İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________202________________________
xüsusiyyətə malik, müstəqil element kimi qəbul edilən
eyni cinsli elementlərin birləşməsi başa düşülür.
MƏTN SİSTEMLƏRİNİN FUNKSİONAL
İMKANLARININ GENİŞLƏNDİRİLMƏSİ
Mətn axtarış sistemləri həm baza funksiyalarının icra
mexanizmlərinin təkmilləşdiriliməsi, həm də əlavə
imkanların yaradılması istiqamətində inkişaf etdirilir.
Əlavə imkanlardan bəziləri aşağıdakilardır:
Axtarış
dəqiqliyinin
yüksəldilməsi.
İstifadəçi
sorğusundaskı termlər müxtəlif qiymətlilik nümayiş
etdirdiyindən, bəzi sistemlər sorğuda iştirak edən
termlərin əhəmiyyətini xarakterizə edən əmsallar da verir.
Bu informasiya relevantlığın qiymətləndirilməsi zamanı
istifadə edilərək axtarış dəqiqliyini yüksəltməyə imkan
verir.
Sorğulara görə sənədlərin ranqlaşdırılması. Bir sıra
səbəblərə görə mətn axtarış sistemləri istifadəçini təmin
edən axtarışı reallaşdıra bilmədiyindən, sorğuya müəyyən
dərəcədə uyğun gələn sənədləri sorğuya yaxınlıq
dərəcəsinə görə ardıcıl düzmək lazım gəlir.
Relevantlıq üzrə əks-əlaqə. Bu, axtarışın nəticəsi
istifadəçini təmin etmədikdə sorğunu dəqiqləşdirmək
üçün yaradılan imkandır.
Yəni axtarışın nəticəsi kimi
təqdim edilmiş sənədlərin siyahısında istifadəçini təmin
etməyən sənədlərin qeyd edilməsi yolu ilə axtarışın
dəqiqləşdirilməsi həyata keçirilir.
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________203________________________
İstifadəçi sorğularının avtomatik genişləndirilməsi.
Bu, istifadəçi sorğusuna avtomatik əlavələr edilməsi yolu
ilə edilir və axtarışın səmərəliliyini artırır.
Sənədlərin avtomatik indeksləşdirilməsi. Bu, işi
əhəmiyyətli dərəcədə sürətləndirir.
Multi-dilli axtarış. Bu, bir neçə təbii dildə təqdim
edilmiş sənədləri axtarmağa imkan verir. Burada əsas
problem sənəd və ya onun fraqmentinin hansı dildə tərtib
edildiyini düzgün təyin etməkdən ibarətdir.
Kross-dilli axtarış. Bu o halda tətbiq edilir ki, sorğu
bir dildə, axtarılan sənəd isə başqa dildə tərtib edilmiş
olsun. Burada, ilk növbədə, sorğu və sənədin hansı
dillərdə tərtib edildiyi müəyyən edilir, sonra ya sorğu
sənədin, ya da sənəd sorğunun dilinə tərcümə edilir.
VB sistemlərində mətn axtarışı. VB resurslarının
mətn sənədləri kolleksiyaları ilə inteqrasiya edilməsi
mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bir sıra relyasiyalı və obyekt-
relyasiyalı serverlərdə, məsələn,
IBM kompaniyasının
DB2, Oracle kompaniyasının Oracle Corp., Microsoft Corp.
kompaniyasının
SQL Server 7.0 və SQL-server 2000 VBİS-
lərində mətn axtarış mexanizmləri mövcuddur. Lakin bu
sistemlərdəki axtarış yalnız məntiqi (bul) modelə
əsaslanır.
Veb-də mətn resurslarının axtarışı. Veb resursları
zənginləşdikcə bu mühitdə mətn axtarışı aktuallaşır. Çünki
ənənəvi naviqasiya mexanizmləri informasiya resurslarına
kifayət qədər operativ müraciəti təmin etmir.
Veb
mühitində ilk mətn axtarış
axtarış maşınları vasitəsilə icra
edilirdi və bu zaman yalnız aidi axtarış aparmaq mümkün
idi. Sonralar
Veb mühitində məntiqi (bul) axtarışı tətbiq
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________204________________________
edildi. Hal-hazırda bir sıra universal və predmet oblastına
yönəldilmiş
Veb-axtarış sistemləri mövcuddur. Bunlardan:
çoxdilli
AltaVista, Yahoo!, Google və s. nəhəng axtarış
sistemlərini misal göstərmək olar.
Sözügedən istiqamətdə növbəti ciddi uğurlar
XML
platforması
standartlarına
əsaslanan
yeni
nəsil
texnologiya ilə bağlı olacaqdır. Çünki bu texnologiya
axtarış “çoxüzlülüyünü” (çoxindeksliliyini) azaltmağa
imkan verir.
MƏTN AXTARIŞ SİSTEMLƏRİNƏ YENİ TƏLƏBLƏR
Əsas tələblər aşağıdakılardır:
Çox iri sənəd kolleksiyaları ilə səmərəli mətn axtarışın təmin
edilməsi;
Sənədin və sorğunun məzmununu daha yaxşı təqdim
edən metodların işlənib hazırlanması;
Mətn, şəkil, audio, video və s. təbiətli sənədlərin birgə emalı
imkanının yaradılması;
Həm statik sənədlərin, həm də sənəd axınlarındakı
sənədlərin axtarışını təmin edən səmərəli metodların
işlənib hazırlanması;
Mətn
axtarış
sistemlərinin
qiymətləndirilməsi
metodologiyasının yaradılması.
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________205________________________
VEB TEXNOLOGİYALARI
İnternet mühitində fəaliyyət göstərən ümumdünya
hörümçək toru (
World Wide Web) adlı qlobal hipermediya
paylanmış informasiya sisteminin yaradılması 20-ci əsrin
son 10 illiyində əldə edilmiş ən böyük elmi-texniki nailiyyət
olmaqla, bir sıra yeni informasiya texnologiyalarının
təməlini təşkil etmişdir ki, bu da nəticə etibarı ilə dərin
sosial-iqtisadı dəyişikliklər törətmişdir.
Layihənin ideyası 1980-ci illərin sonunda Cenevrədə
yerləşən Avropa Nüvə Tədqiqatları Mərkəzində (CERN)
istifadə edilmək üçün təklif edilmişdi. Lakin qısa müddətdə
bu ideya İnternetin yaranmasına gətirib çıxardı.
İNTERNETİN İNFORMASİYA SERVİSLƏRİ
Qlobal hesablayıçı-kommunikasiya şəbəkəsi olan
İnternetdə bir sıra informasiya və digər servislər
mövcuddur ki, bunların da xidmətlərindən müxtəlif
istifadəçilər istifadə edirlər. Bu servislərin bəziləri hamı
üçün açıq olsa da, bəziləri xüsusi parol tələb edir.
Nisbətən çox istifadə edilən İnternet servislərinə:
WWW, elektron poçt, fayl ötürülməsi servisləri,
telekonfrans və hesablayıcı resurslara məsafədən
müraciət imkanları yaradan proqram və aparat vasitələri
kompleksləri aiddir.
İnternetin bütün ibformasiya servisləri “müştəri –
server” arxitekturası əsasında qurulur. Bunlardan bəziləri,
Dostları ilə paylaş: |