Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

NeoKlassİK istiqamət 

VƏ aparıcı öİKƏİərdə haKİm mövqe tutmuşdu. 

Marjinalizm  istehlana  üstünlÜK  verən,  iqtisadi  hadisə  və 

proseslərin  izahında  həddi,  son  Kəmiyyətin  təhlilinə  əsaslanan 

nəzəriyyədir.  Marjinalizmin  əsas  prinsipi  faydalılığın  azalması 

prinsipidir. 

Marjinalizmin  KİassİKİəri  Avstriya  məKtəbinin  yuxarıda  adı 

çəKİlən  nümayəndələri,  ingilis  iqtisadçısı  U.S.Cevons  (1835-1882), 

amerİKan iqtisadçısı C.B.KlarK (1847-1938), İsveç iqtisadçıları L.Valras 

(1834-1910) və V.Pareto (1848-1923) olmuşdu. 

Marjinalizmin  əsas  Kateqoriyaları:  faydalılıq  həddi,  məhsuldarlıq 

həddi,  məsrəf  həddi  və  başqalarıdır.  Marjinalizm  Kəmiyyət  təhlilinə 

əsaslanır  və  onun  metodu  həddi  təhlil  metodudur,  iqtisadi-ri-  yazi 

metod və modellərdən də geniş istifadə edilmişdir. 

Marjinalistlər  tərəfindən  məhdud  resurslardan  səmərəli  istifadə 

olunma  problemi  təntənəli  şəKİldə  eKonomİKSin  predmeti  elan 

edilmişdir. 

Avstriya  məKtəbinin  nümayəndələrinin  fİKrinə  görə  istehlaK 

seçimi  müəyyən  şəxs  üçün  alınmış  məhsulun  əhəmiyyətlilİK 

dərəcəsindən,  həmin  məhsulun  Kəmiyyətindən  və  tə’min  olunma 

dərəcəsindən,  onun  təKrar  istehsal  imKanlarından  asılıdır.  Onlar 

iqtisadi seçimdə əsas amil Kİmi bu və ya digər məhsulun faydalılığını 

götürmüşlər.  Ona  görə  də  Avstriya  məKtəbi  faydalılığı  istehlaKçı 

mövqeyindən  qiymətləndirmişdir.  Onların  təlimində  faydalılıq 

İstehlaK  sistemindən  və  məhsulun  mövcud  ehtiyatından  asılıdır. 

Müəyyən  növ  məhsulun  hər  sonuncu  vahidi  əvvəİKİnə  nisbətən 

istehlaKçı  üçün  az  faydalılığa  malİKdir.  İstehlaK  olunan  məhsulun 

Kəmiyyəti  artdıqca,  tələbat  ödənildİKCə  KonKret  faydalılığın 

Kəmiyyəti  azalır.  Faydalılıq  həddi  istehlaKin  həcmi  ilə  tərs 

münasibətdə  olur.  Marjinalizmdə  məhsulun  hər  sonradan  gələn 

vahidinin  istehlaKindan  alınmış  əlavə  faydalılıq  -  faydalılıq  həddi 

adlanır  və  qiymət  onunla  müəyyən  olunur.  BeləlİKİə,  müəyyən  növ 

məhsulun qiyməti, həmin məhsulun ən az zəruri olan tələbatı ödəyən 

sonuncu vahidinin faydalılığı ilə müəyyən olunur. 

NeoKİassİK  sistemdə  əsas  metodoloji  nəzəriyyələrdən  biri 

məhsuldarlıq  həddi  nəzəriyyəsidir.  Bu  nəzəriyyənin  əsas  müəllifi 

AmerİKa  iqtisadçısı  C.B.KlarKdır.  Məhsuldarlıq  həddi  nəzəriyyəsi 

faydalılıq  həddi  nəzəriyyəsinin  modifİKasiyasıdır  və  müasir  dövrdə 

onun  ən  geniş  yayılmış  variantlarından  biridir.  Məhsuldarlıq  həddi 

nəzəriyyəsi faydalılıq anlayışının istehsal amillərinə şamil olmasıdır və 

onların  qiymətinin  faydalılıq  həddi  prinsipi  ilə  müəyyən  edilməsidir. 

Məhsuldarlıq  həddi  nəzəriyyəsi  məhsuldarlığın,  yaxud  gəlirin 

azalması  qanununa  əsaslanır.  Bu  qanunun  mahiyyəti  ondan  ibarətdir 

K

İ,

 

istehsal amillərindən hər hansı birinin. 

55 

---

Müasir iqtisadi nəzəriyyələr 

O birilərilə müqayisədə artması ilə onun, məhsuldarlığı azalır. 

Marjinalizm  nəzəriyyəsinin  yaranmasından  bir  əsrdən  çox  vaxt 

Keçməsinə baxmayaraq çoxlu məKtəblərdən fərqli olaraq, o səhnədən 

getməmişdir. Hər bir müasir nəzəriyyə marjinalizmə əsaslanaraq irəli 

getmişdi.  Onun  nəzəri  müddəaları  ilə  iqtisadi  nəzəriyyənin  çox 

istiqamət və məKtəbləri həmfİKİr olmuşdur. 

NeoKİassİK  yönümlü  cərəyanlardan  biri 

neoliberalizmdir. 

Bu 

cərəyan  XX  əsrdə  bütünlÜKdə  neoKİassizmi  təmsil  etmiş  və  müasir 

iqtisadi  nəzəriyyələrin  formalaşmasında  əhəmiyyətli  rol  oynamışdı. 

Neoliberalizmin əsası A.Smit tərəfindən qoyulmuşdur. Neoliberalizm 

iqtisadiyyatı  əlavə  nizamlamadan,  onun  azad,  öz-özünə  tənzim 

olunması 

ideyasını 

müdafiə 

etməKİə, 

iqtisadi 

liberalizmin 

prinsiplərini  əsas  götürərən  özündə  London  (F.XayeK),  Frayburq 

(V.OyKen,  L.Erxard),  Çiıcaqo  (M.Fridmen)  məKtəblərini  birləşdirir. 

Bütün bu məKtəblərin nəzəri əsasında azad sahibKarlıq ideyası durur. 

Bu məKtəblər təsərrüfat fəaliyyətində sahibKarların azad fəaliyyət 

göstərməsini  müdafiə  edirlər.  İqtisadiyyatda  dövlətin  təsirini 

minimuma endirirlər. Onun rolunu ancaq azad rəqabətə əlverişli olan 

şəraiti mühafizə etməKdə görürlər. 

Neoliberalizm  KeynsçilİKİə  bir  vaxtda  yaranmışdır.  Hər 

İKİ 

cərəyan  Kapitalizmin  özünü  tənzimlənməsi  haqqında  ənənəvi 

təsəvvürü  dağıtmış  olan  1929-1933-cü  illər  böhranına  iqtisad  elminin 

münasibətini  ifadə  etmişdi.  Bu  vaxt  iqtisadiyyata  dövlətin  fəal 

qarışması  tələb  olunurdu.  Digər  tərəfdən  isə  marKsizmin  və  Keyns- 

çiliyin  nüfuzu  artırdı.  Bu  şəraitdə  iqtisadi  liberalizmin  tərəfdarları 

KİassİK prinsipi saxlamaqla məhdud miqyasda iqtisadiyyata dövlətin 

müdaxiləsinin  zəruriliyini  məcburi  qəbul  edib,  neoliberalizm 

formasında çıxış etmişlər. 

Neoliberalistlər  bütün  iqtisadi  sarsıntıların  bilavasitə  mənbəyini 

mÜKəmməl 

rəqabətin 

pozulmasında, 

istehsalın 

bazar 

tənzimləyicilərinin  fəaliyyətini  pozan  təsərrüfatın  inhisarlaşmasında 

görürlər.  Onlar  azad  rəqabətə,  iqtisadiyyatın  özünü  tənzimləyən 

inKİşa- fını təmin edən bazar münasibətlərinin ən mÜKəmməl forması 

Kİmi baxırlar. Onların fiı-crinə görə, inhisar rəqabəti pozur və xüsusi 

müİKİyyətin  mahiyyətilə  ziddiyyət  təşKİl  edir.  İnhisar  adı  altında 

'dövlət müİKİyyəti və iqtisadiyyata planlı rəhbərlİK başa düşülür. 

Neoliberalizm  marKsizmə  və  Keynsçiliyə 

ƏKS 

olan  bir  cərəyandır. 

Onun  nəzəri  mövqeləri  1938-ci  ildə  Parisdə  Keçirilən 

ÜK 

beynəlxalq 

Konfransda  formalaşmışdı.  Onların  ideyasının  əsas  mahiyyəti  bu  cür 

ifadə edilmişdi; Bazar mexanizmi dövlət müdaxiləsinə möhtacdır. 

Müasir liberalları bütün dövrlərdə Konseptual müddəalar dey- 

56 

---