89
uĢaqlarla loqopedik iĢ təcrübəsində (Ġ.Q.Viqotskaya, E.Ġ.Polinqer,
Ġ.P.Uspenskaya) oyunlar, oyun priyomları loqopedik təsirin
mərhələlərinə uyğun zəiflədici çalıĢmaların keçirilməsində istifadə
edilir. Məsələn: nisbi susma rejimi; düzgün nitq tələffüzünün tərbiyəsi;
qısa
ibarələrlə
danıĢma;
geniĢ
cümlələrin
fəallaĢdırılması;
səhnələĢdirilmə; sərbəst nitq ünsiyyəti.
Beləliklə də, məktəbəqədər yaĢ dövründə uĢaqlarda kəkələmənin
aradan qaldırılması üçün loqopedik iĢ zamanı istifadə edilən
təkmilləĢmiĢ metodikalar XX əsrin 80-ci illərində qavranmıĢdır.
Loqopedik məĢğələlərdə nitq material məktəbəqədər yaĢlı uĢaqlar
tərəfindən nitqin mərhələlərlə tərbiyəsi Ģəraitində mənimsənilir: birgə
tələffüzdən tanıĢ Ģəkillərin təsviri, eĢidilmiĢlərin nəql olunması, Ģəkil
üzrə sual-cavablar, uĢağın öz həyatından epizodların danıĢdırılmasına
qədər müstəqil nitqin inkiĢaf etdirilməsi.
Sözsüz, loqopedik təcrübə zamanı hər bir loqopedin öz iĢini
yaradıcı qurmağa hüququ var və o bunu etməlidir. Kəkələyən uĢaqların
kontingentindən və onların fərdi psixoloji xüsusiyyətlərindən asılı
olaraq məlum olan metodikalardan istifadə edərkən o buna yaradıcı
yanaĢmalıdır.
Kəkələyən uĢaqlara göstərilən loqopedik təsir metodları «UĢaq
bağçasında uĢaqların təlim və tərbiyə proqramı»na uyğun Ģəkildə
iĢlənilib hazırlanmıĢdır. Bu proqram istər kütləvi uĢaq bağçalarında nitq
qrupları üçün əsas sənəd olub uĢaqlarla aparılan bütün iĢlər ona
uyğunlaĢdırılmalıdır. «UĢaq bağçasında uĢaqların təlim və tərbiyəsi»
proqramı çərçivəsində qurulmuĢ metodlar kəkələyən uĢağa düzgün nitq
vərdiĢlərini aĢılamağa, proqrama uyğun bilik, bacarıqlar qazanılmağa,
kəkələyən uĢağın sosial adaptasiyasını təĢkil etməyə kömək edir.
Xüsusi körpələr evi və uĢaq bağçalarında kəkələyən uĢaqların
nitqinin sağlamlaĢdırmaq tədbirlərindən biri ətrafdakıların, yəni
müəssisə heyətinin düzgün nitq Ģəraitidir. Müəssisənin sakit abu-havası,
uĢaqlara sakit və mehriban münasibət, ümumi fiziki sağlamlaĢdırma ilə
loqoped bacarıqlı iĢi, gün rejiminin dəqiq yerinə yetirilməsi onlara
müsbət təsir göstərir. Demək lazımdır ki, kəkələyən kiçik yaĢlı
uĢaqlarda qüsurun aradan qaldırılması valideyn və tərbiyəçilərin
loqopedin rəhbərliyi altında gördükləri iĢin səmərəliliyindən çox asılıdır.
Kəkələyən uĢaqlar çılğın və çox mütəhərrik olduqlarından çox zaman
valideynlər onların günorta yuxusunu təĢkil edə bilmirlər. Yadda
saxlamaq lazımdır ki, kəkələyən kiçik yaĢlı uĢaq üçün axĢam yuxusu
mütləq 10-11 saat, günorta yuxusu isə 2 saat olmalıdır. Bu anlarda sinir
90
sistemini möhkəmləndirən və onları məĢğələlərdə fəal iĢtiraka
hazırlayan amildir. MəĢğələlərdə loqopedin rəhbərliyi ilə uĢaqlar
fasiləsiz və dili dolaĢmadan danıĢırlar. Bu vərdiĢin möhkəmləndirilməsi
və bütün qalan saatlarla mühafizə edilməsi üçün valideyn və tərbiyəçilər
çox diqqətli olmalıdır. Onlar (valideyn və tərbiyəçilər) uĢağın nitqi
üzərində
həmiĢə
iĢləməli,
uĢaqların
bütün
danıĢıqlarını
məhdudlaĢdırmamalı, onlara sual verməməli, səhv nitqi kəkələməklə
danıĢmağa baĢlarsa, o dəqiqə ona kbmək etmək, onun əvəzində söz və
ifadələri demək lazımdır.
UĢaq bağçasında və evdə ilk aylarda «susmaq rejimi»nə riayət
etmək kiçik yaĢlı uĢaqlar üçün çox çətin olur. Bu hamı tərəfindən qəbul
edilmiĢ termin Ģərti xarakter daĢıyaraq, uĢaqların tam susmasına iĢarə
etmir. «Susmaq rejimi»ndə uĢağa çox az danıĢmaq və danıĢarkən
pıçıltıdan istifadə etməyə icazə verilir. Bunun nəticəsində də, loqopedik
məĢğələlərdə düzgün danıĢmaq vərdiĢinin formalaĢması, evdə isə
«susmaq rejimi» proseslərində nitq aktının baĢ verməsinin təsiri ilə
normal nitqə davamlı refleks yaranır. UĢağın iĢtirak etdiyi yerdə onun
kəkələməsi haqqında danıĢmaq və ya onun qüsurunu baĢqalarına
nümayiĢ etdirmək qəti qadağandır. Valideynlər, yaxın adamlar,
tərbiyəçilər və loqoped öz Ģəxsi nitqi ilə uĢaqlar üçün nümunə olmalı,
onlarda sakit, düzgün, rəvan danıĢmaq bacarığı öyrədilməlidir. Evdə
hökmən uĢaq üçün sakit Ģərait yaradılmalı, onları qıcıqlandıran,
əsəbiləĢdirən və həyəcanlandıran amillər aradan qaldırılmalıdır. Bütün il
boyu uĢağın yanında qonaq qəbul etmək və ya onunla qonaq getmək
olmaz. Bu məktəbəqədər yaĢlı uĢağı həyəcanlandırıb düzgün olmayan
nitqə təhrik edə bilər. UĢaqlarda kəkələməni aradan qaldırdıqdan sonra
yaxĢı olar ki, onunla bir neçə ay müddətinə Ģəhərdən çıxıb sakit yerə
gedilsin. Belə uĢaq vaxtının çox böyük hissəsini onunla mehriban, sakit
və təmkinli olan yaxın adamların biri ilə keçirməlidir. YaxĢı olar ki, bu
zaman uĢaq özündən kiçik olan uĢaqla yoldaĢlıq etsin. UĢağı günəĢ
altında çox saxlamaq, həyəcanlandırıcı oyunlarda iĢtirak etməsinə yol
vermək olmaz. Məktəbəqədər yaĢlı uĢaqlarda kəkələmənin aradan
qaldırılması iĢi onun profilaktikası ilə sıx bağlıdır. UĢaqları
kəkələmədən qorumaq üçün böyüklərin, valideyn, ailə, körpələr evi və
bağçalarda məqsədyönlü profilaktika iĢi təĢkil edilməlidir. Körpənin lap
erkən
yaĢlarından
nitqinin
inkiĢafı
yaĢlıların
nitqini
fəal
yamsılamasından meydana gəlir. Lakin bunu da nəzərə almaq lazımdır
ki, yamsılama nitqin inkiĢafında ən böyük amil olmaqla bərabər, həm də
ən böyük təhlükədir. Belə ki, körpənin nitqinin formalaĢması və
Dostları ilə paylaş: |