İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________121________________________
kompüterlərə yazılır. Bu şəbəkələr nisbətən azməhsuldar
olsa da, istismarı sadədir.
Şəbəkənin ən mühüm cəhəti konfliktli situasiyaların
həlli metodları ilə seçilir. Bu məqsəd üçün şəbəkələrin
çoxu prioritet sistemindən istifadə edir.
QEYD:
Serverlər
(server ingiliscə
to
serve deməkdir və xidmət etmək anlamını verir)
şəbəkədə olan digər kompüterlərə müxtəlif servis
xidmətlərini göstərə bilən, optimal xarakteristikaya malik
kompüterlərdir. Onlar güclü prosessorlara, böyük sayda
(həmçinin tutuma) operativ yaddaşa və böyük tutumlu
xarici yaddaşa (vinçerterə) malikdirlər.
İlk İnternet-server 1991-ci ilin 6 avqustunda
yaradılmışdır. Bu gün WWW (Vsemirnoe pautinı-
Ümumdünya Hörümçək Toru) istifadəçiləri üçün
əlamətdardır. Amma serverdən istifadə 1989-cu ilə
təsadüf edir. İnternet-serverin yaradıcısı, Avropa nüvə
tədqiqatları laboratoriyasında işləyən ingilis alimi Tim
Berners-Li ilk dəfə serverin yaradılma ideyasını çap
etdirdiyi məqalədə irəli sürür və Ümumdünya kompüter
şəbəkəsinin yaradılmasını təklif edir.
İl ərzində (1991-ci il nəzərdə tutulur) İnternet-
server Avropa və Amerikanın digər tədqiqat
mərkəzlərində də yaradılır. 1992-ci ilin noyabr ayında
artıq dünya miqyasında 26 serverdən istifadə olunurdu.
1993-cü ildə bu rəqəm 200-ü keçir. 1995-ci ildə WWW–
nin müxtəlif ölkələrdə tətbiqi o qədər artır ki, şəbəkəni
“həvəskar şəbəkə” adlandırmaq düzgün sayılmır. İndiki
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________122________________________
zamanda İnternet-şəbəkədən milyardlarla istifadəçi
bəhrələnir. Hal-hazırda Tim Berners-Li yaratdığı
Ümumdunya Hörümçək Toru şəbəkəsi Konsorsimuna
(World Wide Web Consortium) rəhbərlik edir.
Ser Timoti Con Bernars-Li (ingiliscə Sir Timothy
John «Tim» Berners-Lee) 1955-ci ildə anadan olmuşdur.
İnhilis alimi, URI, URL, HTTP, HTML-in yaradıcısı,
Ümumdünya Hörümçək Torunun yaradıcısı (Robert Kayo
ilə
bitlikdə),
Ümumdünya
Hörümçək
Toru
Konsersiumunun başçısı, Semantik Hörümçək Toru
konsepsitasının müəllifi, informasiya texnologiyaları
sahəsində çoxlu sayda tədqiqatların müəllifi.
İcra etdiyi funksiyadan asılı olaraq, server müxtəlif
cür adlandırılıa bilir. Məsələn, telekommunikasiyalar
serveri lokal şəbəkə ilə digər şəbəkələr arasında əlaqə
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________123________________________
yaradır. Buna görə də bu server xəbərlərin
marşrutlaşdırılmasını və gəlib-gedən informasiyanın
buferləşdirilməsini təmin etməlidir. Hesablayıcı server işçi
stansiyaların gücü çatmayan hesablamaları aparmaq
üçündür. Disk serveri geniş xarıcı yaddaş resurslarına
malik olmaqla, işçi stansiyalara əlavə yaddaş xidməti
göstərmək üçün qurulur.
Bu bölgü yalnız funksional bölgü olduğundan, real
həyatda bir kompüterdə həm kommunikasiya serveri,
həm verilənlər bazası serveri, həm poçt serveri və həm də
işçi stansiya təşkil etmək mümkündür.
Verilənlər bazası serveri üçün isə bir neçə kompüter
ayırmaq mümkündür. Lakin bütün bu kompüterlərə
funksional aspektdə vahid kompüter kimi baxılacaqdır.
Şəbəkə həm də müxtəlif proqram və altproqramların
qarşılıqlı
fəaliyyətini
təmin
etdiyindən,
həmin
proqramların hansı kompüterlərdə yerləşməsindən çox
şey asılıdır. Yəni elə etmək lazımdır ki, şəbəkə boyu
ötürülən informasiyanın həcmi minimum olsun.
“Müştəri – server” texnologiyasında funksiyalar və
informasiya xidməti müştəri (informasiya istifadəçisi) ilə
server (informasiya sahibi) arasında elə paylanır ki,
şəbəkə üzrə informasiya ötürülüşü minimum olsun. Bu
texnologiyada müştəri serverə sorğu göndərir. Sorğuda
tələb olunan informasiyanın xarakteri və həcmi, həmçinin
verilənlərin təşkili forması göstərilir. Bunun əsasında
lazımi informasiyanı server verilənlər bazasında axtarır,
tapır və tələb olunan formada dəyişdirir, alınmış nəticə
müştəriyə
ötürülür.
Bu
texnologiyada
interfeys
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________124________________________
proqramları müştəri kompüterdə, sorğunu işləyən sistem
proqramları isə serverdə işləyir.
Global, regional və lokal şəbəkələrin geniş yayılması,
xüsusilə İNTERNET-in meydana çıxması bir sıra yeni
xidmətlərin yaranmasına səbəb oldu ki, bunlardan da ən
populyarı elektron poçtdur. Bununla yanaşı, verilənlərin
şəbəkə vasitəsilə ötürülməsi, uzaqdakı verilənlər bazasına
və proqramlara müraciət, telekonfransların keçirilməsi,
İnternet vasitəsilə telefon zənglərinin icrası mümkün
olmuşdur. İnternet artıq bir sosial hadisə olaraq müasir
cəmiyyətin həyat ukladlarının hamısına televiziya qədər
güclü təsir göstərməkdədir.
QEYD: 1965-ci ildə Massaçuset Texnologiya
İnstitutunun əməkdaşları Noel Morris və Tom Van Vlek
IBM 7090/7094 kompüterinə quraşdırılmış CTSS
(Compatible Time-Sharing System) əməliyyat sistemi
üçün MAIL proqramını hazırlayırlar.
Sonrakı illərdə bu istiqamətdə digər mütəxəssislərin
də elmi araşdırmalar aparmasına baxmayaraq bu sahədə
hiss ediləcək irəlləyiş əldə olunmur.
Öncə elektron poçtu böyük ölçüyə malik verilənlərin
mərkəzləşdirilmiş təhlilini həyata keçirə bilən böyük
kompüterlərdə
–
maynfremlərdə
informasiya
mübadiləsinin yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə
tutulmuşdu. Bu məsələ istifadəçilərdən ötrü o qədər
əlverişli oldu ki, onlar (N.Morris və T.V.Vlek) belə
əməliyyatları müxtəlif kompüterlər arasında da həyata
keçirməyə başladılar.
Dostları ilə paylaş: |