Nəsli kəsilm iş quş növləri
C ə d v ə l 45.
Növlər
Afrika
Asiya
Avropa və
Qafqaz
Şimali
Amerika
Dünya
üzrə
T oyuqla r
0
5
34
1
40
Ördəklər
0
0
3
0
3
H in d u ş k a la r
0
0
2
0
2
Qırqovullar
2
0
0
0
2
C əm i
2
5
39
1
47
13.4. Heyvanların genetik resurslarının axımı
Heyvanların «genlərin axımı» (cinslərin və embrion plazmasının), qarış
ması və mübadiləsi prosesi hələ çox qədim dövrlərə təsadüf edir. Dünya
miqyasında əsas genetik axımlar cv heyvanları və quşlarının
«böyük beşlik»
adlanan növlərinə
(iri buynuzlu heyvanlar, qoyunlar, keçihr, donuzlar və
toyuqlar)
aiddir. Genlərin axımı başlıca olaraq ölkələrin mədəni, hərbi
təşkilatı, ictimai quruluşu, siyasəti, bazar, texnoloji, elmi-tədqiqat, cpizoolo-
loji və epidemioloji situasiya və s. amillərlə əlaqədar olaraq baş vermişdir.
Ümumiləşmiş formada ev heyvanlarının gen axımı əsasən 3 dövrə-XVIII
əsrə qədər olan ( l 0.000 il davam edib), XIX - əsrdən XX-əsrin ortalarına
qədər və XX əsrin ortalarından hazırkı dövrə qədər olmuşdur. Hazırda cv
heyvanlarının 1080 cinsi transsərhəd ölkələrində qeydə alınıb. Onların 70%-i
5
əsas növə (205 iri buynuzlu heyvan, 234-qoyun, 87 keçi, 59-donuz və 156
toyuq) məxsusdur. Rv heyvanlarının digər növləri (su camışları, yaklar,
atlar, eşşəklər, dəvələr, lamalar, alpaklar, şimal maralları, ördəklər, qazlar
və hind toyuqları) o dədər də böyiik populyasiyalara malik deyil.
D ü n y a
ü z r ə s ü d l ü k i s t i d a m ə t l i i r i b u y n u z l u h e y v a n l a r a r a s ı n d a ə n
çox
y a y ı l a n ı ( 1 2 8
ö l k ə d ə ) h o l ş t i n - f r i z c i n s i d i r . Q o y u n l a r
dünyada ev heyvanları qrupuna aid
olan ən geniş
y a y ı l a n
növ hesab olunur. Onlar çoxfunksiyalı olub, mühit
amillərinin təsirinə və müxtəlif iqlimə malik oiaıı coğrafi ərazilərdə çox
asanlıqla adaptasiya olunur.
Dünyada yeganə ev heyvanıdır ki, heç bir dini
qurum onun ətindən istifadə etməyə qadağa qoymur.
Qoyunçuluqda genetik
materialın mübadiləsi başlıca olaraq canlı heyvan satışı ilə baş verir. Genetik
axımın (mübadilənin) qoyunçuluqda süni mayalanma yolu ilə həyata
keçirilməsi olduqca az yayılıb və məhdud xarakter daşıyır. Qoyunların
dünyada ən çox yayılan cinslərinə
Suffolk, merinos, teksel, korridel, harhados
(Barbados Blask Belli) aiddir.
2005-ci ilin avqust ayında
regional nümayəndələrin «Regional məsləhət
ləşmə strategiyası»
heyvandarlığın inkişafına görə bütün dünya ölkələri 7 re
giona təsnif olunmuşdur:
417
1. Afrika regionu (Şərqi, Şimali, Qərbi və Cənubi Afrika);
2. Asiya regionu (Mərkəzi Asiya, Şərqi Asiya, Cənub-Şərqi Asiya,
Cənubi Asiya);
3. Avropa və Qafqaz;
4. Latın Amerikası və Karib hövzəsi (Karib dənizi hövşəsi. Mərkəzi
Amerika. Cənubi Amerika);
5. Yaxın və Uzaq Şərq;
6. Şimali Amerika;
7. Sakit okeanın Cənub-Qərb hissəsi.
FAO hazırda dünyada baş verən və gündən günə diapozonu genişlənən
ərzaq çatışmazlığının qarşısının alınması və bu prosesin tənzimlənməsi üçün
çox böyük proqram və layihələr həyata keçirir. Həmin tədbirlərin
nəticələrinə əsasən 2010-cu ildə FAO-nun
«Ümumdünya heyvanların genetik
resurslarının ərzaq və kənd təsərrüfatı sferasında vəziyyəti
»
adlı xüsusi
məcmuəsi (külliyyatı)
hazırlanmış və nəşr olunaraq dünyanın bütün
ölkələrinə təqdim olunmuşdur. Həmin məcmuə
FAO,
ərzaq və kənd
təsərrüfatı sferasında genetik resurslar iızrə komissiya
tərəfindən tərtib
edilmişdir. Bu külliyyat dünya üzrə ev heyvanlarının biomüxtəlifliyinin
hazırkı mövcud vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün ilk qlobal missiya
hesab olunur.
Külliyyat 169 ölkə, 12 xüsusi təşkil olunmuş tematik müayinə
və m üxtəlif beynəlxalq təşkilatların
ən sonuncu məlumatları əsasında
hazırlanıb. Burada dünyanın heyvandarlıq sektorunda biomüxtəlifliyin
vəziyyətinin analizi, heyvanların mənşəyi və populyasıyaların inkişafı,
onların istifadəsi və əhəmiyyəti, yayılması və qarşılıqlı məskunlaşması,
statusu və nəslin kəsilmə ehtimalı, təşkilatı, normativ və hüquqi bazası,
damazlıq işləri və genetik resursların saxlanması proqramı və s. geniş şərh
olunmuşdur. Məcmuədə heyvanların genetik resurslarından səmərəli istifadə
edilməsi və
inkişafı,
onların
xarakteristikası, genetik materialının
saxlanması, yaxşılaşdırılması, populyasiyalarımn iqtisadi qiymətləndirilməsi
və s. xüsusi önəm verilmişdir.
Heyvanların genetik biomiixtəlifliyinə
güclü
nəzarət və onun düzgün idarə edilməsi sisteminin yaradılması qlobal ərzaq
təhlükəsizliyi və dünya əhalisinin yeyinti məhsulları və digər xammallara
(gön-dəri, yun, lələk və s.) olan tələbatının ödənilməsi üçün çox böyük
təminat verir. Lakin heyvandarlıq sektoru və beynəlxalq təşkilatlar, xüsusən
FAO bu sahədə olduqca ciddi və qlobal çətinliklərlə qarşılaşır.
Dünya
əhalisinin sürətli artımı, demoqrafik inqilab və partlayış, inkişaf etmiş
ölkələrdə əhalinin ərzaq məhsullarına olan tələbatının get- gedə daha da
artması, heyvan və quşların yeni xəstəliklərinin peyda olması, klassik
xəstəliklərin yeniləşməsi, qlobal ekoloji problemlərin diapozonunun çox
genişlənməsi, təbii kataklizmlər və s. heyvanların genetik resurslarının inkişafı
və daha məhsuldar növ və cinslərin seleksiyasının gücləndirilməsinin məhz
Minilliyin İnkişafı Mərhələsinin (Millenium Development Goals) tələblərinə
uyğun olaraq davam etdirilməsi zərurətini gündəmə gətirir.
FAO-nun
araşdırmaları göstərir ki, bir çox heyvan növ və cinslərində olduqca unikal
xüsusiyyətlər və onlann
komqirasiyası (xəstəliklərə genetik davamlılıq, iqlim
418