~ 42 ~
Unun minerallığının əsas (arbitraj) təyini metodu sürətləndirici
tətbiq etmədən un nümunəsinin külə çevrilməsidir.
1.10.7. Buğda ununda kleykovinanın təyini
Kleykovina. Xəmiri su ilə ehtiyatla yuduqda nişasta, sellüloza
və digər asan həll olan maddələr yuyulduqdan sonra, yerdə qalan
sıx rezinəbənzər kütlə-klekovina adlanır.
İlk dəfə İtaliya alimi Bekkari tərəfindən 1745-ci ildə kəşf olun-
muşdur. Əvvəllər belə güman olunurdu ki, kleykovina yalnız buğ-
da unundan alınır. Lakin sonrakı tədqiqatlar göstərdi ki, digər ta-
xıl bitkiləri (mədəni və yabanı) də kleykovinaya malikdir.
Xəmirinin yuyulmasından alınan kütlə, nəm kleykovina adla-
nır. Onun tərkibində 70% su olur. Kleykovinanın quru maddələri-
nin 82-85%-i qliadin və qlütenin zülallarından ibarət olub, onların
bir-birinə nisbəti vahidə yaxındır. Kleykovinanın digər tərkib his-
sələri (nişasta, yağ, şəkər,
selluloza, mineral birləşmələr),
zulallar-
la sorbsiya qüvvəsi ilə saxlanır. Buğda dənində nəm kleykovina-
nın miqdarı 20-45% arasında dəyişir. Kleykovinanın miqdarına
görə buğda dənlərini dörd qrupa bölürlər:
1) yüksək (30%-dən çox);
2) orta (26-30%);
3) orta miqdardan az (20-25%);
4) az miqdarda (20%-dən az) kleykovinaya malik olanlar.
Sortuna görə üyünən buğda dənində ən azı 25%, kəpəkli üyün-
mədə 20% kleykovina olmalıdır.
Kleykovinanın keyfiyyəti, onun fiziki xassələri (elastikliyi,
uzanma qabiliyyəti) və şişməsi ilə müəyyən olunur.
Elastiklik-kleykovinaya təzyiq etdikdə, onun ilkin vəziyyətinə
qayıtması xüsusiyyətidir. Bu xassə, xüsusi cihazlarla və ya
orqanoleptiki yolla təyin olunur. İkinci halda elastiklik təyin
olunarkən, şar formasına salınmış kleykovinaya təzyiq edilir.
Təzyiq götürüldükdə, kleykovina dərhal ilk vəziyyətini bərpa
edərsə - yaxşı elastik, bərpa etməzsə – qeyri-kafi elastik
adlandırılır.
Kleykovinanı, 10 saniyə müddətində qırılanadək uzununa