Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 10. 07. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Muğan mədəniyyəti
83 Sarıtəpədə aşkar olunan ev saray tipli tikili hesab olunur. Yaşayış məskəninin qalıqlarına əsasən binanın ilkin planını bərpa etmək mümkün olmuşdur. Daxili hissədə ümumi sahəsi 300 km 2 olan böyük zal, zalda «Persopol» (İran) üslubunda dirəklər vardı. Kompleks e.ə. I minilliyə aid hesab olunur və ona ən yaxın olan analoji arxeoloji abidələr İran-Əhəməni imperiyası abidələridir. E.ə. I minilliyin I yarısı Azərbaycan ərazisində sənətkarlıq, xüsusilə də metallurgiya və metalişləmə inkişaf etmişdir. Təəssüflər olsun ki, sənətkarlıq texnikası və inkişaf səviyyəsi haqqında yalnız dövrə aid tapılmış əşyalara əsaslanaraq məlumat vermək mümkündür. Çünki sənətkarlıq emalatxanaları hələ arxeoloqlar tərəfindən aşkar edilib, tədqiq olunmamışdır. Tədqiqatçılar müəyyən etmişlər ki, e.ə. VII əsrdə Sarıtəpədə güclü yanğın baş vermişdir. Yanğından əmələ gəlmiş kül qatından ibarət təbəqənin qalınlığı 0,7 m-ə çatır. Həmin təbəqədən aşkar olunmuş yerüstü binaların inşasında çay daşlarından, saman qarışıqlı palçıqdan, həmçinin ağacdan geniş istifadə olunmuşdur. Binanın divarları və döşəmələri saman qarışıqlı gillə suvanmışdır. Arxeoloji qazıntılar zamanı Sarıtəpədən xeyli təsərrüfat və dini xarakterli binaların qalıqları aşkar olunmuşdur. Öyrənilmişdir ki, bu abidələr öz xarakterləri baxımından bir ailə və ya kiçik bir kollektivə aid deyil, böyük icmaya məxsus olmuşdur. Elə buna əsaslanaraq tədqiqatçılar Sarıtəpəni böyük tayfa ittifaqlarından birinin mərkəzi hesab edirlər. Sarıtəpə bina qalıqlarının birinin şimal divarları yaxınlığında 14 ədəd təsərrüfat küpü aşkara çıxarılmışdır. Küplərdə taxıl və çaxır, həmçinin un saxlanılmışdır. Sarıtəpənin gil qabları narın gildən yanma üsulu ilə, yaxud dulus çarxında hazırlanmış, çox sayda qara rəngli küp, bardaq, cam, nehrə və s.-dən ibarətdir. Qablar çox səliqəli cilalanmış, üzəri cızma və ya yapma üsulu ilə naxışlanmışdır. Qabların qulpları əsasən zoomorf formalıdır. Sarıtəpədən çox sayda dörkünc və dairəvi formalı möhürlər tapılmışdır. Möhürlərin işlək üzündə çərxi-fələk (günəş simvolu) nişanları təsvir olunmuşdur. Qazıntılar zamanı məişətdə işlədilən daş və sümük alətlərə də təsadüf edilmişdir. Abidədə dən daşları və sümükdən düzəldilmiş iy başlıqları, metal əşyalar üstünlük təşkil edir. Metal məmulatı tuncdan hazırlanmış Cənubi Qafqaz tipli ox ucluqları, at fiquru formalı asma və s.-dən ibarətdir. Dəmir dövrü abidələrinin bir qismi arxeoloji ədəbiyyatda Muğan mədəniyyəti adı ilə məşhurdur. Bu mədəniyyətin izləri ilk dəfə İ.M.Cəfərzadə tərəfindən Cəlilabad rayonundakı Uzuntəpə adlı yerdə aşkar edilmişdir. Muğan mədəniyyətinin əsas səciyyəvi xüsusiyyətləri silah nümunələrində - tunc və dəmirdən düzəldilmiş müxtəlif ölçülü qılınc və xəncərlərdə əks olunmuşdur. Qılıncların özünəməxsus dəstəkləri vardır. Yuxarı hissədə onlar yanlara əyilmiş dairəvi formaya malik olub, tiyələri 84 uzun və itidir. Xəncərlər eyni zamanda yastı tiyəli olub, kəsmə həndəsi naxışlarla bəzədilmişdir. Bu xəncərlər Qızılvəng, Talış, Xocalı-Gədəbəy, Mingəçevir və başqa yerlərdən tapılan xəncərlərlə oxşardırlar. Muğan mədəniyyətinin bəzək nümunələri tunc bilərzik və üzüklərdən, eləcə də müxtəlif minerallardan düzəldilmiş muncuqlardan ibarətdir. Saxsı məmulatına qara və qırmızı rəngli qablar daxildir. Bu qablar bəzi əlamətlərinə görə Naxçıvan və Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin gil qabları ilə oxşardırlar. İ.M.Cəfərzadə Muğan mədəniyyətini e.ə. VIII-VII əsrlərə aid edir. 85 VI HİSSƏ. ANTİK DÖVR VIII FƏSİL QAFQAZIN ANTİK DÖVR ARXEOLOJİ ABİDƏLƏRİ 1. Qafqazda antik dövr arxeoloji abidələrinin xüsusiyyətləri Qafqazda erkən dövlət qurumlarının formalaşması e.ə. X-IX və e.ə.V- IV əsrləri əhatə edir. Bir çox alimlər e.ə. IV əsri cəmiyyətdə ən vacib ciddi sosial dəyişikliklərin baş verdiyi bir dövr kimi dəyərləndirirlər. Urartu dövləti haqqında yazılı tarixi mənbələr arasında Aşşur əlyazmaları, məktublar, həmçinin Urartu mətnləri - heroqlifləri və cızma yazılar əsas yerlərdən birini tutur. Bir çox hallarda bu yazılar qələbələr haqqında məlumat verən qısa xəbərlər şəklindədir. Bəzən isə döyüşdən əldə olunmuş qənimət geniş təsvir olunur. Lakin başlıca mənbə sözsüz ki, arxeoloji materiallardır. Arxeoloji tədqiqatlar Qərbi Azərbaycan və Türkiyə ərazisində Van gölü ətrafında aparılmışdır - (Topraqqala, Altıntəpə, Karmir- blur, Arinberd, Armavir qazıntıları). Urartu dövlətinin mövcud olduğu dövr Cənubi Qafqaz regionunda şəhərsalma prosesinin başlanğıc mərhələsi ilə üst- üstə düşür. Sinfi cəmiyyətin formalaşması və dövlətçilik ənənələrinin təbii nəticəsi kimi şəhərlərin salınması xüsusi sosial orqanizm sayılır və yeni tip yaşayış məskəni kimi qəbul olunur. B.e.ə. I minillikdə Azərbaycanın qədim ərazilərindən biri olan İrəvan mahalı yaxınlığında, Göyçə gölü ərazisində, Qədim Şərq tipli ilk quldarlıq dövləti olan, etnik tərkibi etibarilə müxtəlif tayfaları birləşdirən Urartu yaranır. Urartu abidələri hələ keçən əsrdən alimlərin diqqətini cəlb etmişdir. XIX əsrin ortalarında Göyçə gölü sahilində yüksək qayalıqda b.e. əvvəl VIII əsrdə yaşamış I Rusanun əmri ilə yazılmış ilk epiqrafik abidə aşkar edilmişdir. Sonralar Karmir-Blur (qırmızı daşlar) təpəsindən gil plitə tapılmış və həmin plitə üzərində son Urartu padşahlarından birinin adı yazılmışdır. Bu sahədə aparılan axtarışlar nəticəsində əsası II Rusa tərəfindən qoyulmuş (təxminən e.ə. 675-650-ci illərdə) Teyşebaini şəhərinin xarabalığı aşkar olundu. 1936-cı ildən Tarixi Abidələrin Mühafizə Komitəsi (Ermənistan SSR) tərəfindən abidədə sistemli şəkildə (22 mövsümdə) arxeoloji qazıntı işləri aparılmışdır (1942-1944-cü illərdə abidədə qazıntı işləri dayandırılmışdır). Bu şəhərin mərkəzi hissəsi 4 hektara yaxın olub, ətrafına daş və möhrədən qala divarları çəkilmişdir. Narınqalanın divarları ətrafında eyni növ daşlardan tikilmiş (evlərdən ibarət) məhəllələr yerləşirdi. Narınqalada canişinin saray kompleksinin qalıqları aşkar edilmişdir. Yüklə 2,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|