arxa-arxaya birləşm əklə davam etdirir, proses 13-14 dəqiqə davam edir.
Bütün heyvanlardan fərqli olaraq cinsiyyət reaksiyası erkək dəvələrdə
olduqca aqressiv formada keçir. Bu proses əsasən ilin soyuq qış aylarında
baş verir. Həmin dövrdə erkək dəvə yemdən tamamilə im tina edir, çox
güclü, köpüklü tüpürcək əmələ gəlir, insanlara hücum edir və uzaq
m əsafədən onlara tüpürür. El arasında buna «nər qızıb» deyirlər. N ər
insan üçün çox təhlükəli olduğu üçün həmin dövrdə bir neçə gün onun ön
ətraflarını möhkəm çidarlayır, cinsiyyət reaksiyası tamamilə söndükdən
sonra onu çidardan azad edirlər. Buna oxşar reaksiya buğada, xüsusilə
kələdə də müşahidə olunur. Hövrəgəlm ə aktı başladıqda kələ olm adıqda
cam ışlar onu axtarır, bəzən isə onu tapana qədər uzaq məsafəyə m iqrasiya
edir. İtdə və digər yırtıcı vəhşi ət yeyən heyvanlarda (canavar, tülkü,
çaqqal, yenot və s.) koitus nisbətən uzun, bəzən isə 2 saata qədər davam
edir və bu müddət ərzində onlar birləşm iş vəziyyətdə olur. Şirlər də
koitusu yatılı vəziyyətdə keçirir. Lakin koitus zamanı erkəklər sakit
davrandığı halda, dişilər ona qarşı olduqca aqressivlik göstərir, sanki
onunla
dava etməyə
çalışır.
İnsanda koitus
sinir tipindən və
tem peram entlik dərəcəsindən asılı olaraq ayrı-ayrı fərdlərdə bir-birindən
xeyli fərqlənir və m üxtəlif müddət davam edir.
Çoxalma prosesi ilə əlaqədar bütün reaksiyalar sonda myalanm a və ən
həlledici, olduqca mürəkkəb və nəslin davam çısı, irsiyyətin ən dayanıqlı
daşıyıcı sayılan
boğazlıqla
yekunlaşır.
Boğazlıq (qraviditas) -
irsiyyətin
sitoloji əsası sayılan xromosom və genlərin vasitəsilə əlamət və xassələrin
valideynlərdən gələcək nəsil törəm ələrinə keçməsi prosesinin əsas və ən
birinci təm inatçısı sayılan mürəkkəb fizioloji prosesdir. Bu proses
ziqotanın əmələ gəlm əsindən balanın doğulm asına qədər dişi fərdlərin
orqanizmində baş verir və praktiki olaraq onun başlanğıcı sonuncu
mayalanm a hesab olunur. Boğazlıq balalıqda bir və ya bir neçə dölün
inkişaf etm əsindən asılı olaraq
birdöllii (ilk doğuş)
və
çoxdöllü
(əgər baş
versə sonrakı təkrar doğuşlar) formaya böölünür. Gedişinə görə
boğazlığın
fizio lo ji
(ana və dölün normal fizioloji vəziyyətinin davam
etməsi) və
patoloji
(ananın və inkişafda olan dölün orqanizmində gedən
fizioloji proseslərin pozulması və patologiya ilə müşayət olunması)
formaları ayırd edilir. Ana bətnində dölün inkişafında 3 əsas mərhələ
mövcuddur:
1.
B lastosisitlər (blastula) m ərhələsi-
mayalanm adan ziqotanın
yum urtalıq (fallopi) borusundan balalığa daxil olması və inkişafı ilə
xarakterlənir və 10 gün davam edir.
2.
E m brional (rüşeym ) dövrü
rüşeymin balaətrafı pərdələrlə (ətənə
ilə) birləşm əsi ilə səciyyələnir, 11-ci sutkadan 40-cı sutkaya qədər davam
edir.
3.
F etal (döl) d ö vrü -
dölün böyümə və inkişafı ilə səciyyələnir və
doğuma qədər olan m ərhələni əhatə edir. Bəzi m üəlliflər (A .P.Studensov
və b., 1980) heyvanların boğazlığına d ig ər-p o stfetal-d ö v rü də (doğumdan
118
fizioloji yetişkənliyə qədər olan dövr) əlavə edirlər. Əlbəttə, bu dövr bir
növ məcazi m əna daşıyır. Boğazlığın m üddəti inəkdə -285 (240-311),
qoyun və keçidə-150 (146-160), donuzda 114 (110-140), m adyanda -340
(307-412), eşşək d ə- 380 (360-390), dəvədə-365 (335-395), cam ışda-307
(300-315), itdə və canavarda - 62 (59-65), fıldə-660, su itində-456,
zürafədə-420, Şimal m arallannda-225 (195-243), ayıda-200, pələngdə-
154, pişikdə-58 (55-60), dovşanda-51 (50-52), gəm iricilərdə-22 (20-25)
sutkadır. Ümumiyyətlə, heyvanların çoxalm a funksiyalarının göstəriciləri
bir-birindən xeyli fərqlənir (cədvəl 5).
Cədvəl 5.
Heyvanların çoxalma funksiyalarının əsas göstəriciləri (A.A.Sisoyev, 1980)
H e y v a n
ın n ö v ü
İlk mayalan
manın
optimal
müddəti
(aylarla)
Cinsiyyət
tsiklinin
davamiyyəti
(günlərlə)
Hövrə-
gəlmənin
davamiyyəti
(saatlarla)
Ovulyasiyanın
müddəti
Boğazlığın
orta
hesabla
müddəti
(günlərlə)
At
36-48
20-21
48-114
Hövrəgəlmənin__sonuna_1-2_gün__qalmış__340__İnək'>Hövrəgəlmənin
sonuna 1-2 gün
qalmış
340
İnək
16-18
18-22
12-18
Hövrəgəlmənin
sonuna 10-15
saat qalmış
285
Qoyun
və keçi
12-15
16-17
24-3 6
Hövrəgəlmənin
1-ci sutkasının
sonuna qalmış
150
Donuz
8-11
20-21
48-7 2
Hövrəgəlmənin
2-ci sutkasında
114
Canlı orqanizmlər öz nəslini çoxalma yolu ilə davam etdirməklə bütün
əlamət və xassələrini gələcək nəsillərə ötürür. Hüceyrənin bölünməsi çox
119