Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Şəkil 9
Şəkil 9-da isə məhsul vahidinə çəkilən orta (AC) və son (MC) istehsal xərclərinin əyrilərinin dəyişilməsini görürük. Yeni texnoloji üstünlüklərin tətbiqindən sonra, orta (AC) istehsal xərclərinin minimuma endirilməsi isə son xərcin üst- üstə düşdüyü «E» nöqtəsi xərclərin tarazlığım əks etdirir. Təsvirdə orta xərc və son xərc əyrilərinin müxtəlif istiqamətdə dəyişməsi və müəyyən hərəkətdən sonra üst-üstə düşməsi ETT nailiyyətlərinin istehsala tətbiq olunmasının bir neçə mərhələdən keçməsi ilə əlaqədardır. Bəlli olmalıdır ki, ETT-nin tətbiqi vaxt baxımından birdən-birə məhsul veriminin artımına təsir göstərə bilməz. Bu da yeniliklərin tətbiqinin mərhələli xarakteri ilə əlaqədardır. Hər yeni texnikanın tətbiqi bir neçə mərhələdən keçir: • ideya mərhələsindən; • elmi-tədqiqat mərhələsindən; • layihələşdirmə mərhələsindən; • texniki mənimsənilmə mərhələsindən; 253 • istehsal mərhələsindən; • tətbiq olunma mərhələsindən; • köhnəlmə mərhələsindən; • sıradan çıxma mərhələsindən. Funksional asılılığa malik olan bu mərhələlər hər bir obyektin fəaliyyətində ardıcıllığı əsaslandırmaqla hər dəfə yeni obyektin işə salınmasına səbəb olur. Lakin hər bir yeni obyektdə müəyyən müddətdən sonra, bir neçə ay və ya il ərzində fəaliyyətə başlayır. Qeyd etməliyik ki, istehsal təyinatlı qabaqcıl texnikanın tətbiqi nisbətən sürətlə həyata keçirilir. İstehsalın və əməyin təşkilinin təkmilləşdirilməsinə gəldikdə, bu proses, itkilərin azaldılması hesabına xərclərə qənaətin olunmasında, əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsində, məhsul vahidinə sərf olunan əmək məsrəflərinə qənaətin olunmasında əks olunur. Müasir şəraitdə iqtisadi inkişafda ictimai əməyə qənaət müqabilində canlı əməyə olunan qənaət daha həlledici rol oynayır. Bunu istehsal funksiyasının iqtisadi artımdakı oynadığı roldan görmək olar. Hazırda istehsalın və əməyin təkmilləşdirilməsi, dünya təcrübəsində geniş tətbiq olunan amerikan və yapon yollarından ibarətdir. Burada əsas diqqət yetirilir: • istehsalın maddi-texniki təchizat sisteminin çoxnövlülüyünün tətbiq olunmasına; • təchizat sisteminin iqtisadi stimullaşdırılmasına; • istehsalın və əməyin idarə olunmasında yeniləşdirilmə amilinə üstünlüyün verilməsinə. İqtisadi sferada istehsal xərclərinin azaldılmasında, həmçinin ETT nailiyyətlərinin həyata keçirilməsində, dövlət standartlaşma proqramlarına əməl olunmasında dövlət tənzimlənməsinin əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Təkcə 2008-ci ildən başlayaraq dünya maliyyə böhranından sonra, dünya bazarında neftin qiymətinin kəskin şəkildə aşağı düşməsi, istər iri, istər kiçik biznes sferasında istehsal xərclərinin artımını, yalnız dövlət kompensasiyaedici proqramı ilə iqtisadi inkişafın zəruri səviyyəsini qoruya bilər. Eyni zamanda döv- 254 ləlin sərəncamında olan təbii inhisar sahəli yanacaq-enerji kompleksinin resursların istifadəsində də dövlət müdaxiləsi, xərc qənaətedid meylini qoruya bilər. Bu da firmaların milli mənafeyi qoruyan rəqabət qabiliyyətli məhsul istehsalına təkan verər. İstehsal xərcini azaltmadan, bütün resurslara qənaət etmədən nə istehsal imkanlarını genişləndirmək olar, nə də istehsalın idarə olunmasım təkmilləşdirmək olar. 255 |