Dərs vəsaiti «İqtisadi nozəriyyə» ‘ənninin «Mikroiqlisad»
Yüklə 2,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
| transaksion
xərcləri formasında özünü əks etdirir. Bu barədə də sonrakı fəsillərdə ətraflı izahat verilməsinə baxmayaraq transaksion xərclər haqqında onu qeyd etmək olar ki, onun tərkibinə daxildir: « informasiyanın əldə olunması və hazırlanması ilə əldə olunan xərclər; ® danışıqların aparılması və qərarların qəbul olunması ilə bağlı xərclər; • nəzarət xərcləri; • müqavilələrin hüquqi müdafiəsi ilə əlaqədar olan xərclər. İnzibati-amirlik sistemində isə iqtisadi fəaliyyət ilə bağlı məsrəflər inzibati xərclər kimi özünü əks etdirir. İnzibati xərclər hər şeydən əvvəl inzibati idarə heyətinin saxlanması ilə əlaqədar olsa da onun da tərkibinə bir sıra xərclər daxildir: ® informasiya təminatı ilə bağlı xərclər; ® inzibati qərarların hazırlanması ilə bağlı xərclər; ® qərarların icra olunması ilə bağlı çəkilən xərclər. Transaksion və inzibati xərclərin səviyyəsini müqayisə etməklə konkret sistem daxilində onların həddini müəyyənləşdirmək mümkündür. Belə ki, bazar sistemində iqtisadi proseslərin əlaqələndirilməsi ilə bağlı xərclərin qənaət yolu ilə minimuma endirilməsi mümkündürsə, lakin inzibati sistemdə belə xərclərin azaldılması qeyri-mümkündür. Keçid iqtisadiyyatı sisteminin mövcud olmasının bir xüsusiyyəti iqtisadi subyektlərin fəaliyyəti ilə bağlı inzibati və transaksion xərclərinin qalması ilə əlaqədardır. Bu sistem daxilində iqtisadi subyektlərin davranışında iqtisadi müstəqilliyin və sərbəstliyin həyata keçirilməsi hər bir subyektin fərdi seçim əsasında müvafiq qazancın əldə olunması imka- 45 ninin yaradılması və onun təminat mexanizminin qorunması xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Mikroiqtisadi səviyyədə iqtisadi subyektlərin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi hər şeydən əvvəl onların qənaətli əlaqələrinin həyata keçirilməsi ilə mümkündür. Bazar şəraitində iqtisadi subyektlərin əlaqələndirilməsini resursların, məhsulların və gəlirlərin dövranının modeli vasitəsi ilə təhlil etmək olar (model 1). Resursların, məhsulların və gəlirlərin dövranına diqqət yetirdikdə aydın olur ki, iqtisadiyyat əsasən iki sektora ayrılır: • ev təsərrüfatına, öz istehlakçılarını ödəmək üçün satdıqları, əmək, sahibkarlıq qabiliyyəti, kapital və torpaq resursları müqabilində əldə etdikləri gəlirərlə firmalardan əmtəə və xidmətləri alanlara; • firmalara, əmtəə və xidmətlərin satışından əldə etdikləri pullardan, ev təsərrüfatından resursların alınması üçün istifadə edənlərə; Resurslar bazarı, istehlak nemətləri bazarı, ev təsərrüfatı və firmalar arasında baş verən qarşılıqlı əlaqə və asılılıqlar, dəyişikliklər, müxtəlifliklər və müvafiq qazanc naminə seçim etmək məkanı bütövlükdə bazar sistemini əhatə edir. Belə şəraitdə ev təsərrüfatları nə istehlak etmək naminə nə istehsal etmək qərarına gəlirlər. Bu qərarın qəbul edilməsi firmaların əməli fəaliyyətinin əsasını təşkil edir. Firmalar bu əsasdan öz məhdud resurslarından daha səmərəli istifadə etmək qərarına gəlirlər. 46 |