Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 07. 08. 2014-cü il tarixli 869 nömrəli əmri ilə təsdiq
Yüklə 43,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şibyələrin quruluşu
- İşin məqsədi
- Nəticəni müzakirə edin: 1.
- Şibyələrin yayılması və əhəmiyyəti.
Öyrändiklärinizi yoxlayın Öyrändiklärinizi yoxlayın 1. Düzgün cavabı seçin: a) Penisil/qov kimi kif göbələyindən dərman hazırlanır. b) Maya göbələyi sporla/tumurcuqlanma ilə çoxalır. c) Taxıl bitkiləri üzərində mukor/sürmə göbələyi parazitlik edir. d) Mukorun mitseli hüceyrəsi çoxnüvəli/ birnüvəli olur. e) Qov/pas göbələyinin meyvə cismi ağacın gövdəsində inkişaf edir. 2. Penisil göbələyi və ya maya göbələyinin istifadəsi barədə təqdimat hazırlayın. 57 56 BİTKİLƏR, BAKTERİYALAR VƏ GÖBƏLƏKLƏR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ / Bakteriyalar, göbələklər, şibyələr 2 2 24. Şibyələr Rəvayətə görə, səhrada uzun müddət yol gedən və aclıqdan üzülmüş adamlar qumun üzərində ağ rəngli topacıqlar görürlər. Çarəsizlikdən onları yeyir və nəticədə sağ qalırlar. Sonradan ağ rəngli topacıqların quru şibyə parçaları olduğu müəyyən edilmişdir. · Siz şibyələr haqqında nə bilirsiniz? Şibyələr xüsusi toxuma və orqanlara malik deyil. Оnların tallomu simbioz şəklində yaşayan iki orqanizmdən – heterotrof göbələkdən və avtotrof yosunlardan (və ya sianobakteriyalardan) ibarətdir. Şibyələrin quruluşu. Şibyə tallomunun qabıq qatını göbələk hifləri əmələ gətirir. Tallomun daxili hissəsində mitselilər arasında əksər hallarda yaşıl yosunlar (və ya sianobakteriyalar) yerləşir. Həyat tərzi. Şibyələr quraqlığa və soyuğa davamlıdır. Bu xüsusiyyətlər onlara bir çox orqanizmlərin yaşaya bilmədiyi yerlərdə yayılmasına imkan verir. sıx dolaşmış İşin məqsədi: Şibyələrin daxili quruluşunu öyrənmək. Təchizat: Mikroskop, əşya və örtük şüşələri, su, stəkan, şibyə hissəciyi. İşin gedişi: 1. Şibyə hissəciyindən kəsik götürərək onu su damcısının içərisinə qoyun və mikroskopla baxın. 2. Preparatda göbələk hifi və yosunu taparaq onların şəkillərini çəkin. Nəticəni müzakirə edin: 1. Preparatda nə müşahidə etdiniz? 2. Göbələk hifi və yosun tallomda necə yerləşmişdir? Fäaliyyät – Fäaliyyät – Laboratoriya iåi. Şibyə tallomunun quruluşu Şibyələrin qidalanması. Yo- sunlar fotosintez prosesini hə- yata keçirərək tallomu üzvi mad- dələrlə, göbələklər isə su və mi- neral maddələrlə təmin edir. Bunlardan hər iki orqanizm qar- şılıqlı istifadə edir. Şibyə rütu- bəti bütün bədən səthi vasitəsilə uda bilir. İşıq düşmədikdə foto- sintez getmədiyi üçün tallom məhv olur. Yuxarı qabıq qatı Yosunlu sahə Yosunlar Göbələk mitseliləri Aşağı qabıq qatı İnkişafı. Şibyədə fotosintez prosesi zəif gedir və üzvi maddələr az əmələ gəlir. Nəticədə onların tallomu zəif böyüyür. İl ərzində tallomları bir neçə mm-ə qədər böyüyə bilir. Məsələn, maral mamırı ildə 1-3 mm-ə qədər böyüyə bilir. Şibyələrin çoxalması. Şibyələr sporlarla və ya tallomun hissələrə bölünməsi yolu ilə çoxala bilir. Qopmuş tallom hissələrindən yeni şibyələr inkişaf edir. Bəzi hallarda şibyə tallomunun daxilində göbələk və yosunlardan ibarət hüceyrə qrupları əmələ gəlir. Bu qrupların böyüməsi nəticəsində tallom dağılır və onlar küləklə ətrafa yayılaraq yeni şibyə tallomuna başlanğıc verir. Müxtəlifliyi. Xarici görünüşünə görə şibyələr qazmaqşəkilli, yarpaq- şəkilli və kolşəkilli olur. Şibyə tallomunun quruluşu Şibyələrin müxtəlif formaları Qazmaqşəkilli (Divar ksantoriyası) Yarpaqşəkilli (Parmeliya şibyəsi) Kolşəkilli (Maral mamırı) Şibyələrin yayılması və əhəmiyyəti. Şibyələr bitkilər bitməyən yer- lərdə – qayaların üzərində ilk məskunlaşan (pioner) orqanizmlərdir. Onlar turşu ifraz edərək qaya süxurlarını əridir, məhv olduqda isə çürü- yərək torpaqəmələgəlmə prosesində iştirak edir. Şibyələr havanın çirk- lilik dərəcəsinin göstəricisi (indikator) rolunu oynayır. Onlar çirklənmiş havada, xüsusən kükürd qazı olan yerlərdə yaşaya bilmir. Bəzi şibyələr- dən kimya sənayesi üçün boyaq maddələri, lakmus, bəzilərindən qida maddəsi kimi, İslandiya isə müxtəlif xəstəliklərin müali- cəsində istifadə olunur. Maral mamırı şimal ölkələrində maralların yemini təşkil edir. mamırından Düzgün fikirləri seçin: 1) Şibyələr bitkilər aləminə aiddir. 2) Şibyələr torpaqdan suyu köklərinin köməyi ilə mənimsəyir. 3) Şibyə tallomunu yosunlar üzvi maddələrlə, göbələklər isə su və mineral duzlarla təmin edir. 4) Şibyələr sürətlə inkişaf edir. Öyrändiklärinizi tätbiq edin Öyrändiklärinizi tätbiq edin Öyrändiklärinizi yoxlayın Öyrändiklärinizi yoxlayın 1. Düzgün cavabı seçin: a) Penisil/qov kimi kif göbələyindən dərman hazırlanır. b) Maya göbələyi sporla/tumurcuqlanma ilə çoxalır. c) Taxıl bitkiləri üzərində mukor/sürmə göbələyi parazitlik edir. d) Mukorun mitseli hüceyrəsi çoxnüvəli/ birnüvəli olur. e) Qov/pas göbələyinin meyvə cismi ağacın gövdəsində inkişaf edir. 2. Penisil göbələyi və ya maya göbələyinin istifadəsi barədə təqdimat hazırlayın. 57 56 BİTKİLƏR, BAKTERİYALAR VƏ GÖBƏLƏKLƏR ALƏMİNİN MÜXTƏLİFLİYİ / Bakteriyalar, göbələklər, şibyələr 2 2 24. Şibyələr Rəvayətə görə, səhrada uzun müddət yol gedən və aclıqdan üzülmüş adamlar qumun üzərində ağ rəngli topacıqlar görürlər. Çarəsizlikdən onları yeyir və nəticədə sağ qalırlar. Sonradan ağ rəngli topacıqların quru şibyə parçaları olduğu müəyyən edilmişdir. · Siz şibyələr haqqında nə bilirsiniz? Şibyələr xüsusi toxuma və orqanlara malik deyil. Оnların tallomu simbioz şəklində yaşayan iki orqanizmdən – heterotrof göbələkdən və avtotrof yosunlardan (və ya sianobakteriyalardan) ibarətdir. Şibyələrin quruluşu. Şibyə tallomunun qabıq qatını göbələk hifləri əmələ gətirir. Tallomun daxili hissəsində mitselilər arasında əksər hallarda yaşıl yosunlar (və ya sianobakteriyalar) yerləşir. Həyat tərzi. Şibyələr quraqlığa və soyuğa davamlıdır. Bu xüsusiyyətlər onlara bir çox orqanizmlərin yaşaya bilmədiyi yerlərdə yayılmasına imkan verir. sıx dolaşmış İşin məqsədi: Şibyələrin daxili quruluşunu öyrənmək. Təchizat: Mikroskop, əşya və örtük şüşələri, su, stəkan, şibyə hissəciyi. İşin gedişi: 1. Şibyə hissəciyindən kəsik götürərək onu su damcısının içərisinə qoyun və mikroskopla baxın. 2. Preparatda göbələk hifi və yosunu taparaq onların şəkillərini çəkin. Nəticəni müzakirə edin: 1. Preparatda nə müşahidə etdiniz? 2. Göbələk hifi və yosun tallomda necə yerləşmişdir? Fäaliyyät – Fäaliyyät – Laboratoriya iåi. Şibyə tallomunun quruluşu Şibyələrin qidalanması. Yo- sunlar fotosintez prosesini hə- yata keçirərək tallomu üzvi mad- dələrlə, göbələklər isə su və mi- neral maddələrlə təmin edir. Bunlardan hər iki orqanizm qar- şılıqlı istifadə edir. Şibyə rütu- bəti bütün bədən səthi vasitəsilə uda bilir. İşıq düşmədikdə foto- sintez getmədiyi üçün tallom məhv olur. Yuxarı qabıq qatı Yosunlu sahə Yosunlar Göbələk mitseliləri Aşağı qabıq qatı İnkişafı. Şibyədə fotosintez prosesi zəif gedir və üzvi maddələr az əmələ gəlir. Nəticədə onların tallomu zəif böyüyür. İl ərzində tallomları bir neçə mm-ə qədər böyüyə bilir. Məsələn, maral mamırı ildə 1-3 mm-ə qədər böyüyə bilir. Şibyələrin çoxalması. Şibyələr sporlarla və ya tallomun hissələrə bölünməsi yolu ilə çoxala bilir. Qopmuş tallom hissələrindən yeni şibyələr inkişaf edir. Bəzi hallarda şibyə tallomunun daxilində göbələk və yosunlardan ibarət hüceyrə qrupları əmələ gəlir. Bu qrupların böyüməsi nəticəsində tallom dağılır və onlar küləklə ətrafa yayılaraq yeni şibyə tallomuna başlanğıc verir. Müxtəlifliyi. Xarici görünüşünə görə şibyələr qazmaqşəkilli, yarpaq- şəkilli və kolşəkilli olur. Şibyə tallomunun quruluşu Şibyələrin müxtəlif formaları Qazmaqşəkilli (Divar ksantoriyası) Yarpaqşəkilli (Parmeliya şibyəsi) Kolşəkilli (Maral mamırı) Şibyələrin yayılması və əhəmiyyəti. Şibyələr bitkilər bitməyən yer- lərdə – qayaların üzərində ilk məskunlaşan (pioner) orqanizmlərdir. Onlar turşu ifraz edərək qaya süxurlarını əridir, məhv olduqda isə çürü- yərək torpaqəmələgəlmə prosesində iştirak edir. Şibyələr havanın çirk- lilik dərəcəsinin göstəricisi (indikator) rolunu oynayır. Onlar çirklənmiş havada, xüsusən kükürd qazı olan yerlərdə yaşaya bilmir. Bəzi şibyələr- dən kimya sənayesi üçün boyaq maddələri, lakmus, bəzilərindən qida maddəsi kimi, İslandiya isə müxtəlif xəstəliklərin müali- cəsində istifadə olunur. Maral mamırı şimal ölkələrində maralların yemini təşkil edir. mamırından Düzgün fikirləri seçin: 1) Şibyələr bitkilər aləminə aiddir. 2) Şibyələr torpaqdan suyu köklərinin köməyi ilə mənimsəyir. 3) Şibyə tallomunu yosunlar üzvi maddələrlə, göbələklər isə su və mineral duzlarla təmin edir. 4) Şibyələr sürətlə inkişaf edir. Öyrändiklärinizi tätbiq edin Öyrändiklärinizi tätbiq edin Yüklə 43,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|