İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________206________________________
məsələn,
WWW paylanmış informasiya resursları ilə işləyə
bilir.
İnternet açıq sistemlərin şəbəkədə qarşılıqlı
fəaliyyətinin etalon modeli (
Open System İnterconnection
–OSİ) standartı əsasında qurulduğundan, WWW proqram
təminatı
İnternetə
daxil
olan
şəbəkələrin
xüsusiyyətlərindən də asılı deyildir. Bu proqram təminatı
etalon modeldə
tətbiqi səviyyəyə aiddir.
Beləliklə, İnternetdə istifadə edilən aparat-proqram
platformalarının bircinsli olmaması sözügedən şəbəkə
servislərinin şəffaf olmasına mane olmur.
İnternetin informasiya servislərinin funksional
imkanları barədə qisaca aşağıdakıları qeyd etmək olar.
WWW servisi. Bu, qlobal şəbəkənin müxtəlif
düyünlərində
yerləşən
paylanmış
hiper-mediya
informasiya resurslarına naviqasiya (axtarış) müraciəti
təmin edən İnternet servisidir. Bu servisdə paylanmış
informasiya resursları istifadəçilər üçün şəffafdır.
Elektron poçt. Bu, İnternet servislərinin ən
populyarıdır. Elektron poçtun funksiyası bir istifadəçinin
ötürdüyü xəbəri başqa istifadəçiyə (istifadəçilərə)
çatdırmaqdan ibarətdir. Bu servisin hər bir istifadəçisi
özünün
elektron ünvanına malikdir. Bu ünvan onu
İnternet mühitində fərdi şəkildə təyin etməyə imkan verir.
İstifadəçinin elektron ünvanı ona xidmət göstərən poçt
serverindəki İnternet düyününün
domen adından və
həmin
serverdə
təkrarı
olmayan
istifadəçi
identifikatorundan ibarətdir.
Məsələn,
vizit
kartındakı
e-mail:
student@econ.adiu.az yazısı kart sahibinin elektron
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________207________________________
ünvanıdır. Burada:
student – elektron poçt serverində
onun istifadəçi identifikatoru,
econ.adiu.az - xidmətedici
düyünün domen adı,
@ - ayırıcı simvoldur. İstifadəçiyə
gələn xəbər poçt serveri tərəfindən onun
poçt qutusuna
yerləşdirilir. Müştəri proqram təminatının köməyi ilə
istifadəçi öz poçt qutusuna baxa bilir, oradakı faylları silə
bilir, oraya fayl daxil edə bilir və s.
QEYD: Orta əsr rahibləri latın dilində olan “ad”
önluyünü qısa şəkildə yazmaq üçün @ işarəsini icad
edirlər (müasir ingilis dilində “at” önlüyü “hara”, “doğru”,
“hara yanaşma” anlamını verir). İşarə haqqında sonralar,
XV əsr əlyazmalarında ispan tacirlərinin tərəzi və ya
qapanlarda aparılmış ölçüləri – “arroba” - qısa şəkildə
şəhr etməkdən ötrü @ işarəsindən istifadə etdikləri
barədə xatırlamalar vardır (arroba təxminən 11,52
kiloqrama və ya 25,40 funta bərabər ölçüdür). Kapitalizm
dövründə işarə yeni tətbiq sahəsi tapır. Ondan
hesablama işlərində qiyməti göstərmək üçün istifadə
olunur. Bu ərəfədə bütün sahələrdə geniş istifadə edilən
çap makinalarında @ işarəsi ilə yanaşı digər işarələrdə -
#, $, % özünə tutarlı səviyyədə yer tutur. 1960-cı illərin
axırlarında BBN Technology şirkətində işləyən Rey
Tomlinson ABŞ Müdafiə Nazirliyinin sifarişi ilə
hazırlanacaq ARPANET şəbəkəsinin yaradılmasında fəal
iştirak edir və 1971-ci ildə ARPANET şəbəkələrində bir-
birindən uzaq məsafələrdə yerləşən kompüterlər
arasında əlaqə yaratmaq üçün elektron poçtundan
istifadə etməyi təklif edir. Şəbəkədə istifadə olunan “ad-
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________208________________________
işarə-yer” universal alqoritmini tamamlamaq üçün
R.Tomlinson “@” işarəsini təklif edir. Buna əsas səbəb
işarənin çap makinasının klaviaturasında təsadüfü
istifadə edilməsi idi.
İşarənin “sobaçka” adlandırılması da çox dolaşıq
hadisədir. Müxtəlif mənbələr hesab edirlər ki, ancaq
ruslar işarəni belə adlandırırlar.
Digər xalqların dilində işarə müxtəlif çür: məsələn,
koreyalılar “ilbiz”, finlər “yatmış pişik balası”, macarlar
“soxulcan”, çinlilər “balaca sican”, isveçlər “darçınlı
bulka” və s. adlandırırlar.
Rey Tomlinson (ingiliscə Ray Samuel Tomlinson)
1941-ci ildə anadan olmuşdur. BBN Technologies
şirkətinin kompüter mühəndisidir. Analoq - rəqəmsal
hibrid danışıq sintezatorunu icad etmişdir. 1971-ci ildə
ARPANET kompüter şəbəkəsində istifadə olunan
Elektron poştunun yaradıcısıdır. İnternetdə @ (at-sign)
İQTİSADİ İNFORMATİKA
________________________209________________________
simvolundan istifadəni təklif etmişdir. Kompüterin mətn
informasiyasının kompüterdən kompüterə ötürülməsi
üçün yararlı olan TENEX proqramının müəllifidir. Bununla
yanaşı CPYNET proqramını işləyib hazırlamışdır. Proqram
istifadəçiyə faylı göndərən zaman onun mühafizə
olunmasına tam əminlik verir. 2009-cu ildə “Texniki və
elmi tədqiqatlar” kateqoriyası üzrə
şəhzadə Asturiqski
mükafatına
layiq
görülmüşdür.
2012-ci
ildə
“İnnovatorlar” kateqoriyası üzrə “
İnternetin şöhrət
salonu” siyahısına adı daxil olunmuşdur.
Faylötürmə servisi. Bu,
ftp (File Transfer Protocol)
protokoluna əsasən iş görür. Bu səbəbdən, faylötürmə
servisi qısaca,
ftp servisi adlanır. Bu servisin istifadəçiləri
müvafiq parol yığmaqla, onları maraqlandıran poçt-
serverlərdəki arxiv fayllarına müraciət edərək həmin
faylları lazımi ünvanlara ötürə bilirlər.
Ftp-serverdəki
ümumi istifadə fayllarına
anonim (parolsuz) müraciət
etməkdə mümkündür.
Telekonfranslar. Telekonfrans servisi insanlar
qrupunu müəyyən problem ətrafında ünsiyyət keçirməyə
şərait yaradır. Bu servisdə konfrans iştirakçıları bir-birinə
xəbər ötürüb qəbul edə bilirlər. Telekonfransın 2 növü
vardır:
informasiya yayımı siyahıları və yeniliklər qrupu. 1-
ci növ telekonfrans ya inzibatçı tərəfindən, ya da
avtomatlaşdırılmış qaydada idarə edilir. Bu konfransın
iştirakçısı olmaq üçün konfrans inzibatçısına və ya serverə
xəbər göndərməklə
yazılmaq lazımdır. Yalnız bundan
sonra iştirakçı olmaq istəyənin elektron ünvanı yayım
Dostları ilə paylaş: |