Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov
- Ekoloji təhlükəsizlik
T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 117 İstilik keçiriciliyi bilavasitə bir-birinə toxunan mikrohissəciklərin (atom, molekul və ya elektronların) nizamsız hərəkətinin (istilik) nəticəsində istiliyin köçürülməsidir. Konveksiya – qaz və mayelərin makroskopik həcmdə hərəkətinin və qarışmasının təsirindən istiliyin ötürülməsidir. İstilik şüalanması – şüalanan cismin atom və molekulalarının istilik hərəkəti ilə əlaqəli olan müxtəlif dalğa uzunluqlu elektromaqnit rəqslərinin yayılmasıdır. Real şəraitdə istilik göstərilən üsullardan biri ilə deyil, kombinə edilmiş şəkildə ötürülür. İstehsalat binalarında müxtəlif mənbələrdən daxil olan istilik ondakı havanın temperaturuna təsir edir. Böyük istilik ayrılmaları olan istehsalat binalarında istiliyin 2/3 hissəsi şüalanmanın təsirinə, yerdə qalan başqa bütün istilik isə konveksiyanın payına düşür. İstilik ötürmənin fasiləsiz prosesində konveksiya ilə ətraf havaya verilən istiliyin miqdarı (Q k , Vt) Nyutonun istilik ötürmə qanununa əsasən aşağıdakı kimi yazıla bilər: ) ( h k t t S Q (6.2) burada α – konveksiya əmsalı, Vt/m 2 ; S – istilik ötürmə sahəsi, m 2 ; t – mənbənin temperaturu, C ; t h – ətraf havanın temperaturudur, C. İstehsalat şəraitində istilik şüalanmasının mənbəyi əridilmiş və ya qızmış metal, açıq alov, avadanlıqların qızmış səthləridir. Şüalanma vasitəsilə daha çox qızmış T 1 K temperaturlu bərk cisimdən daha az qızmış T 2 K temperaturlu cismə ötürülən istiliyin miqdarı (Q m ,C) aşağıdakı tənlik ilə müəyyən edilir: 4 2 4 1 2 1 100 100 T T S C Q m (6.3) burada S – şüalanma səthi, m 2 ; τ – zaman, san; C 1-2 – qarşılıqlı şüalanma əmsalı, Vt/m 2 ∙K 4 ; Θ – orta bucaq əmsalıdır, istilik mübadiləsində iştirak edən səthlərin forma və ölçüləri, onların Ekoloji təhlükəsizlik 118 qarşılıqlı yerləşməsi və aralarındakı məsafədən asılı olaraq müəyyən edilir. İnsan əmək prosesində daim olaraq ətraf mühit ilə istilik mübadiləsi vəziyyətində olur. İnsan orqanizmində fizioloji proseslərin normal surətdə getməsi üçün onun daxili orqanlarının temperaturunun sabit saxlanılması tələb olunur (36,6 C). İnsan orqanizminin temperaturunun sabit saxlanılmasına termotənzimləmə deyilir. Termotənzimləmə həyat fəaliyyəti prosesində orqanizmin ətraf mühitə ayırdığı istiliyin ötürülməsi ilə əldə olunur. İnsan orqanizmindən ayrılan istilik miqdarı onun fiziki gərginlik vəziyyətindən və istehsalat binasındakı mikroiqlimin parametrlərindən asılıdır və sakitlik vəziyyətində 85 Vt-a, ağır fiziki işdə 500 Vt-a çata bilər. İnsan orqanizmindən ətraf mühitə istilik ötürülməsi aşağıdakı yollarla gedir: paltar vasitəsilə istiliyin ötürülməsi nəticəsində (Q T ); bədənin konveksiyası (Q K ); ətraf səthlərə şüalanma ilə (Q S ); dəri səthindən nəmliyin buxarlanması (Q Bux ); həmçinin, nəfəs verilən havanın qızması ilə (Q H ), yəni Q üm . H Bux S K T Q Q Q Q Q (6.4) Təqdim olunmuş tənlik istilik balansı tənliyi adlanır. Adları çəkilən istiliyin ötürülməsi sabit deyil və istehsalat binasının mikroiqlim parametrlərindən, həmçinin insanı əhatə edən səthlərin temperaturundan asılıdır (divarlar, tavan, avadanlıq və s.). Əgər bu səthlərin temperaturu insan bədəninin temperaturundan aşağıdırsa, istilik mübadiləsi şüalanma yolu ilə insan orqanizmindən soyuq səthlərə istiqamətlənir, əks təqdirdə istilik mübadiləsi əks istiqamətdə qızmış səthlərdən insana yönəlir. Konveksiya istilik ötürməsi iş binasındakı havanın temperaturundan və onun hərəkət sürətindən, həmçinin buxarlanma ilə istiliyin ötürülməsindən – nisbi rütubətlikdən və havanın hərəkət sürətindən asılıdır. İstiliyin insan orqanizmindən T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 119 ötürülməsi prosesində əsas pay (ümumi istiliyin təqribən 90%-i) şüalanmaya, konveksiyaya və buxarlanmaya düşür. İnsanın normal istilik əhvalının istənilən kateqoriyalı ağır işlərin yerinə yetirilməsi vaxtı tənliyi yuxarıda göstərilmiş istilik balansının gözlənilməsində əldə edilir. Mikroiqlimin əsas parametrlərinin istiliyin insan orqanizmindən ətraf mühitə ötürülməsinə necə təsir etməsini nəzərdən keçirək. Ətraf mühitin temperaturunun insan orqanizminə təsiri ilk növbədə dərinin qandaşıyıcı damarlarının daralmasından və genişlənməsindən asılıdır. Havanın aşağı temperaturunun təsirindən qandaşıyıcı damarlar daralır, nəticədə bədənin səthində qan dövranı zəifləyir, konveksiya və şüalanma hesabına bədən səthinin istilik ötürməsi aşağı düşür. Ətraf havanın yüksək temperaturlarında bunun əksi müşahidə olunur: dərinin genişlənmiş qandaşıyıcı damarları və qan dövranının artması nəticəsində ətraf mühitə istiliyin ötürülməsi artır. Dəri səthinin nəmliyinin azalması ilə əlaqədar olaraq, yüksək rütubətlik (φ > 85%) insan orqanizmi və xarici mühit arasındakı istilik mübadiləsini çətinləşdirir, alçaq rütubətlik isə (φ < 20%) nəfəs yollarının selikli qişasının qurumasına səbəb olur. İstehsalat binasında havanın hərəkəti insan bədəni və xarici mühit arasındakı istilik mübadiləsini yaxşılaşdırır, lakin havanın yüksək sürəti (yel) soyuqdəymə xəstəliklərinin yaranma ehtimalına səbəb olur. Mikroiqlimin normal parametrlərindən daimi kənara çıxmalar insan orqanizminin həddən artıq qızmasına və ya həddən artıq soyumasına səbəb olur və nəticədə neqativ fəsadlar yaranır: Həddən artıq qızmada – çoxlu tər axmasına, nəbzin və nəfəs almanın artmasına, kəskin zəifləməyə, baş gicəlləməyə, qıc olmaların yaranmasına, ağır hallarda – istilik zərbəsinin alınmasına səbəb olur. Həddən artıq soyuma nəticəsində soyuqdəyməyə, oynaqların, əzələlərin xroniki xəstəliklərinə və s. səbəb olur. Yuxarıda sadalanan neqativ fəsadların aradan qaldırılması üçün istehsalat binalarında mikroiqlimin parametrlərini düzgün seçmək lazımdır. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|