Демо Сонэ Плайбажк
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
məmləkət şiə-sünnü və ya şəriət və din oyunundan qurtulmayıb İranın dеmokratikləşməsi qеyri-mümkündür. 2) İran fеdеrativ dövlətə çеvrilə bilər və Günеy Azərbaycan da bu fеdеrasiya subyеktlərindən biri ola bilər. 3) İran konfеdеrativ dövlətə çеvrilə bilər və Günеy Azərbaycan da bu konfеdеrasiya subyеktlərindən biri ola bilər. 4) Günеy Azərbaycan İrandan ayrılıb müstəqil dövlətə çеvrilə bilər və müstəqillik qazandıqdan sonra da a) ya müstəqil dövlət kimi fəaliyyət göstərə və ya; 5) Günеy Azərbaycan Quzеy Azərbaycanla birləşib vahid bir dövlət olar. Günеy Azərbaycanda milli müstəqillik idеyasının hələ yеtişmədiyini dеyənlər Günеy Azərbaycandan, oradakı prosеslərdən xəbəri olmayanlardır. Onlar məsələyə içdən dеyil, dışdan yanaşır, ayrı-ayrı informasiya vasitələrinin dеzinformasiya məlumatlarından istifadə еdərək özləri də bilmədən səhv müddəalar irəli sürürlər. Hətta bunlardan bəziləri İran dеyilən məmləkətdə 1905-1911-ci illər Səttarxan Məşrutə İnqilabını, 1920-ci il Xiyabani hərəkatı ilə nəticələnən Azadıstan dövlətini, 1946-cı il Pişəvərinin rəhbərliyi ilə yaranan Azərbaycan Milli hökumətini sadalaya-sadalaya bеlə bir fikir irəli sürürlər ki, «Milli Azadlıq hərəkatı bir nеçə mərhələdən kеçməlidir». Bu mərhələləri onlar maariflənmə, oyanış, dirçəliş, özünütəsdiqеtmə və istiqlal mərhələlərinə bölürlər və bеlə bir nəticəyə gəlirlər ki, «Günеy Azərbaycandakı soydaşlarımız maariflənmə və oyanış mərhələsini artıq kеçiblər. Onlar özünüdərk prosеsini başa vurmalı, daha sonra istiqlala başlamalıdırlar». Məlumat üçün bildiririk ki, Günеy Azərbaycan Türkləri artıq özünüdərk prosеsini çoxdan başa vurub. Bu gün artıq onlar milli müstəqillik və hətta Bütöv Azərbaycan uğurunda mübarizəyə başlayıblar. Onlar öz müqəddəs Vətənləri olan Azərbaycanın sahibi olana qədər mübarizələrini davam еtdirmək əzmindədirlər.
“Tufan”dan sonra Azərbaycan ərazisində Munna (Manna) ilə yanaşı Kimmer-İskit-Sak padşahlığı da yaranmışdı. Bəzi tədqiqatçılara görə Kimmerlər eradan əvvəl VIII əsrdə Azərbaycan və Ön Asiyada yaşayan yerli (avtoxton) Türk etnosudur. Onların fikrincə, Kimmerlərin Türk olmasını qədim Assur mənbələrində göstərilən Tuşbay, Tuqdamay, Sandakşatru, Sandakur və s. kimi Kimmer hökmdarlarının adları da sübut edir. Tarixi qaynaqlar göstərir ki, Kimmerlər eradan əvvəl 715-ci ildə Araz çayını keçərək Urartu ordularını məğlub etmiş, Urartu ərazilərinin böyük bir qismini zəbt edərək Anadolu ərazisində məskunlaşmışlar. Assur mənbələri Kimmerləri “Qamira” deyə adlandırmış, onlardan Munna (Manna) sakinləri, Homer isə “at südü sağanlar” kimi bəhs etmişlər. Assur mənbələrində həmçinin Kimmerlərin xaqanı Tuqdamma Qutium və Saka ölkəsinin və Sakların hökmdarı kimi təqdim edilmişdi. Qədim Alban tarixçisi Musa Kağankatlının yazdığına görə Kimmerlər Həzrəti Nuhun oğlu Yafəsin oğullarından biri olan Qamərin nəslindəndirlər. Müəllif Qaməri Albaniyanın Yafəsdən sonrakı ikinci böyük Xaqanı hesab edir. (Seçmələr bizimdir-A.M. Bax: Kalankaytuklu M., Alban tarixi, Bakı 1993, səh. 14-15). Qədim Midiyada “Kimirra” şəhəri, güney Anadoluda “Kemerli” və “Qamir”, bu gün belə Qamərin adını daşıyan Quzey Azərbaycanın Zaqatala bölgəsindəki “Qımır” və “Qımırlı”, “Qəmərli və Kəmərli”, Qərbi Azərbaycandakı “Gümrü”, Güney Azərbaycandakı “Kəmər, Komar, Xomarlu, Kəmərabad, Qəmərabad, Kəmərdaran”, Borçalı mahalındakı “Böyük Kəmərli, Kiçik Kəmərli” və s. kimi yer adlarının mövcudluğu və qədim Azərbaycan xalq mahnısı “Qəmərim”də göstərir ki, Kimmer Türkləri məhz qədim Azərbaycanın və Ön Asiyanın avtoxton (yerli) xalqıdır. Eradan əvvəl VIII-V əsrlərə aid mənbələrdə Kimmerlərlə Saklar (İskitlər, Skiflər) və Massagetlər eyniləşdirilmiş, Kimmer və Saklardan Munna (Manna) və Urartunun güney, Massagetlərdən isə Quzey Azərbaycan sakinləri kimi bəhs etmişlər. Və bu eyni etnik qövmlər arasında özlərindən öncəki Türk Kuti və Munna mirası uğrunda amansız qanlı çatışmalar başlamışdı. Eradan əvvəl VII əsrdə Kimmer və Sak Türklərinin bir qismi Güney Azərbaycanda, digər bir qismi də Anadolunun güneyində hakim mövqeyə yüksəlmiş, beləliklə, biri Azərbaycanda-Munnada, digəri Anadoluda-Urartunun güneyində iki mərkəz yaranmışdı ki, Munnanın quzey-batı və batı ərazilərində yaşayanlara İşpakay, Urartunun güneyində olanlara isə Partatua rəhbərlik etmişdir. Sakların böyük başçılarından sayılan İşpakay Assurlarla döyüşlərin birində həlak olmuş, Assurlarla döyüşdən imtina edən Urartunun qonşuluğundakı Partatua isə Assur hökdarı Asarhaddonun qızı ilə evlənərək onun müttəfiqinə çevrilmişdi. Heredot Partatuanı “Prototiy” kimi göstərmiş, bəzi tədqiqatçılar isə səhv olaraq İkinci Böyük Turan İmperatoru Alp Ər Tonqanı-Əfrasiyabı sak hökmdarı Partatua ilə eyniləşdirmişlər. Halbuki İkinci Böyük Turan İmperatorluğunun Xaqanı Alp Ər Tonqa (Oğuz Xaqan, Əfrasiyab) ilə Sak hökmdarı Partatuanı ən azı doqquz min illik bir zaman kəsiyi ayırır. Partatuadan sonra oğlu Madi də Assurlarla ittifaqa sadiq qalmış, Assuriyanın müttəfiqi kimi Kiçik Asiyada hərbi əməliyyatlarda iştirak etmiş, Midiyanın Assuriyaya müdaxiləsinə maneçilik törətmişdi. Nəhayət, eradan əvvəl VII əsrin ortalarında Sak hökmdarı Tuqdamma bütün qohum etnik qövmləri-Kutiləri, Subarları, Turukkuları, Kumenləri, Kimmerləri və Sakları da öz hakmiyyəti altında birləşdirərək Kimmer-İskit-Sak padşahlığını yaratmışdı. Munna və Urartunun güneyindəki hər iki mərkəzi birləşdirib Sak və Kuti ölkəsinin hökmdarı rütbəsini qazanan Tuqdamma Assur hökmdarı məşhur Aşşurbanipalla (e.ə. 668-626) müqavilə bağlamış, sonralar Kiçik Asiya döyüşlərinin birində həlak olmuşdu. Heredot Tuqdammanı “Liqdames”, Dyakonov “Duqdamis”, bəzi tədqiqatçılar isə “Toxtamış” kimi göstərmişlər (Bax: Qeredot, İstoriya, Moskva 1985; Dyakonov, İ. M., İstoriya Midii ot drevneyşix vremyon do konça IV v. do n.e., M,-L., 1956; Qeybullayev, Q.A., K etnoqenezu azerbaydjantsev, Baku 1989 və s.). Güney Azərbaycanın qərbində və Anadolunun güneyində yaranan Kimmer-İskit-Sak padşahlığı Quzey Azərbaycanın da müəyyən bir hissəsini öz hakimiyyəti altında birləşdirərək hər iki Azərbaycanı özündə əks etdirən bir dövlət meydana gətirmişdi. Lakin eradan əvvəl VI əsrin əvvəllərində yaranan güclü Midiya dövləti ilə rəqabət apara bilməyən Kimmer-İskit-Sak padşahlığı tənəzzülə uğramış və Saklar Azərbaycan və Ön Asiyadan dünyanın müxtəlif yerlərinə köç edərək ayrı-ayrı yerlərdə müxtəlif dövlət və hətta İmperatorluq qurmuşlar. (Kimmer-İskit-Sak padşahlığı haqqında daha geniş məlumat üçün bax: Azərbaycan tarixi, Bakı 1994, səh. 102-105; İsmayıl Məmmədov, Azərbaycan tarixi, Bakı 2005, səh 30-32; Yunus Oğuz, Qədim Anadolu və Azərbaycan Türkləri, Bakı 2002, səh. 45-55; Bəxtiyar Tuncay, Sakların tarixi, dili və ədəbiyyatı, Bakı 2009 və s.). Azərbaycan, Ön və Kiçik Asiyadan çıxaraq bir çox bölgələrə yürüşlər edən, həyatları atlı arabalar üzərində keçən, “bütün Asiya üzərində öz hakimiyyətlərini bərqərar edən Saklar” (Aliyev K., Antiçnıye istoçniki po istorii Azerbaydjana, Baku 1987, səh. 14) Avrasiya çöllərinə və Altaylara qədər yayılmışdılar. Qədim Assur mənbələrində “Aşquzay” (Aşquzlar), Babil mənbələrində “İşquzay” (İşquzlar), qədim Yəhudi mənbələrində “Aşquz”, qədim Yunan
Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|