NeoKlassİK istiqamət
VƏ aparıcı öİKƏİərdə haKİm mövqe tutmuşdu.
Marjinalizm istehlana üstünlÜK verən, iqtisadi hadisə və
proseslərin izahında həddi, son Kəmiyyətin təhlilinə əsaslanan
nəzəriyyədir. Marjinalizmin əsas prinsipi faydalılığın azalması
prinsipidir.
Marjinalizmin KİassİKİəri Avstriya məKtəbinin yuxarıda adı
çəKİlən nümayəndələri, ingilis iqtisadçısı U.S.Cevons (1835-1882),
amerİKan iqtisadçısı C.B.KlarK (1847-1938), İsveç iqtisadçıları L.Valras
(1834-1910) və V.Pareto (1848-1923) olmuşdu.
Marjinalizmin əsas Kateqoriyaları: faydalılıq həddi, məhsuldarlıq
həddi, məsrəf həddi və başqalarıdır. Marjinalizm Kəmiyyət təhlilinə
əsaslanır və onun metodu həddi təhlil metodudur, iqtisadi-ri- yazi
metod və modellərdən də geniş istifadə edilmişdir.
Marjinalistlər tərəfindən məhdud resurslardan səmərəli istifadə
olunma problemi təntənəli şəKİldə eKonomİKSin predmeti elan
edilmişdir.
Avstriya məKtəbinin nümayəndələrinin fİKrinə görə istehlaK
seçimi müəyyən şəxs üçün alınmış məhsulun əhəmiyyətlilİK
dərəcəsindən, həmin məhsulun Kəmiyyətindən və tə’min olunma
dərəcəsindən, onun təKrar istehsal imKanlarından asılıdır. Onlar
iqtisadi seçimdə əsas amil Kİmi bu və ya digər məhsulun faydalılığını
götürmüşlər. Ona görə də Avstriya məKtəbi faydalılığı istehlaKçı
mövqeyindən qiymətləndirmişdir. Onların təlimində faydalılıq
İstehlaK sistemindən və məhsulun mövcud ehtiyatından asılıdır.
Müəyyən növ məhsulun hər sonuncu vahidi əvvəİKİnə nisbətən
istehlaKçı üçün az faydalılığa malİKdir. İstehlaK olunan məhsulun
Kəmiyyəti artdıqca, tələbat ödənildİKCə KonKret faydalılığın
Kəmiyyəti azalır. Faydalılıq həddi istehlaKin həcmi ilə tərs
münasibətdə olur. Marjinalizmdə məhsulun hər sonradan gələn
vahidinin istehlaKindan alınmış əlavə faydalılıq - faydalılıq həddi
adlanır və qiymət onunla müəyyən olunur. BeləlİKİə, müəyyən növ
məhsulun qiyməti, həmin məhsulun ən az zəruri olan tələbatı ödəyən
sonuncu vahidinin faydalılığı ilə müəyyən olunur.
NeoKİassİK sistemdə əsas metodoloji nəzəriyyələrdən biri
məhsuldarlıq həddi nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyənin əsas müəllifi
AmerİKa iqtisadçısı C.B.KlarKdır. Məhsuldarlıq həddi nəzəriyyəsi
faydalılıq həddi nəzəriyyəsinin modifİKasiyasıdır və müasir dövrdə
onun ən geniş yayılmış variantlarından biridir. Məhsuldarlıq həddi
nəzəriyyəsi faydalılıq anlayışının istehsal amillərinə şamil olmasıdır və
onların qiymətinin faydalılıq həddi prinsipi ilə müəyyən edilməsidir.
Məhsuldarlıq həddi nəzəriyyəsi məhsuldarlığın, yaxud gəlirin
azalması qanununa əsaslanır. Bu qanunun mahiyyəti ondan ibarətdir
K
İ,
istehsal amillərindən hər hansı birinin.
55
Müasir iqtisadi nəzəriyyələr
O birilərilə müqayisədə artması ilə onun, məhsuldarlığı azalır.
Marjinalizm nəzəriyyəsinin yaranmasından bir əsrdən çox vaxt
Keçməsinə baxmayaraq çoxlu məKtəblərdən fərqli olaraq, o səhnədən
getməmişdir. Hər bir müasir nəzəriyyə marjinalizmə əsaslanaraq irəli
getmişdi. Onun nəzəri müddəaları ilə iqtisadi nəzəriyyənin çox
istiqamət və məKtəbləri həmfİKİr olmuşdur.
NeoKİassİK yönümlü cərəyanlardan biri
neoliberalizmdir.
Bu
cərəyan XX əsrdə bütünlÜKdə neoKİassizmi təmsil etmiş və müasir
iqtisadi nəzəriyyələrin formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynamışdı.
Neoliberalizmin əsası A.Smit tərəfindən qoyulmuşdur. Neoliberalizm
iqtisadiyyatı əlavə nizamlamadan, onun azad, öz-özünə tənzim
olunması
ideyasını
müdafiə
etməKİə,
iqtisadi
liberalizmin
prinsiplərini əsas götürərən özündə London (F.XayeK), Frayburq
(V.OyKen, L.Erxard), Çiıcaqo (M.Fridmen) məKtəblərini birləşdirir.
Bütün bu məKtəblərin nəzəri əsasında azad sahibKarlıq ideyası durur.
Bu məKtəblər təsərrüfat fəaliyyətində sahibKarların azad fəaliyyət
göstərməsini müdafiə edirlər. İqtisadiyyatda dövlətin təsirini
minimuma endirirlər. Onun rolunu ancaq azad rəqabətə əlverişli olan
şəraiti mühafizə etməKdə görürlər.
Neoliberalizm KeynsçilİKİə bir vaxtda yaranmışdır. Hər
İKİ
cərəyan Kapitalizmin özünü tənzimlənməsi haqqında ənənəvi
təsəvvürü dağıtmış olan 1929-1933-cü illər böhranına iqtisad elminin
münasibətini ifadə etmişdi. Bu vaxt iqtisadiyyata dövlətin fəal
qarışması tələb olunurdu. Digər tərəfdən isə marKsizmin və Keyns-
çiliyin nüfuzu artırdı. Bu şəraitdə iqtisadi liberalizmin tərəfdarları
KİassİK prinsipi saxlamaqla məhdud miqyasda iqtisadiyyata dövlətin
müdaxiləsinin zəruriliyini məcburi qəbul edib, neoliberalizm
formasında çıxış etmişlər.
Neoliberalistlər bütün iqtisadi sarsıntıların bilavasitə mənbəyini
mÜKəmməl
rəqabətin
pozulmasında,
istehsalın
bazar
tənzimləyicilərinin fəaliyyətini pozan təsərrüfatın inhisarlaşmasında
görürlər. Onlar azad rəqabətə, iqtisadiyyatın özünü tənzimləyən
inKİşa- fını təmin edən bazar münasibətlərinin ən mÜKəmməl forması
Kİmi baxırlar. Onların fiı-crinə görə, inhisar rəqabəti pozur və xüsusi
müİKİyyətin mahiyyətilə ziddiyyət təşKİl edir. İnhisar adı altında
'dövlət müİKİyyəti və iqtisadiyyata planlı rəhbərlİK başa düşülür.
Neoliberalizm marKsizmə və Keynsçiliyə
ƏKS
olan bir cərəyandır.
Onun nəzəri mövqeləri 1938-ci ildə Parisdə Keçirilən
ÜK
beynəlxalq
Konfransda formalaşmışdı. Onların ideyasının əsas mahiyyəti bu cür
ifadə edilmişdi; Bazar mexanizmi dövlət müdaxiləsinə möhtacdır.
Müasir liberalları bütün dövrlərdə Konseptual müddəalar dey-
56