Dərs vəsaitindən
Yüklə 0,79 Mb.
|
| Cədvəl 10.12
Korrelyasiya cədvəli
Yuxarıda nəzərdən keçirdiyimiz cədvəlin materiallarını aşağıdakı kimi qruplaşdırıb cədvəl şəklinə salmaq mümkündür. Cədvəldə göstərilən y i o n a - reklam büdcəsi qrupu üzrə satışın həcmi orta hesabi kəmiyyəti kimi təyin edilir. Məsələn, y ı o = (340+380+310)/ 3 = 343.33. Qruplar üzrə nəticə əlamətlərinin qiymətlərini müqayisə etməklə belə qənaətə gəlmək mümkündür ki, reklam büdcəsinin artımı müəssisə tərəfin- dən satışın həcminin artımına gətirib çıxarır. Bu, o deməkdir ki, amillər arasında düz korrelyasiya asılılığı mövcuddur. Amillər arasında əlaqələrin aşkarlanması məqsədilə qrafıkin qurul- masmdan da istifadə oluna bilər. Bunun üçün düzbucaqlı koordinat siste- mində reklam büdcəsi ilə satışın həcmi arasında asılılığı göstərən nöq- tələrin yeri müəyyənləşdirilir və onların düzülüşünə əsasən asılılığın xarak- teri haqqında nəticə çıxarılır. Marketinq amilləri arasında əlaqə sıxlığını ölçməkdən ötrü korrel- yasiya əmsallarından istifadə edilir. Onların seçilməsi əlamətlərin ölçülməsi məqsədilə tətbiq olunan şkalalardan asılıdır. Qruplaşdırılmamış məlumatlar əsasında xətti korrelyasiya əmsalmm hesablanması üçün aşağıdakı düstürlardan istifadə olunur; lXx-x)(y-n r = "T >0/ Cədvəl 10.13
Burada, x və y - əlamətlərin qiymətləridir, x və əlamətlərin orta qiymətləridir; x = ^ x , / n ; y = Y, y,/"-
burada: x və yaralarında korrelyasiya əmsahmn müəyyən olunduğu əlamətlərin qiymətləridir; n - seçmənin həcmidir; , = ^:ı£:Z;(3)
/ < 0,3 ödənilirsə, bu, o deməkdir ki, əlamətlər arasında əlaqə praktik olaraq yoxdur; 0,3 < / r / < 0,5 isə, əlamətlər arasmda əlaqə zəifdir; 0,5< / r / < 0,7 ödənilirsə, əlamətlər arasında əlaqə kifayət qədər güclüdür; əgər / r / > 0,7 ödənilirsə əlamətlər arasmda çox güclü asılılıq vardır. Əvvəldə nəzərdən keçirdiyimiz cədvəlin məlumatlarından istifadə etməklə xətti korrelyasiya əmsalını hesablayaq, i = 20 kəmiyyətləri üçün =8640, =239, =104680, =57121, = 7 4 6 4 9 6 0 0 , = 2 8 8 9 , =3819200. Yuxarıdakı hesablamaları ( 2 ) ifadəsində yerinə yazsaq r = 0,847 alanq. Xətti korrelyasiya əmsalımn hesablanmış qiyməti nəzərdən keçirilən əlamətlər - satışın həcmi ilə reklama çəkilən məsrəflər arasında güclü düzxəttli əlaqə olduğunu göstərir. Xətti korrelyasiya əmsalının işarəsi əlaqənin istiqamətini göstərir; müsbət işarə əlamətlər arasında düz əlaqənin, mənfi işarə isə tərs əlaqənin olmasını göstərir. Korrelyasiya əmsalının kvadratı determinasiya əmsalı adlanır. Deter- minasiya əmsalını aşağıdakı düsturdan istifadə etməklə hesablamaq olar. r ^ = izah olunan variasiya/ cəmi variasiya. Yuxanda nəzərdən keçirdiyimiz məsələdə r^ = 0,72. Bu, o deməkdir ki, satışın həcmi üzrə müvəffəqiyyətin 72 %-i reklama çəkilən məsrəflərdən asılıdır. Əgər əlamətlər arasında asılılıq xəttidirsə, onda əvvəldə nəzərdən keçirdiyimiz xətti əlaqə düsturunda a və b parametrlərini tapmaqdan ötrü aşağıdakı tənliklər sistemini həll etmək lazım gəlir: Nəzərdən keçirdiyimiz məsələyə uyğun reklam büdcəsinin həcmini satışın həcminə təsirini araşdırmaqdan ötrü tənliklər sistemi aşağıdakı şəkildə olacaqdır. |20a + 23% = 8640 [239fl +288% = 104680 Tənliklər si.stemini həll etsək a = -87,35; b =43,46 alarıq. Onda xətti reqressiya tənliyi aşağıdakı şəkildə olacaqdır. J = 43,46JC-87,35. Qeyd etdiyimiz kimi, tənlikdəki b parametri reqressiya əmsalı adlanır və bu əmsal amil əlamətinin bir vahid dəyişməsi nəticəsində nəticə əlamətinin kəmiyyətinin orta hesabla nə qədər dəyişdiyini göstərir. Düz korrelyasiya asılılığının mövcud olması zamanı reqressiya əms2ilı müsbət işarəyə, tərs asılılıq zamanı isə mənfi işarəyə malik olur. Baxdığımız məsələdə reklam büdcəsi özünün orta qiymətindən 1 min manat kənarlaşması zamanı satışın kəmiyyəti özünün orta qiymətindən 43,46 min manat kənarlaşır. Daha doğrusu, reklam büdcəsi 1 min manat artan zaman satışın kəmiyyəti 43,46 min manat artıma meylli olur. Reqressiya əmsalından elastiklik əmsalının qiymətini hesablamaq üçün istifadə edilir. Elastiklik əmsalı (Ex) amil əlamətinin 1 % dəyişməsi nəticəsində nəticə əlamətinin neçə faiz dəyişməsini göstərir və aşağıdakı kimi hesablanır: E. =b^. Yuxanda nəzərdən keçirdiyimiz məsələyə uyğun elastiklik əmsalının qiymətini hesablasaq Ex = 43.46 xl 1,95 / 432 -L 202 alarıq. Burada: 3c = /« = 11.95, = 432.
Marketinq təqiqatları zamanı bəzən iki sıra dəyişənlər arasında əlaqənin dərəcəsini qiymətləndirmək zərurəti yaranır. Bu məqsədlə Spirmenin korrelyasiya ranq əmsalından (rj) istifadə edilir. Korrelyasiya ranq əmsalı ranjirləşdirilmiş məlumatlar arasında əlaqənin dərəcəsini aşkarlamaq məqsədilə tez-tez istifadə edilir. Bu əmsalm istifadəsinə dair aşağıdakı məsələyə baxaq. Fərz edək ki, öz məhsullanm 15 distribyuter vasitəsilə satan müəssisə həmin distribyuterlərin bazar fəaliyyəti üzrə müvəffəqiyyətinin (bazar payı, satışın həcmi, mənfəətin məbləği və s.) onlann göstərdikləri xidmətin səviyyəsindən hansı dərəcədə asılı olduğunu müəyyənləşdirmək istəyir (cədvəl 10.14). Bu göstəricilər arasında əlaqənin dərəcəsini müəyyənləşdirmək üçün distribyuterlərin ranjirləşdirilməsinə ehtiyac yaranır. Fərz edək ki, müəssisənin marketinq tədqiqatları şöbəsi distribyuterlərin bazar fəaliyyətləri üzrə müvəffəqiyyətin və onların göstərdikləri xidmətin səviyyəsini nəzərə alaraq ranjirləşdirməni aşağıdakı kimi aparmışdır. Qeyd edək ki, buna bənzər məsələnin həlli zamam tədqiqat obyekti kimi götürülən elementlər (baxılan halda distribyuterlər) azsaylı olduqlarına görə hesablamanı əl ilə çox asanlıqla aparmaq olur. Bu məqsədlə kompyuterdən də istifadə etmək mümkündür. Spirmenin korrelyasiya ranq əmsalını hesablamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə olunur:
r . = \ - /=1 n{ n^-\) Burada: Xj - göstərilən xidmətin səviyyəsinə görə i distribyuterinin ranqıdır; yi - ümumi müvəffəqiyyət kriteriyası üzrə i distribyuterinin ranqıdır.
15 Baxılan hala uyğun, = 1 1 6 r = 1 - 6 x 1 1 6 15(15'-!) 696 = 1 3360 r = 0.79. = 1-0.21 = 0.79 Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|