəzən lirik- yumoristik, bəzən satirik yazı tərzi, bədii ifadə oriji- nallığı oxucuları bir ahənrüba kimi özünə cəlb edir. Bu xüsusiyyətləri biz, demək olar ki, yazıçının qələ- mindən çıxan irili- xırdalı bütün nəsr nümunələrində aydın şəkildə görüb müşahidə edə bilərik. Deməli, «gülüş nemətdir, gülüş qüdrətdir» – Mehdi Məm- mədov. Bu baxımdan ədibin həm ilk, həm də sonrakı konkret yaradıcılıq mərhələlərində yazdığı əsərlər fikrimizi əyani şəkildə təsbit edə bilərlər. Onun «Böyük millət məhkəməsi», «Pozğun», «Mir Qasımın macəraları», «Şirin bülbül», «Nikolay taxtdan düşdü», «Dizi yamaqlı», «Qudurğan», «Şlyapa», «Musiqi haqqında hekayə», «Sərhəddə hadisə» və s. bu tərzdə yaradılmış hekayələrdir. «Mirqasımın macəraları» silsiləsinə daxil olan «Kölgələr», «Xəyalplov», «Mirzə Kələntər», «Gizli seçki» hekayələrində satirik və yumoristik gülüş ustası Sabit Rəhmanın istedadının güclü cəhətlərini nümayiş etdirən epizodlar az deyildir. Yüklə 1,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|