.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------161------------------------------------
proseslərinin modelləşdirilməsinin bütün problematikası
necə olur-olsun yaradıcılıq məsələlərinin həllinin evristik
axtarışı ilə bağlıdır. Bu sinif məsələlərin həlli üçün EHM-də
informasiyanın simvol emalı (təhlili) və külli miqdarda
variantların saf-çürük edilməsi xarakterikdir.
Seçmə alqoritmlərinin tərtibi zamanı kombinator
partlayışın qarşısını almaq və seçmə əməliyyatlarının
sayını ixtisar etmək üçün müxtəlif təbiətli evristik “tapıntı-
lar”dan istifadə edilir. Evristik qaydaların tərkibi və
uğurluluğu predmet oblastı ilə müəyyən edilir. Buna görə
Nyüel, Şou və Saymon tərəfindən təklif edilmiş evristik
proqramlaşdırma
prinsipləri
özünü
tam
şəkildə
doğrultmadı.
Süni intellekt üzrə bütövlükdə və o cümlədən,
yaradıcılıq proseslərinin modelləşdirilməsi üzrə olan işlər
üçün maşın proqramları yazılarkən evristik metod və
qaydalardan istifadə edilməsi tipik məqam kimi ortaya
çıxır. Lakin bu, bir sıra başqa məsələlər (məsələn,
əməliyyatların tədqiqi, cədvəllər nəzəriyyəsi və ya
kommivoyajör haqqında klassik məsələlər) üçün də
xarakterik məqamdır. Çünki bu məsələlər də kombinator
məsələləridir və evristik qaydalar tətbiq edilmədən həll
edilə bilmir.
Təfəkkürün semantik modelinin mahiyyəti isə ondan
ibarətdir ki, burada fərz edilir ki, hər cür yaradıcılıq
prosesi
başlanğıc
və
məqsəd
situasiyalarının
strukturlaşdırılmış əlaqələndirilməsidir. Başlanğıc və
məqsəd situasiyalarının əlaqələndirilməsi dedikdə,
məsələnin həllinin axtarılan yolunun yerləşdiyi labirint
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------162------------------------------------
əvvəlcədən məlum olmur, məsələnin həlli gedişində
yaradılır.
Təfəkkürün semantik modeli məntiqi-linqvistik
modelləşdirmə və situasion idarəetmə ilə birbaşa bağlıdır.
İstənilən predmet oblastında müşahidə edilən
situasiyaların böyük əksəriyyəti müəyyən miqdar
invariantlara malik olur ki, bu strukturları da az-çox
dəyişikliklərlə bir oblastdan digərinə köçürmək mümkün
olur. Bunu, yəni, invariantlığı və köçürülə bilən strukturları
dəniz limanının, hava yollarının, küçə kəsişmələrinin idarə
edilməsi, istehsalın operativ idarə edilməsi və s. kimi
müxtəlif obyektlərin dispetçer idarə edilməsi üzrə təcrübi
olaraq D.A.Pospelov, musiqi əsərlərinin təhlili zamanı R.X.
Zaripov, bundan xeyli əvvəl isə sehirli nağılların
struktururnun təhlili zamanı V.Propp təyin etmişdir.
Zaripov Ravil Hammatoviç 20 iyun 1954-cü ildə
Başkir Muxtar Respublikasının Bakalin rayonunun Novo
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------163------------------------------------
-Tumyuk kəndində anadan olmuşdur. Kazan aviasiya
institutunu bitirmişdir. Alman dilində müstəqil danışır.
Müxtəlif vəzifələrdə işləmişdir. 2015-ci ildən Tatarstan
Respublikası prezidendinin koməklçisidir. Texnika
elmləri namizədidir. Rusiya Federasiyasının Texnologiya
Elmləri Akademiyasının müxbir üzvüdür. Dövlət
səviyyəli müxtəlif orden və medallar ilə təltif edilmişdir.
Vladimir (Qerman Voldemar) Yakovlevic Propp
(1895-1970) – rus və sovet alimi, filoloq-folklorçu. Bir
alim kimi dünya elmində tanınmış, folklorçuluqda
istifadə olunan müqayisəli-tipoloji metodun yaradıcısıdır,
müasir mətn nəzəriyyəsinin banilərindən biridir. Müasir
strukturçular onu öz sələfləri hesab edirlər. Alimin ən
məşhur elmi işi “Morfologiya nağılları” əsərədir. Propp
narrativin struktur-tipoloji öyrənilməsinin əsasını
.
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR
---------------------------------164------------------------------------
qoymuşdur (narrativ ingiliscə və fransızça narrative
sözündəndir, oxucuya və ya dinləyiciyə sozlər və ya
rollar ardıcıllığı ilə təqdim edilən, bir-biri ilə qarşılıqlı
əlaqəsi olan hadisələrin izah olunması anlamını verir).
Proppun araşdırdığı elmi işlər mifoloji, folklor, bədii
mətnlərin struktur baxımdan inkişafına böyük təsir
göstərmişdir. Alimin diqqəti çəkən digər elmi işi
“Rusların
aqrar
bayramları”
monoqrafiyqasıdır.
Monoqrafiyada slavyanların çoxlu sayda bayramlarının
və etqadlarının xarakteri araşdırılmış, tutarlı səviyyədə
oxucuya təqdim olunmuşdur.
Mətnlərin təhlili və avtomatik tərcümə zamanı,
ümumi halda, ayrı-ayrı cümlələrin morfologiyasının,
sintaksisinin,
semantikasının
və
praqmatikasının
formallaşdırılması problemlərini həll etmək lazım gəlir.
Morfologiya və sintaksisin formallaşdırılmasının kifayət
qədər ciddi səviyyədə olduğunu söyləmək mümkündür. O
ki, qaldı, semantikaya, yalnız səthi-semantik təhlil barədə
danışmaq olar. Praqmatika isə ən zəif formallaşdırılmış
komponentdir. Buna baxmayaraq, əldə edilmiş formal-
laşdırma səviyyəsində olan dil modeli imkan verir ki,
cümlənin mənasını kompüter “anlasın”, kifayət qədər
yüksək keyfiyyətli avtomatik söz tərcüməsi etmək və
səmərəli sual-cavab sistemləri yaratmaq mümkün olsun.
Dil modelinin sonrakı təkmilləşdirilməsi cümlələrin
məna dərinliyinin üzə çıxarılması, ayrı-ayrı cümlələrin
təhlilindən mətnlərin təhlilinə keçilməsi, nəinki təkcə sual-
cavab və
avtomatik tərcümə
sistemlərinin
təkmilləşdirilməsi üçün, həm də əsas etibarı ilə, mətnlərin
Dostları ilə paylaş: |