Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Kiçik Qafqazın mülayim quru iqlimə malik aşağı zonaları; - Böyük Qafqazın rütubətli zonası; - Kəskin kontinental iqlimə malik Naxçıvan zonası; - Soyuq dağlıq zonası Belə müxtəlif iqlim şəraitində, Azərbaycan xalqı hələ qədimdən təbiətin bu tələblərinə uyğunlaşan yerli qaramal cinslərinin yaradılması ilə məşğul olmuşlar. Maldarlıq özündə iri buynuzlu malları, camışları, zebulan, dəvələri və atları birləşdirir. Onlar südlük, ətlik və qismən iş heyvam kimi istifadə edilir. İqlim və yem şəraitindən asılı olaraq respublikada maldarlığın 3 tipi yaranmışdır: köçəri, yarımköçəri və oturaq. Aparılan eksperimental işlərə əsasən, alimlərimiz yerli malları 2 cinsə ayırırlar: * Böyük Qafqaz dağlarının ətəklərində yetişdirilən Böyük Qafqaz malları. * Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərində və bu dağların arasındakı ovalıqlarda yetişdirilən Kiçik Qafqaz malları. Azərbaycan Böyük Qafqaz malı əsasən qara və qara-ala rəngdə olur. Bədən quruluşuna görə onlar Kiçik Qafqaz mallarına yaxındır, ondan ölçüsünün kiçikliyinə görə fərqlənir. Kiçik Qafqaz cinslərinə Qazax bölgəsində (Qazax, Tovuz, Gədəbəy, Şəmkir, Daşkəsən rayonlarında) yaranmış və burada yayılan Qırmızı Qazax malları aiddir. Kiçik Qafqaz malının 75%-i açıq qırmızı rəngdədir. Qırmızı Qazax cinsli mallar gözlərinin ətrafındakı tünd-qırmızı rəngli həlqə ilə fərqlənir. Azərbaycan zebusu - cənub dağ və əsasən Lənkəran, Astara, Ixnk vo Yardımlı rayonlarının meşə zonalarında yayılmışdır. Bu növ heyvanlar Zaqafqaziya respublikalarından təkcə Azərbaycanda yetişdirildiyi üçün Azərbaycan zebusu adlanır və müstəqil növ kimi tanınır. Azərbaycan zcbu- sunun bədən quruluşunda ən böyük
fərqləndirici xüsusiyyətləri belində hür- kücün mövcudluğu, buynuzlarının böyüklüyü vo
düz istiqamətdə olmasıdır. Azərbaycan camışı. O m ışçılığın inkişaf tarixi eramızdan 3-5 min il əvvəl
başlayır. Öz bioloji xüsusiyyətinə görə camışlar çox su və
gölməçələr olan yerlərdə yetişdirilir. Ona görə də onlar h id ro fil
heyvanlar hesab olunur. Akademik A.A.Ağabəylinin məlumatlarına əsasən, keçmiş SSRİ-nin ərazisində camışlar əsasən Azərbaycanda məskunlaşmışdır. Sabiq SSRİ-də camışçüıq üzrə damazlıq müəssisələri məhz Azərbaycanda (Şəki rayonunun "Daşüz", Zərdab camışçılıq və Neftçala rayonunun "Xəzər" təsərrüfatları) yaradılmışdır. Hazırda
Zaqafqaziya regionlarında camışçılıq əsasan Azər baycanda fermer və fərdi təsərrüfatlarda böyük müvəffəqiyyətlə inkişaf etdi rilir. Bunu nəzərə alaraq camışları "Azərbaycan camışı" adlandırmaq olar. Camış müxtəlif infeksion və hemosporigioz xəstəliklərə davamlı, südü yağlı, çox da tələbkar heyvan deyildir, günün çox hissəsini suda uzanıqlı vəziy yətdə keçirməklə, isti hava şəraitinə çox dözümlüdür. Camışlar Azərbay canın əsasən Salyan, Mil-Muğan, Şəki bölgələrində cəmləşmişdir. Dəvə - qədim dövrlərdən uzaq məsafəyə sürülən və köçəri heyvandar lıqda, xüsusilə qoyunçuluqda əvəzsiz yük heyvamdır. Hazırda Azərbaycan 427
dəvələri genofond kimi, Abşeron rayonunun "Qobu" damazlıq təsərrüfatın da saxlanılır. Atçılıq. Ən qədim vaxtlardan Azərbaycan qiymətli minik atları olan Qarabağ və Dilbaz at cinslərinin vətənidir. Qiymətli nadir genofond kimi, Qarabağ atları Ağdam at zavodunda, Dilbaz atları isə Şəki rayonunun "Daşüz" və Ağstafa rayonunun "Sadıxlı" atçılıq zavodunda yetişdirilir. Qoyunçuluq - Azərbaycan heyvandarlığının ən qədim, əsas və aparıcı sahələrindən biridir. Qoyunlardan yun, qoyun və quzu dərisi almır, həmçinin, qiymətli yeyinti məhsulları - ət, quyruq yağı və süd almır. Qoyun südündən motal pendiri, şor, qurut, yağ və s. hazırlanır. Azərbaycan Respublikasında 9 müxtəlif təbii-iqlim və iqtisadı zona vardır. Bu zonalarda müxtəlif yerli (aborigen) qoyun cinsləri yetişdirilir. Bu cinslərin yetişdirilməsi Azərbaycan Respublikasının dağ, dağətəyi və aran zonalarının təbii yem ehtiyatlarından və xüsusilə müxtəlif otlaq sahələrindən tam və səmərəli istifadə etməyə imkan verir. Respublikanın bütün zonalarında, qoyunların ən yaxşı cinslərinin yetişdirilməsi əhaliyə yüksək gəlir gətirir. Bəzi rayon larda o, gəlirin başlıca, digər zonalarda isə əlavə mənbəyidir. Azərbaycan Respublikasının 9 təbii-iqlim zonasının hər birində, aşağıdakı müxtəlif yerli (aborigen) yağlıquyruq qoyun cinsləri yetişdirilir: 1. Qarabağ və Mil bölgələrində Qarabağ qoyun cinsi və onun bir qolu ■olan Qaradolaq qoyunları yetişdirilir. 2. Naxçıvan Muxtar Respublikasında Balbas və Mazex cinsindən olan yerli aborigen qoyunlar yetişdirilir. Onlar yerli sərt kontinental iqlim və yaylaq şəraitinə yaxşı uyğunlaşmışlar. 3. Muğan-Salyan bölgəsində qədim dövrlərdən yerli qabayunlu - Şirvan qoyunları yetişdirilir. Onlar sərt isti iqlimə uyğunlaşmışlar. Şirvan qoyunlarının bu xüsusiyyəti bölgədə qoyunçuluğun yalnız oturaq şəraitində saxlanması üçün çox vacibdir. 4 . Abşeron bölgəsində quru subtropik iqlim şəraitində Q a l a q o y u n l a r ı yetişdirilir. Onlar qabayunlu Şirvan qoyunlarının törətmələridir. Bu qoyun ların yetişdirilməsilə 2 damazlıq təsərrüfatı məşğul olur. Aran və dağətəyi zonalarda istifadə elmək üçün, bu təsərrüfatlardan ildə damazlıq material kimi 1000-1500 baş qoyun satılır. 5. Quba-Xaçmaz bölgəsində qədim zamanlardan yerli qabayunlu G ö d ə k qoyunları yetişdirilir. Onlar yerli şəraitə çox yaxşı uyğunlaşmışlar, uzaq məsafədə yerləşən qış və yay otlaqlarına sürülmək qabiliyyətinə malikdirlər. 6. Şirvan bölgəsində qədim zamanlardan yerli qabayunlu Şirvan qoyunları yetişdirilir. Bu qoyunlar dağ və dağətəyi rayonlarda üstünlük təşkil etməklə, köçəri vəyarımköçəri şəraitində saxlanılmağa uyğunlaşmışlar. 7. Şoki-Zaqatala bölgəsində yerli aborigen qoyunları -Ləzgi cinsi saxlanılıb yetişdirilir. Onlar Böyük Qafqazın yerli iqlim və yem şəraitinə uyğunlaşmışlar, ildə yay və qış otlaqları arasındakı 300-400 km uzaq məsafəyə sürülmək qabiliyyətinə malikdirlər. 428
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|