Демо Сонэ Плайбажк
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
mənbələrində “Skuthoi” (İskit, Skuz), Hind mənbələrində “Caka”, fars mənbələrində “Saka” adlandırılan Sak (İskit, Skif və s.) Türklərin ana yurdunu bir çox tədqiqatçılar Batı Sibir və Tanrı dağları, bəziləri Dunay və Volqa çayları ətrafı, bəziləri Qara dəniz sahilləri, bəziləri də Orta Asiya və Türküstanla bağlayırlar. Onların fikrincə Sakların ilk boyları eradan əvvəl VIII əsrdə Tanrı dağları, Fərqanə və Kaşğar bölgəsindən qərbə doğru köç etmiş, onların bir qolu Aral gölü və Sayhun çayı (Sır-Dərya) ətrafında yerləşmiş, digər bir qolu Xəzər dənizinin quzeyindən keçərək güney Rusiyaya getmiş, bir qismi də Qara dənizin quzeyinə gələrək bu bölgədə öncədən yaşayan Kimmerləri Qafqazın güneyinə, oradan da Ön Asiyaya doğru köç etməyə məcbur etmiş və bu bölgələrdə yerləşmiş, böyük bir İmperatorluq qurmuş və müxtəlif səbəblərdən bu İmperatorluq dağılmış və Saklar müxtəlif ölkələrə köç etməyə məcbur olmuşlar. Bu fikri qəbul etməyən, Sakların tarixi, dili və ədəbiyyatı haqqında sanballı bir əsər yazan Azərbaycan alimi Bəxtiyar Tuncay özünəqədərki bir çox mənbə və elmi əsərləri saf-çürük edərək belə bir elmi qənaətə gəlmişdir ki: “Bu fikir gerçəyi o zaman əks etdirmiş olardı ki, “Sak” etnoniminə Aşşur- Babil qaynaqlarından daha qədim qaynaqlarda rastlanmış olaydı və həmin qaynaqlarda bu etnik qrupdan başqa ölkənin sakinləri kimi söz açılaydı. Lakin belə mənbələr yoxdur. Saklardan bəhs edən ən qədim qaynaqlar məhz Aşşur- Babil mixi kitabələridir və həmin kitabələr Saklardan məhz Azərbaycan və Ön Asiya sakinləri kimi söz açmaqdadırlar. Orta Asiya Saklarından bəhs edən mənbələrə gəlincə onlar haqqında söz açdığımız kitabələrdən (Assur-Babil mixi yazılarından-A.M.) çox-çox sonrakı əsrlərə aiddirlər. Bu isə o deməkdir ki, mənbələr Sakların Orta Asiyadan Ön Asiya və Azərbaycana gəldiklərini deyil, əksinə Azərbaycandan Orta Asiya istiqamətinə köç etdiklərini təsdiqləyir.. Arxeoloji tapıntılar da eyni şeyi isbat etməkdədir” (Bax: Bəxtiyar Tuncay, göstərilən əsəri, səh.19). Bəzi tədqiqatçılar Heredota istinadən belə bir fikir irəli sürürlər ki, Sakların (İskitlərin, Skiflərin) Azərbaycan və Ön Asiya ərazilərində yaşamalarının başlanğıcı eradan əvvəl XV əsrə aiddir. Eradan əvvəl II minilliyin ortalarında formalaşan Saklar 600-700 ildən, Kimmerlərin tənəzzülü başlayandan sonra özlərinin inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuş və nəhayət eradan əvvəl VII əsrdə Azərbaycan və Ön Asiyada özlərinin dövlətlərini yaratmışlar. Bu müəlliflər öz fikirlərini əsaslandırmaq üçün Heredotun “İskitlərin ilk hökmdarı Tarqıtay dövründən I Daranın onların ölkəsinə hücumuna qədər 1000 (min) il keçmişdir” ifadəsini əsas götürmüş və Sakların Azərbaycan və Ön Asiyada I Daradan min il öncə məskunlaşdığını əsaslandırmağa çalışmışlar.
İstər eradan əvvəl VII-VI əsrlərə aid Assur mənbələrinə, istər eradan əvvəl V əsrdə yaşamış Heredota, istər eradan əvvəl I əsrdə yaşamış Sicilyalı Diadora və istərsə də bir çox müasir tədqiqatçılara görə Saklar ilk öncə Araz çayı sahillərində yaşamış, sonradan Avrasiyanın geniş ərazilərinə yayılmışlar (Bax: Qeredot, İstoriya, Moskva 1985; Aliyev İ., İstoriya Midii, Baku 1960; İsmayıl M., Azərbaycan xalqının yaranması, Bakı 1955; Bəxtiyar Tuncay, göstərilən əsəri və s.) Bu gün belə Azərbaycan ərazisində bu qədim Türk xalqının adını daşıyan onlarla yer adı mövcuddur (Sakkız, Sak dağı, Sakkarsu, Şəki və s.). Azərbaycan və ümumiyyətlə bütün Türk xalqlarının etnogenezisində mühüm rol oynayan Kimmer və Saklarla bağlı toponimik adlara həm Azərbaycan, həm Ön, Orta və Kiçik Asiyada, həm quzey Qafqazda, həm Qara və Azov dənizi, həm Dunay, Dnepr və Don çayları sahillərində rast gəlinir ki, bu da Sak Türklərinin geniş bir əraziyə yayılmalarını göstərir. Tədqiqatçıların fikrincə həm Kutilər, həm Kimmerlər, həm Saklar, həm də Madaylar (Midiyalılar) eyni dildə və ya eyni dilin müxtəlif ləhcə və şivələrində danışan eyni etnosun-Türk etnosunun müxtəlif konkret soy və boyları olmuş, müxtəlif dövrlərdə onlardan hər hansı biri üstün vəziyyətdə olduğu dövrdə həmin qövmün adı digərləri üçün də ümumiləşdirici ad kimi çıxış etmişdir (Seçmələr bizimdir-A.M. Bax: Bəxtiyar Tuncay, göstərilən əsəri, səh. 127, 130). Qədim mənbələrə görə Sakların bir qolu oturaq, digər bir qolu da köçəri həyat sürmüş, həm əkinçilik, bağçılıq, həm də maldarlıq və heyvandarlıqla məşğul olmuşlar. Oturaq Saklardan fərqli olaraq köçəri Saklar əlverişsiz yerlərdə uzun müddət qalmamış, iqlim və mövsümə görə özlərinə yeni-yeni yurdlar aramışlar. Ona görə də oturaq Saklardan fərqli olaraq köçəri Saklarla bağlı hər hansı bir şəhər adına və onlara aid rəsm, heykəl və qabartma kimi sənət əsərlərinə rast gəlinməmişdir. Lakin oturaq Saklardan fərqli olaraq köçəri Saklar bəşəri bir mədəniyyət yaratmışlar. Saklara aid qazıntılar nəticəsində Güney Azərbaycandan Skandinaviyaya, Skandinaviyadan Sakit okean sahillərinə, Şərqi Avropa və Qara dənizin qərb və şimal sahillərindən Çin səddinə qədər yüzlərlə kurqan tapılmışdır ki, bu kurqanlardan tapılan zəngin mədəniyyət nümunələrinin belə bir böyük ərazidə yayılmasına baxmayaraq onların hamısı bir-birinə oxşardır. Bu onunla bağlıdır ki, köçəri Saklar özlərinin yaratdıqları sənət əsərlərinin böyük bir qismini özləri ilə bərabər getdikləri yerlərə aparmışlar. 1.6. Hun Türkləri Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|