Dərslik II hiSSƏ 2
Yüklə 389,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
72 öz qoşunlarına Tiflis istiqamətində irəliləməyi əmr etdi. Qacar hələ Gəncədə olarkən yenə də Şuşaya qasid göndərərək İbrahimxəlil xandan tabe olmağı tələb etmiş və əvvəldə olduğu kimi, rədd cavabı almışdı. Ağa Məhəmməd xan Qacarın hücumunun istiqamətləri Qacarın Tiflisi tutması (1795) Ağa Məhəmməd xan Şuşanın mühasirəsindən əl çəkdikdən sonra 1795-ci ilin avqustunda Tiflis istiqamətində irəlilədi. Qacarın 1795-ci ildə Tiflisə yürüşünün əsas məqsədi bunlar idi: • Gürcüstanın Rusiyanın təsirindən çıxarmaq. • Cənubi Qafqazda rus nüfuzuna zərbə vurmaq. Ağa Məhəmməd xan Qacar Tiflisə hücum etməzdən əvvəl gürcü çarı II İrakliyə ultimatum göndərərək onu tabe olmağa çağırsa da II İrakli buna məhəl qoymadı. Gəncəli Cavad xan və İbrahimxəlil xanın düşmənləri olan Məlik Məcnun və digər məliklər də öz dəstələri ilə Qacara qoşularaq, ona Gürcüstana yürüşündə kömək və bələdçilik etdilər. Gəncəli Cavad xanın Ağa Məhəmməd xan Qacarın yürüşü zamanı xana qoşun və ərzaqla kömək göstərməkdə məqsədi gürcülərin və Qarabağ xanlığının asılılığından çıxmaq idi. Qacarın qoşunu avqustun 20-də Ağdamdan Tiflisə doğru irəlilədi. Qacarın Gürcüstana hücumu vaxtı Gürcüstanda siyasi vəziyyət aşağıdakı kimi idi: • Siyasi böhran içində idi • Gürcü çarının ailəsində çəkişmə hökm sürürdü Bu səbəblərə görə Qacarın hücumu zamanı Tiflisin müdafiəsini təşkil etmək mümkün olmadı. Bu zaman Rusiya da Gürcüstana kömək etmədi. Qacar 1795 -ci il sentyabrın 12-də Tiflisə daxil oldu. Beləliklə, Ağa Məhəmməd xan Qacarın 1795-ci ildə Tiflisə yürüşü nəticəsində Tiflis tutuldu. Səkkizgünlük qarətdən sonra Qacar Tiflisdə çox qala bilmədi və şəhəri tərk etməli oldu. Qacarın Tiflisi tərk etməyə məcbur olmasının səbəbi aşağıdakı amillərlə bağlı idi: • İran ordusunun ərzaqla təminatı vəziyyətinin pisləşməsi. • Şimali Qafqazdan rus qoşununun hücum təhlükəsinin gözlənilməsi. • Nadir şahın nəvəsi Şahrux Mirzənin Xorasanda qiyam qaldırması. Qacarın Tiflis üzərinə yürüşü zamanı onun müttəfiqləri Qacarın Muğana gələrək xanlıqların işğalını davam etdirməsi Tiflisdən qayıtdıqdan sonra Ağa Məhəmməd xan Qacar qışlamaq üçün 1795-ci ilin noyabrında Muğana gəldi. Qacarın Muğana gələrək burada qışlamasının məqsədi Şimali Azərbaycan xanlıqlarını ələ keçirmək siyasətini davam etdirmək idi. Xanlıqlar arasındakı ədavət və daxili çəkişmələr Qacarın Şimali Azərbaycan xanlıqlarının işğalı üçün əlverişli şərait yaradırdı. Tabe olmaq barədə Ağa Məhəmməd xanın fərmanlarına Şimali Azərbaycan xanlarının əksəriyyətinin mənfi cavab verməsi onun həmin xanlıqlar üzərinə hərbi dəstələr göndərməsinə səbəb olurdu. Məsələn, Şuşa qalasını zəbt etmək məqsədi ilə Süleyman xanın başçılığı ilə Muğandan hərbi dəstə göndərdi, Şirvanın tabe edilməsi məqsədilə isə Mustafa xan Dəvəlini oraya göndərdi. Şirvana yürüşdə şəkili Məhəmmədhəsən xan Mustafa xan Dəvəliyə kömək göstərdi. Düşmən qüvvələrinin yaxınlaşmasından xəbər tutan Şamaxı xanı Mustafa xan vaxt itirmədən şəhər əhalisini Fit dağında yerləşən qalaya köçürtdü və 1796-cı ilin fevralınadək orada qaldı. Ağa Məhəmməd xan və Məmmədhəsən xanın birləşmiş qüvvələrinin Şamaxı xanlığına hücumu nəticəsində: Muğan, Şirvan və Dağıstan Naxçıvan və İrəvan Qarabağ və Gürcüstan I dəstə III dəstə II dəstə Gəncəli Cavad xan Qarabağ məlikləri 73 • Müttəfiqlər müqavimətsiz Şamaxı şəhərinə daxil olaraq buranı qarət etdilər. • Ağa Məhəmməd xan Qacar Mustafa xan Dəvəlini Şamaxıya hakim təyin etdi Lakin, Məmmədhəsən xan Mustafa xanın qüvvələrini mühasirəyə alarkən qardaşı Səlimin Şəkidə özünü xan elan etməsi xəbərini eşidib, təcili geri qayıtdı. Mustafa xan Dəvəlini isə sonra yerli əhali qətlə yetirdi. Ümumilikdə, Qacarın 1795-ci ildə Şimali Azərbaycana birinci yürüşü zamanı İrəvan, Naxçıvan, Lənkəran, Qarabağ, Şamaxı xanlıqları onun hücumlarına məruz qaldı. Bu zaman şimaldan V.Zubovun başçılığı ilə rus qoşunlarının Azərbaycana hücumu Qacarın Azərbaycanın şimal torpaqlarını tərk etməsinə səbəb oldu. Beləliklə, Ağa Məhəmməd xan Qacarın Azərbaycan xanlıqlarına birinci yürüşü nəticəsində: • Qacar yalnız bir neçə xanlığa hakimiyyətini qəbul etdirə bildi. • Qacar Şimali Azərbaycan xanlılarının hamısını özünə tabe edə bilmədi General V.Zubovun başçılığı ilə rus ordusu Dərbəndə hücum etdiyi zaman Qacar Şimali Azərbaycanı tərk etdi. XVIII əsrin sonlarında Rusiyanın Azərbaycanın şimal torpaqlarını işğal etmək təşəbbüsü General Savelyevin komandanlığı altında rusların Azərbaycana yürüşü Kərim xan Zəndin ölümündən sonra İranda ara müharibələrinin kəskinləşməsindən istifadə edən Rusiya yenidən Xəzəryanı bölgələrə yürüşü başladı. Bu məqsədlə Rusiya 1781-ci ilin iyununda qraf Voynoviçin komandanlığı altında Həştərxandan Astrabada eskadra göndərdi. Bu hadisə, rus generalı Medemin yürüşündən sonra (1775) Rusiyanın üçün bölgədə hərbi qüvvə tətbiqi sahəsində mühüm addımı idi. Voynoviçin ekspediyası geri qayıdarkən 1782-ci ilin avqustunda Bakı limanına daxil oldu. Yalnız Fətəli xanın diplomatik səyi nəticəsində gərginlik aradan qaldırıldı. 1795-ci ilin dekabrında ruslar Savelyevin komandanlığı ilə Dərbəndi iğal etmək üçün hərəkətə başladılar və 1796-cı il fevralın 15-də şəhərə çatdılar. Bu hadisə ilə çarizmin Azərbaycana qarşı müstəmləkəçilik siyasəti başlandı. Rus qoşunlarının Dərbəndə yaxınlaşdığını görən Quba hakimi Şeyxəli xan (1891-1810) müdafiə üçün qonşu xanlardan kömək istədi. Lakin Şeyxəli xanın çağırışına təkcə Bakılı Hüseynqulu xan (1892-1806) cavab verdi. Bu zaman Dərbəndin özündə ikitirəlik yaranmışdı: əhalinin az bir hissəsi rus qoşunlarının gəlişini alqışlayır, digər əsas hissəsi isə bunu istəmirdi. Odur ki, Şeyxəli xan başlıca qüvvələrə arxalanaraq Dərbəndin müdafiəsini təşkil etdi. General V.Zubovun komandanlığı altında rusların Azərbaycana yürüşü 1795-ci ildə Ağa Məhəmməd xanın Tiflisi tutması xəbəri II Yekaterinaya çatdırıldıqda, II Yekaterina 1795-ci il 16 noyabrda sərəncam imzaladı. Sərəncamda Rusiyanın sarsılmış nüfuzunu bərpa etmək məqsədilə bütün Cənubi Qafqazı, eləcə də Xəzər dənizi sahillərini İran təcavüzündən “qorumağı” general Qudoviçdən tələb edirdi. Şübhəsiz “qorumaq” dedikdə Azərbaycanın torpaqlarını ələ keçirmək siyasətinin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulurdu. Bu dövrdə Rusiyanın Azərbaycanın şimal torpaqlarını işğal etmək planlarının sürətləndirilməsinin səbəbi aşağıdakı amillərlə bağlı idi: • Ağa Məhəmməd xan Qacarın Tiflisi tutması. • Cənubi Qafqazda İranın möhkəmlənməsi təhlükəsi. II Yekaterina Azərbaycana qarşı hərbi yürüşə rəhbərliyi general V.Zubova həvalə etmiş və bu yürüşə böyük əhəmiyyət vermişdi. Bu məqsədlə, sələfi I Pyotrun dövründə olduğu kimi, xüsusi Manifest də vermişdi. Bu Manifest məzmun və mahiyyət etibarilə 1722-ci il manifestinə oxşayırdı. 1796-cı il aprelin 18-də V.Zubovun Azərbaycana hərbi yürüşü başlandı. General V.Zubovun Qızılyar yaxınlığında toplanmış qoşununun tərkibində ermənilər də var idi. Onlar məliklərini Rusiya tərəfinə çəkmək üçün ruslara məktublar yazır, burada xristian dövlətinin yaradılmasının zəruriliyini bildirirdilər. V.Zubov 1796-cı il may ayının 2-də Dərbənd yaxınlığında general Savelyevin qüvvələrilə birləşərək şəhərə hücuma keçdilər. Generalların Dərbənd şəhərinə hücumu nəticəsində: • Şeyxəli xanın müqavimətinə baxmayaraq, qısa vaxtda Dərbən şəhəri zəbt edildi. • Şeyxəli xan əsir alınaraq Zubovun düşərgəsinə gətirilsə də sonra çar tərəfindən bağışlandı. • V.Zubov xanlığın idarəsini Şeyxəli xanın Rusiyaya meyilli bacısı Pəricə xanıma tapşırdı. Dərbənd şəhərinin belə asanlıqla ələ keçirilməsində şəhərin müdafiəsindəki çətinliklər və orada yaşayan ermənilərin satqınlığının böyük rolu olmuşdur. Dərbənd şəhəri ələ keçirildikdən sonra rus qoşunu V.Zubovun başçılığı ilə Quba və Bakı istiqamətində yürüşə başladı. 1796- cı il iyunun 6-da Quba işğal olundu. Quba işğal olunduqdan sonra, rus qoşunları üçün Bakı, Şamaxı və Salyana yol açıldı. Müqavimətin mənasız olduğunu görən Bakı xanı Hüseynqulu xan 1796-cı il yunun 13-də Bakı qalasının açarını Zubova təslim etdi. Hüseynqulu xanın Bakı qalasının açarını Zubova təslim etməsinin səbəbi müqavimətin mənasız olduğunu görməsi Yüklə 389,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|